Reseı Ýkraına jerin basyp alǵannan keıingi bitimge baǵyttalǵan áreket qanshalyqty jemisti bolady? Ara jigi ajyraǵan taraptardyń endigi qadamy qandaı? Qazaqstanǵa, aımaq elderine áseri qandaı? Ýkraına soǵysy jaıly suraqtarǵa sarapshy jaýap beredi.
Reseı áskeriniń Ýkraına jerine basyp kirgenine 3 jyl toldy. Osy 3 jylda Ýkraına áskeri men halqy basqynshylarǵa qarsy kúsh biriktirip, álemniń ekinshi áskeri sanalatyn Reseıge tegeýrindi qarsylyq kórsetti. Kremldiń «Ýkraına jerin 3 kúnde alamyz» degen propagandasy jelge ushty. Osydan týyndaǵan suraqtarǵa saıasattanýshy Nurbolat Nyshanbaı jaýap berdi.
– Bul soǵystaǵy eń basty nazar aýdaratyn tus dep neni aıtasyz?
– Soǵystyń alǵashqy eki aıyna erekshe nazar aýdarýymyz kerek. Sebebi 2022 jyldyń aqpan men sáýir aralyǵynda Reseı tarapy tolyqtaı shabýylǵa shyqqan bolatyn. Sol kezde ıe bolǵan 19,6 Ýkrıananyń jeri sol kúıinde qaldy. Iaǵnı, 2022 jyldyń sáýirinen keıin, terrıtorııalyq aýqymdy aımaqqa yqpal ete almady. Qazir Reseıdiń baqylaýynda 6 mlnǵa jýyq halyq turatyn Ýkraınanyń 20 paıyzdyq terrıtorııasy bar.
Odan keıingi kezeńderdiń bári birqalypty eki taraptyń birdeı jasaǵan shabýyl - qorǵanysymen jalǵasyp tur. Soǵys sozylǵan saıyn eki taraptyń maqsaty aıqyn bolmaı barady. Máselen, Reseı qazir soǵysty bastaǵandaǵy áý bastaǵy maqsatyn umytyp qaldy dese de bolady. Áýelde Reseı Ýkraınanyń NATO áskerı odaǵyna kirmeýin talap etip jáne orys tildi azamattardy qoldaý sekildi urandarmen Ýkraına jerine kirse, qazirgi tańda olardyń maqsattary ózgerip jatyr. Tipti eń birinshi aılarda Ýkraına jerine shabýyldy soǵys dep atamaı, arnaıy áskerı opperaııa dep ataǵan bolatyn. 2023 jyldan bastap qana soǵys degen etapqa ótti.
Keıin Baıden ákimshiligi ashyqtan-ashyq Ýkraınany qoldaýǵa kóship, Ýkraına áskeri Kýrsk oblysyna shabýyl jasap jáne Soltústik Koreıanyń 11 myń áskeri kirgen kezde Reseı úshin soǵys kezeńine ótti desek bolady.
Bul soǵystyń qorytyndy kezeńi týraly aıtýǵa áli erte. Desek te Amerıkada jańa prezıdenttiń bılikke kelýi bul soǵystyń taǵdyryna da áser etip otyr. Qazirgi tańda Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıı bir tarappen qarýmen soǵysyp jatsa, ekinshi tarappen aqparattyq maıdanda soǵysyp jatyr. Jalpy osy 3 jyldyq soǵys eshkim boljap bilmegen kezeń-kezeńmen damyp kele jatyr. Biraq qazirgi tańda bizdiń anyq kórip otyrǵanymyz, Amerıka tarapy Ýkraınada prezıdent saılaýyn ótkizýdi talap etip otyr. Másele prezıdent saılaýynda emes, Tramp ákimshiligi úshin eń basty másele Zelenskııden qutylý bolyp otyr. Meniń oıymsha, bul – Reseıdiń Eýropadaǵy yqpalyn artyrý úshin bolyp jatqan múddeler qaqtyǵysy.
– Ýkraına jerinde ótip jatqan soǵys Qazaq eline neni túsindirdi nemese túsindirýi kerek dep oılaısyz?
– Reseı men Ýkraına soǵysy Qazaq eline ǵana emes, aımaqtaǵy postkeńestik elderdiń bárine sabaq bolǵandaı. Meniń oıymsha, bul oqıǵadan ár memleket ózine tıimdi sabaq alyp, basqalardyń qateligin qaıtalamaý kerek. Men osy rette Baltyq elderiniń saıasatyna erekshe nazar aýdarǵym keledi. Qazaqstan Baltyq elderiniń tájirıbesin eskerýi kerek. Atalǵan memleketter Reseı gazynan bas tartyp otyr. Olar ózderiniń baılanysyn Reseımen short kesti desek te bolady.
Al Qazaqstan alyp derjavalarǵa ıek artpaıtynyn jáne olarǵa senimniń negizsiz ekenin sezingendeı boldy. Meniń oıymsha, Qazaqstan 1990 jyldardan beri jalǵastyryp kele jatqan kópvektorly balansqa negizdelgen saıasatyn jalǵastyra beredi. Sebebi osy soǵys kópvektorly saıasattyń tıimdiligin kórsetti. Ekinshiden, alyp deńgeıdegi derjavalarǵa emes, orta deńgeıli memlekettermen baılanysty arttyrýdy túsindirdi. Qalaı bolǵanda da orta derjavaly elder, ıaǵnı munaı eksporttaıtyn jáne ekonomıkalyq turǵydan orta yqpalǵa ıe elderdiń qandaı da bir qaqtyǵysta beıtarap qalýǵa múmkindigi jetedi. Bir sózben aıtqanda Qazaqstan úshin óńirdegi derjavalarmen jumys jasaýda bul soǵys sabaq bolyp jatyr.
– Qazirgi tańda soǵysty aıaqtaý kelissózi týraly kelissózder júrgizilip jatyr. Reseı men Ýkrıananyń soǵysy qalaı aıaqtalýy múmkin?
– Qazirgi tańda kelissózder týraly naqty bir nárse aıtý qıyn. Sebebi boljamdardyń ózi bir-birine qarama-qaıshy bolyp jatyr. Biraq myna bir dúnıe aıqyn bolyp kele jatyr. Amerıka men Eýropanyń Ýkraına boıynsha ustanymy ekige bólindi. Bul – aqıqat. Sebebi Mıýnhen qaýipsizdik konferenııasynda AQSh-tyń vıe-prezıdenti Venstiń Eýropa elderine qarata aıtqan syndary sońǵy 50 jyldaǵy transatlantıkalyq baılanystyń arasyna syzat túsirdi.
Meniń oıymsha, Ýkraına óziniń aldaǵy ýaqyttaǵy baǵyt-baǵdaryn anyqtady. Aldaǵy ýaqytta ol Eýropa elderi sekildi damyǵan memleketke aınalǵysy keledi. Ulybrıtanııa, Germanııa, Franııa sekildi memlekettermen baılanysyn odan ary qaraı arttyra beretin bolady. Al Eýropada Amerıkanyń yqpaly tómendeıdi.
Bul soǵysta orasan zor shyǵyn shyǵarǵan Reseı sımvolıkalyq turǵydan jeńispen shyqqysy keledi. Meniń oıymsha, eki tarapqa da tıimdi senarıı bar. Ýkraınaǵa Eýropa tarapynan qaýipsizdik kepildigin bere otyryp, terrıtorııalyq bólinisti qazirgi aımaq deńgeıinde sheshý bolyp otyr. Sonymen qatar Kıevti NATO-ǵa qosylmaıtyndaı etip qujatqa qol qoıdyrý jaǵy qarastyrylady. Sebebi NATO-ǵa múshe memleketter arasynda daǵdarys bar. Amerıka men Eýropa elderiniń ishinde jańa múshelerge degen ortaq túsinik bolmaı tur. Sondyqtan qazirgi tańda NATO-ǵa jańa múshe qabyldanady degenge sený qıyn.
– Zelenskıı «Qaýipsizdik kepildigin berse, prezıdenttik qyzmetimen ketemin» dep jatyr. Qaýipsizdik kepildigi degendi naqty túsindirip berińizshi. Onyń ishine ne kiredi?
– Iá, rasynda Vladımır Zelenskıı qaýipsizdik kepildigin kóp talap etip jatyr. Biraq bul qaýipsizdik kepildigi degenimiz – Býdapesht kelisimindegi qujat pa nemese jańadan áskerı baza qurý júıesi me? Meniń oıymsha, qaýipsizdik kepildigi jóninde taraptardyń kózqarasy ártúrli sekildi.
Negizi qaýipsizdik kepildigi degenimiz – Ońtústik Koreıa men Soltústik Koreıa arasyndaǵy áskerılengen qaýipsizdik aımaǵyn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan áreketter. Bul degenimiz – Reseı men Ýkraınanyń shekarasyna Eýropanyń áskeri kelip, bitimgershilik mıssııa atqarýy múmkin. Iaǵnı, Zelenskıı BUU áskerimen birtutas aımaq qalyptastyrýdy qalap otyr. Sebebi 2014 jyly bastalǵan soǵys 10 jyldan astam ýaqyt boıy sozylyp kele jatyr. Aldaǵy ýaqytta qandaıda bir qaqtyǵys qaıtalanbaý úshin bul máseleniń mańyzy zor.
Bir sózben aıtqanda áskerı qaýipsizdik degenimiz – beıtarap aımaq qalyptastyrý bolyp otyr. Shekara aımaǵyna Germanııa, Franııa, Ulybrıtanııa, Túrkııa jáne BUU áskeri baryp ornalasýy múmkin. Osy ásker Ýkraına jerindegi tynyshtyqty qamtamasyz etýi tıis.
