اقتاۋداعى اپاتتان كەيىن ازەربايجان مەن رەسەي اراسىندا ديپلوماتيالىق دۇردارازدىق، ساياسي كيكىلجىڭ باستالدى. بۇل رەسەيدىڭ سولتۇستىك كاۆكازداعى ىقپالىنان ايرىلا باستاعانىن كورسەتەدى دەپ پايىمدايدى ساراپشىلار.
ازەربايجان مەن رەسەي اراسىنداعى شيەلەنىس بارىسىندا باكۋ ءوز ۇستانىمىن كۇشەيتۋدە.
ءازىربايجان بيلىگى كرەملدى قولدايتىن «Sputnik ءازىربايجان» باسىلىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن قىسقارتاتىنىن جاريالادى. «ناستوياششەە ۆرەميا» تەلەارناسى ازىربايجاندىق باسىلىمدارعا سىلتەمە جاساپ، بۇرىن 40 قىزمەتكەرى بولعان رەداكتسيادا ەندى تەك ءبىر ادام عانا قالاتىنىن حابارلادى.
تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جاقىن ارادا Sputnik اگەنتتىگىنىڭ فيليالى تولىقتاي جابىلۋى مۇمكىن.
باكۋ مەن ماسكەۋ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس AzAl اۋە كومپانياسىنىڭ جولاۋشىلار ۇشاعى اپاتقا ۇشىراعاننان كەيىن بىرتىندەپ ناشارلاي باستادى. بۇل وقيعادا 38 ادام قازا تاپقان. ءازىربايجان بيلىگى تراگەدياعا رەسەي جاۋاپتى دەپ ەسەپتەپ، رەسمي تۇردە كەشىرىم سۇراۋدى جانە زارداپ شەككەندەرگە وتەماقى تولەۋدى تالاپ ەتتى. پۋتين ۇزاققا سوزىلعان ۇنسىزدىكتەن كەيىن قايعىلى وقيعا رەسەي اۋە كەڭىستىگىندە بولعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراعانىمەن, ۇشاقتىڭ رەسەيدىڭ اۋە قورعانىس كۇشتەرى تاراپىنان اتىلعانىن مويىنداعان جوق. ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ مۇنداي ۇستانىمعا نارازىلىعىن ءبىلدىردى.
ءارى قاراي شيەلەنىس كۇشەيە ءتۇستى. جۋىردا باكۋ ماسكەۋگە ءازىربايجان اۋماعىندا رەسەي ىنتىماقتاستىعىنىڭ اقپاراتتىق-مادەني ورتالىعى – ورىس ءۇيىنىڭ جۇمىسىن توقتاتۋ تۋرالى حابارلاما جىبەردى. بۇعان دەيىن Baku.tv تەلەارناسىندا رەسەي ورتالىعىنىڭ قىزمەتى تۋرالى رەپورتاج كورسەتىلىپ، ونىڭ قىزمەتكەرلەرى دوستىققا جات ساياسات جۇرگىزدى جانە تىڭشىلىقپەن اينالىستى دەپ ايىپتالعان ەدى. رەسەي ىنتىماقتاستىعىنىڭ باسشىسى ەۆگەني پريماكوۆ بۇل ايىپتاۋلاردى جوققا شىعاردى.
وسى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ بىرقاتار رەسمي جانە بەيرەسمي تۇلعالارى ەلدەگى سانى ايتارلىقتاي كوپ ازەربايجان دياسپوراسىنا قاتىستى جاۋاپتى شارالار قابىلداۋدى ۇسىندى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە باكۋ رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى، كاسىپقويلار اراسىنداعى اۋىر سالماقتاعى بۇرىنعى الەم چەمپيونى نيكولاي ۆالۋەۆتىڭ ازەربايجانعا كىرۋىنە تىيىم سالدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەندى كەلەسى قادامدى كىم جاسايدى دەگەن سۇراق قىزۋ تالقىلانۋدا.
ەڭ الدىمەن، يلحام اليەۆتىڭ وسىنداي ارەكەتتەرى ارقىلى ايماقتىق دەڭگەيدەن دە جوعارى دارەجەدەگى ليدەر رەتىندە ءوزىن بەكىتىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى، دەپ سانايدى «ازاتتىق راديوسى» جانە «ەحو كاۆكازا» باسىلىمدارىنىڭ ءجۋرناليسى ۆاديم دۋبنوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، ازەربايجان پرەزيدەنتى ءوز قولىنا جەڭىسكە جەتكىزەتىن مىقتى كومبيناتسيانى جيناپ، وسىنداي كوشباسشىلىققا ۇمىتكەر بولۋعا مۇمكىندىك الدى.
«ەگەر ول ماسكەۋمەن وسىلاي سويلەسەتىن بولسا، وندا ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان، فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون جانە باسقا مەملەكەت باسشىلارىنا قانداي جاعدايعا دايىن بولۋى كەرەك ەكەندىگى تۇسىنىكتى. بۇعان دەيىن ازەربايجان مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا كوپتەگەن ەكىۇشتى ماسەلەلەر جينالىپ قالعان. ورىس ءۇيىنىڭ جابىلۋ وقيعاسى دا وسىنى دالەلدەيدى. بۇل – ماسكەۋدىڭ ازەربايجانداعى ىقپالىنىڭ سيمۆولدارىن جويۋعا باعىتتالعان قادام»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول «امەريكا داۋىسى» راديوسىنىڭ ورىس قىزمەتىنە بەرگەن پىكىرىندە.
ۆاديم دۋبنوۆتىڭ پىكىرىنشە كرەمل ءۇشىن جاعدايدىڭ بۇلاي ءوربۋى اسا اۋىر سوققى.
«رەسەيدىڭ ازەربايجاندا سيمۆوليكالىق اسەرىنەن باسقا اسا كوپ تەتىگى قالعان جوق. بۇل – ءالسىز تۇسقا جاسالعان سوققى. ياعني، «بىرلىك پەن ورتاق تاعدىر» تۋرالى ميفكە سوققى. وسى قاتارعا باكۋدە اشىلعان «تىڭشىلىق داۋىسىن» دا جاتقىزۋعا بولادى. وعان ازەربايجاننىڭ ەڭ تانىمال ادامدارى قاتىسقان دەپ ايتىلادى. بىراق مەنىڭ ويىمشا، ولاردى تۇرمەگە جابادى نەمەسە ءولىم جازاسىنا كەسۋدى تالاپ ەتەدى. مۇندا جالپى جاعدايدىڭ وزگەرۋى بايقالادى»، - دەدى ول.
ءجۋرناليستىڭ ايتۋىنشا، 1990 جىلدىڭ 20 قاڭتارىندا باكۋدە ورىن العان قايعىلى وقيعالاردان بەرى ازەربايجانداعى ساياسي احۋال ارقاشان كرەملگە قارسى سيپاتتا بولعان.
«قاراباقتاعى قاقتىعىس تا بۇل شيەلەنىستى كۇشەيتە ءتۇستى. ازەربايجان قوعامىندا ماسكەۋ ارمياندارعا كومەكتەستى دەگەن پىكىر قالىپتاستى. بىراق شىن مانىندە بۇل ولاي ەمەس. دەگەنمەن، سول ۋاقىتتا دا ەشكىم رەسەيدى جاۋ رەتىندە قابىلداۋدى تالاپ ەتكەن جوق. ءتىپتى كىشى اليەۆ ءوزىنىڭ ەليتاسىن قالىپتاستىرا باستاعان كەزدە ماسكەۋمەن تىعىز بايلانىستا بولدى. ول اكەسىندەي ساياسي تىلدە ەمەس، بەلگىلى ءبىر ءوزارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس اياسىندا سويلەستى. ال كونسەرۆاتيۆتى بولىپ قالعان ازەربايجان مەملەكەتىنىڭ ءوز ىشىندە ەشكىم رەسەيدى جەك كورۋدى تالاپ ەتكەن ەمەس» - دەدى ۆاديم دۋبنوۆ.
ەسكە سالايىق، 1990 جىلعى 20 قاڭتاردا باكۋدە بەيبىت دەمونستراتسيانى تاراتۋ كەزىندە كەڭەس اسكەرى جۇزدەن استام ادامدى ءولتىردى. ازەربايجان استاناسىندا قايعىلى وقيعانىڭ قۇرباندارىن جەرلەۋگە بۇكىل قالا حالقى دەرلىك جينالدى. قازا تاپقاندار رەسپۋبليكا تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن باتىرلار رەتىندە جەرلەندى. كەيىن بۇل ساياباق «شەيىتتەر اللەياسى» دەپ اتالدى.
ازەربايجانننىڭ قازرىرگى كوشباسشىسى يلحام اليەۆتىڭ اكەسى – گايدار اليەۆ، سول كەزدە كوكپ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى بولعان جانە كەيىننەن ازەربايجان پرەزيدەنتى اتانعان. ول سول كەزدە ماسكەۋدە ارنايى ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىن وتكىزىپ، باكۋدەگى اسكەري ارەكەتتەردى ايىپتاپ، ميحايل گورباچەۆتى كونستيتۋتسيانى بۇزدى دەپ كىنالادى.
اليەۆ قالىپتاسقان ەكىۇشتىلىقتان قاتتى قاجىعانداي كورىنەدى، دەپ پايىمدايدى ۆاديم دۋبنوۆ.
«ەندى، مىنە، ءبارى ءوز ورنىنا كەلدى. ماسكەۋ رەسمي تۇردە جاۋ دەپ جاريالاندى. ەندى ەكىۇشتىلىققا نۇكتە قويىلدى. بىراق بۇل ساياسي تۇرعىدان العاندا ەشتەڭە بىلدىرمەيدى. مۇندا قىزىقتى ءبىر جايت بار. مىسالى، سايتتا جاريالانعان «تىڭشىلاردى» اشكەرەلەيتىن ماقالا ورىس تىلىنە اۋدارىلماعان. مەنىڭ ويىمشا، بۇل – ماسكەۋدى تاعى ءبىر رەت اشۋلاندىرماۋعا دەگەن تالپىنىستىڭ بەلگىسى. سوندىقتان ۇشاققا قاتىستى داۋ دا ۇزاققا سوزىلا قويمايدى. سەبەبى سيمۆولداردان بولەك ناقتى ىستەر بار. ال ولار كۇتۋگە ارنالماعان» - دەدى ول.
ءجۋرناليستىڭ پىكىرىنشە، جاقىندا اليەۆ پەن پۋتين قاجەتتى سوزدەرىن ايتىپ، جاعدايدى ءوز دەڭگەيىندە رەتتەيدى. «ولار ۇزاق ۋاقىت بويى ارازداسپايدى» - دەپ تۇيىندەدى دۋبنوۆ.
باكۋدىڭ ماسكەۋگە قاتىستى جاساعان نارازىلىق ارەكەتتەرىن بىرقاتار سەبەپتەرمەن تۇسىندىرۋگە بولادى دەيدى حالىقارالىق شولۋشى يۆان پرەوبراجەنسكي (پراگا). ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل جەردە يلحام اليەۆتىڭ جەكە امبيتسيالارى دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
«اليەۆتىڭ اشۋلانۋى تۇسىنىكتى. ويتكەنى پۋتين ازەربايجان كوشباسشىسىنىڭ جولاۋشىلار ۇشاعى اپاتىنا قاتىستى تالاپتارىن عانا ەمەس، تىلەكتەرىن دە ورىنداماي وتىر. اليەۆ ءوز ازاماتتارىنىڭ الدىندا ءالسىز بولىپ كورىنگىسى كەلمەيدى. سەبەبى بۇل وقيعا ەل ىشىندە وتە اۋىر قابىلدانادى. ول ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن بەرىك ليدەر ەكەنىن كورسەتۋى كەرەك. ازەربايجان – قاتاڭ ۇلتشىلدىق سيپاتتاعى مەملەكەت. جاقىندا عانا تاۋلى قاراباقتا ءىس جۇزىندە ەتنيكالىق تازارتۋ جۇرگىزدى. وسى تۇرعىدان العاندا، مۇنداي ماسەلەلەردىڭ باكۋ ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنى ايقىن» – دەدى ول «امەريكا داۋىسى» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
يۆان پرەوبراجەنسكي ازەربايجان باسشىسى بولاشاقتا رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت بولعاندا، ءوزىن دۇرىس ۇستانىمدا تۇرعان تاراپ رەتىندە كورسەتۋ مۇمكىندىگىن دە ويلايدى دەپ بولجادى.
«ماسكەۋدىڭ باكۋمەن تالقىلاعىسى كەلەتىن بىرنەشە ماڭىزدى ماسەلەسى بار. مىسالى، ازەربايجان گازىنىڭ رەسەي ارقىلى ەۋروپاعا تاسىمالى. رەسەي وسى مۇمكىندىك ارقىلى ءوز گازىن دا ەكسپورتتاۋدى كوزدەيدى. پۋتين بۇل ماسەلەنى ازەربايجانعا ساپارى كەزىندە كوتەرگەنىمەن، قازىر كەلىسسوزدەر توقتاپ قالعان. سونداي-اق، ارمەنيامەن شەكارالاس زانگەزۋر ءدالىزى ماسەلەسى بار. رەسەي بۇل ايماقتا ءوز مۇددەلەرىنىڭ ەسكەرىلۋىن قالايدى. سوندىقتان بۇل جەردە دە ساۋدا ءجۇرىپ جاتىر. وسى جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، AzAl ۇشاعىنىڭ اپاتى كرەملگە قىسىم جاساۋ قۇرالى دەپ تە كۇتۋگە بولار»، – دەيدى ساراپشى.
يۆان پرەوبراجەنسكيدىڭ ايتۋىنشا، بۇل – پرەزيدەنت يلحام اليەۆتىڭ ءوز بەتىنشە، تاۋەلسىز ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعانىنىڭ كورىنىسى.
«ونى تۇركيا قولداپ وتىر. سوندىقتان وعان كرەملدىڭ تۇسىنىكسىز ساياساتى اسا ماڭىزدى ەمەس. اسىرەسە، باكۋ تاۋلى قاراباقتى تولىق باقىلاۋىنا العاننان كەيىن. ەسكە سالساق، ەكىنشى قاراباق سوعىسىنا دەيىن ازەربايجان مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وتە شيەلەنىستى بولعان. ولار تەك سوڭعى ۋاقىتتا عانا جاقىنداستى (كەڭ اۋقىمدى ۋكرايناعا باسىپ كىرۋ كەزىندە پۋتين مەن اليەۆ ماسكەۋدە ەكى ەل اراسىنداعى وداقتاستىق تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويعان بولاتىن). ەندىگىدە ازەربايجان باسشىسى بۇرىنعى ۇستانىمىنا قايتا ورالۋى مۇمكىن. قازىر ونىڭ پۋتينمەن دوستىقتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر قۇرباندىققا بارۋعا ەشقانداي سەبەبى جوق»، - دەپ تۇيىندەدى ساراپشى.
ونىڭ پىكىرىنشە رەسەي وڭتۇستىك كاۆكازداعى ىقپالىنان دا ايىرىلا باستاعان.
«قازىر بۇل ايماقتا ماسكەۋدىڭ اسەرى السىرەگەن. ال بۇرىنعى بەدەلىنە سۇيەنىپ ارەكەت ەتۋ ەندى ناتيجە بەرمەيدى» – دەپ قورىتىندىلادى پرەوبراجەنسكي.
