بۇعان تۇرعىن ءۇي نارىعىنا بايلانىستى تومەندەگىدەي قوردالانعان ماسەلەلەر سەبەپ بولىپ وتىر:
1. تۇرعىن ءۇي تاپشىلىعى: ءدال قازىر كەزەكتە تۇرعان 600 مىڭداي ازامات بار. بۇلار تەك الەۋمەتتىك باعىتتا كەزەككە تۇرعاندار سانى. ال جالپى سۇرانىستىڭ ەسەبىن قوسساڭىز 2 ملن-داي بولادى دەپ جوبالاۋعا بولادى.
بولاشاقتا جاستاردىڭ ەسەبىنەن بۇل كورسەتكىش وداندا ۇلعايا تۇسپەك.
2. سوعىلىپ جاتقان ۇيلەردىڭ ەلىمىز بويىنشا جالپى كولەمى ورتاشا 15 ملن شارشى مەتر. بۇل دەگەنىمىز شامادا 100 مىڭ پاتەر.
ول پاتەرلەر ەليت كلاس، بيزنەس كلاس، ەكونوم كلاس دەپ تاعى ءوزارا بولىنەدى.
ولاردىڭ ىشىندە قانشا پاتەر ەكونوم كلاسقا ارنالعاندىعى بەلگىسىز. ناقتى مالىمەت جوق.
شامادا 30%-ى ەكونوم كلاسقا ارنالعان دەسەك، ەلىمىز بويىنشا 30 مىڭ عانا پاتەردى قاراپايىم ادامدار مەن كەزەكتە تۇرعاندار الا الادى. تيىسىنشە كەزەكتە تۇرعاندارعا ءبىر جىلدا 10 مىڭ پاتەر بەرىلەدى دەپ ەسەپتەسەك، كەزەكتە تۇرعانداردىڭ تەك قانا 2%-ىنا عانا پاتەر بۇيىرادى.
ءبىز ءتىپتى قازىر بار كۇشىمىزدى وسى ەكونوم كلاسقا بۇرىپ جىل سايىن سوعىلاتىن 100 مىڭ پاتەردى الەۋمەتتىك كەزەكتەگىلەرگە بەرگەننىڭ وزىندە، بىزگە ءبارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 6 جىلداي ۋاقىت كەتەدى. ءوسىپ جاتقان جاستاردى ەسەپتەسەك كەمى 10 جىلداي ۋاقىت دەڭىز.
وسى جەردە زاڭدى سۇراقتار تۋىندايدى.
كەمى 2 ملن حالىققا پاتەر كەرەك بولا تۇرا، نەگە تەك 100 مىڭ عانا پاتەر تۇرعىزىلىپ جاتىر؟
الدە پاتەردىڭ باعاسىن قىمبات ەتىپ وتىرۋ ءۇشىن، ءۇي سوعۋ قارقىنىن مونوپوليست بولىپ العان ءىرى كومپانيالار جاساندى ۇستاپ وتىر ما؟
الدە ءبىزدىڭ زاڭدارىمىز نارىققا جاڭا كومپانيالاردىڭ كەلۋى مەن ەركىن باسەكەلەستىككە جول بەرۋدى قامتاماسىز ەتە الماي ما؟
دەمەك تۇرعىن ءۇي سوعۋ جۇيەسىندە ۇلكەن كەمشىلىكتەر بار دەگەن ءسوز. ويتكەنى وراسان سۇرانىس بولا تۇرا، تۇرعىن ءۇي سوعۋ قارقىنى جىلداعى ءبىر كورسەتكىشتىڭ دەڭگەيىندە بولۋى - ءجاي عانا سايكەستىك دەپ ويلامايمىن.
3. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى بيۋروكراتيا وتە كوپ.
قاراپايىم جەردىڭ نىسانالى ماقساتىن وزگەرتۋ سەكىلدى جۇمىستىڭ ءوزى، سوزبالاڭعا سالىنىپ جاتادى.
تۇرعىن ءۇيدىڭ ورىنىن قازۋدان باستاپ، ەكسپلۋاتاتسيا دەيىنگى ارالىقتا وسى بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردەن كوپ ۋاقىت جوعالتادى. تيىسىنشە قۇرىلىس مەجەلى ۋاقىتىنان 1 جىلعا دەيىن سوزىلىپ جاتادى.
مۇنىڭ ءبارى قوسىمشا شىعىن. سول شىعىندار تۇبىندە شارشى مەتردىڭ قۇنىنا كىرىپ، ول پاتەردىڭ قىمباتتاۋىنا اسەر ەتەدى.
4. اشىق باسەكەلەستىك ەمەس، الىپ مونوپوليست كومپانيالار بارلىق ءىرى تەندەرلەردى ۇتىپ جاتادى. جاڭادان اشىلعان كومپانيالار ءوز تاريحى، قارجى اينالىمدارىمەن ولارعا باسەكەلەس بولا المايدى.
ياعني ءسىز قارجىڭىز بولا تۇرا تاريحىڭىز بولماعاندىقتان الەۋمەتتىك باعىتتاعى ۇيلەردى سوعا المايسىز. ءوز قارجىڭىزعا سوققان بولساڭىز، ونى اكىمشىلىك قابىلداي ما، جوق پا؟
بۇل ۇلكەن سۇراق!
كەپىلدىك بولماعاندىقتان ءسىز دە تاۋەكەلگە بارمايسىز. سوندىقتان ءسىز ءوز شىعىنىڭىزدى اقتايتىن ەليتالىق نەمەسە بيزنەس ساناتتاعى تۇرعىن ءۇي سوعاسىز.
سوندىقتان مەملەكەتتىڭ ارالاساتىن جەرى وسى جەر بولۋى كەرەك. بارىنشا وڭتايلاندىرۋ، ەركىن باسەكەلەستىك، جاڭا كومپانيالاردىڭ نارىققا كىرۋىنە جول اشۋى، قۇجاتتاردى ءبىر تەرەزە قاعيداسىنا ەنگىزۋ. ء“بىر تەرەزە” قاعيداسى ءىس جۇزىندە ورىندالۋى قاتاڭ باقىلانۋى كەرەك.
5. قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ قۇرىلىسقا بولىنەتىن قارجىسىنىڭ كەمىندە 70%-ى شەتەلدىك ماتەريالداردى الۋعا كەتەدى.
ياعني ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن شەتەلدىك كومپانيالار تابىس باۋىپ وتىر. تيىسىنشە اقش دوللارى قىمباتتاعان سايىن بىزدەگى تۇرعىن ءۇي باعاسى قىمباتتاي بەرەدى. سوندىقتان تۇرعىن ءۇي سوعۋعا كەتەتىن قارجىنىڭ كەم دەگەندە 90%-ىن جەرگىلىكتى ءوندىرۋشى كاسىپكەرلەرگە باعىتتاۋ كەرەك. ياعني لوكاليزاتسيالاۋىمىز قاجەت.
ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان مونوپوليست كومپانيالارعا جەرگىلىكتى وندىرۋشىلەرمەن ءوزارا كەلىسىپ، كوللوبوراتسيالىق جۇمىستار جاساۋىنا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە مىندەتتەمەلەر قويىلۋى كەرەك.
سوندا عانا بىزدەگى وندىرۋشىلەردىڭ قاتارى ارتىپ، ول ساپا مەن باعانىڭ ارزانداۋىنا اكەلەدى. ءتىپتى ءجىو-ءنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋعا اسەر ەتىپ، قارجىمىزدىڭ شەتەلگە اعۋىن ازايتۋعا ۇلكەن سەپتىگى تيەدى.
ەگەردە ءبىزدىڭ وسى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس سەكتورىنا بولىنەتىن قارجىنى ىشكى نارىققا باعىتتاي الساق، وندا ەكونوميست ماكسات حالىكتىڭ ەسەبىنشە ينفلياتسيانى 5 %-بەن ۇستاپ تۇرۋعا، ال ۇلتتىق بانك پايىزدىق مولشەرلەمەسىن 7% دەيىن تۇسىرە الادى. ەگەردە ۇلتتىق بانك پايىزدىق مولشەرلەمەسىن وسىعان تۇسىرسە، تيىسىنشە بىزدەگى كەز-كەلگەن بانك(وتباسى بانك قانا ەمەس) 9%-دىق نەسيەمەن بەرە الار ەدى. ول ءۇشىن ءوندىرىس دامۋى كەرەك.
6. ءار ءوڭىردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى جەرگىلىكتى باعدارلامالار بولۋى كەرەك(بيىلدان باستاپ كەيبىر باعدارلامالار توقتاپ جاتىر). ويتكەنى شىمكەنت پەن سولتۇستىك قازاقستاننىڭ حالىق سانى بويىنشا دا، الەۋمەتتىك ساناتتاعى ازاماتتار سانى بويىنشا دا، ءتىپتى تۋ كورسەتكىشى بويىنشا دا الشاقتىق ۇلكەن. سوندىقتان ارنايى وڭىرلىك باعدارلامالار بولۋى شارت. بىراق بۇل جەردە دە تومەندەگىدەي وزىندىك پروبلەمالارى بار:
1) پاتەر ءۇشىن 20 ملن-داي باعا بەلگىلەنگەن بولسا، بارلىق كومپانيالار وسى باعاعا ءوز پاتەرلەرىن جاساندى قىمباتتاتىپ ۇستاپ وتىرادى. ول جالپى نارىقتاعى باعانىڭ قىمباتتاۋىنا اكەلەدى.
2) پاتەر سانىنىڭ شەكتەۋلىلىگى.
3) پاتەرلەردى ۇلەستىرەردەگى سىبايلاستىق.
7. وتباسى بانكى قازىر ەڭ پايىزى تومەن، ەڭ قولايلى، الەۋمەتتىك باعىتتاعى بانك.
دەگەنمەن جاقىندا بۇل بانكتى قارجىلىق ينستيتۋتقا اينالدىرماق. مەن ءوز باسىم بۇعان ەكىۇدايى پىكىردەمىن. ويتكەنى بۇل جاعدايدا وتباسى بانكى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر قاتارىنان شىعىپ، كازاگرو سەكىلدى بولەك قارجىلىق مەكەمەگە اينالادى. بۇل جاعدايدا، بۇل جاقتاعى قارجى اينالىمىنىڭ اشىقتىعى ۇلكەن سۇراقتىڭ استىندا قالادى.
سوندىقتان بۇل بانك ەكىنشى دەڭگەيلى بانك قاتارىندا بولىپ، الەۋمەتتىك سيپاتىن جوعالتپاي جالعاستىرا بەرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
ال اعايىندار!
بىزدەگى تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى جاعداي وسىنداي.
