دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمدا قازاقستان الداعى ەكى جىلدا قارۋلى قاقتىعىستار قاۋىپى جوعارى 12 ەلدىڭ قاتارىندا ەكەنى جاريالاندى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ پارلامەنت وكىلدەرىنىڭ پايىمى قالاي؟
Global Risk Report ەسەبى بويىنشا ارمەنيا، كولۋمبيا، كوت-د-يۆۋار، قازاقستان، يراك، يزرايل، لاتۆيا، رۋمىنيا، پولشا سەكىلدى مەملەكەتتەردە الداعى ەكى جىلدا قاقتىعىس تۋى ىقتيمال دەلىنەدى. ەگەر ەلىمىزگە قاۋىپ تونسە، اسكەرىمىز حالىقتى قورعاي ما، الدە بيلىكتى قورعاي ما؟ ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنان سۇراپ كوردىك.
ەرجان بەيسەنباەۆ: سوعىسقا الىپ كەلەتىن ارەكەتتەر جاساماساق ەكەن...
- نەگىزىندە مۇنداي جاعدايدان اللا ساقتاسىن. بىراق تا جۋىردا «قازاقستاننىڭ اسكەرى دايىندىعى جوعارى دەڭگەيدە» دەگەن اقپارات شىققان بولاتىن. سوندىقتان ەندى ول اسكەرگە عانا ەمەس، حالىققا دا بايلانىستى بولادى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا شۋ شاعارماساق ياعني بىرەۋلەردى جامانداپ نەمەسە سوعىسقا الىپ كەلەتىن ارەكەتتەر جاساماساق، سوعىس بولمايتىن شىعار دەگەن ويدامىن. ونى مەملەكەت قانا شەشپەيدى حالىقتىڭ وزىنە دە بايلانىستى بولادى.
ازات پەرۋاشەۆ: دايىن بولۋىمىز كەرەك!
- سوڭعى كەزدەرى بايقاساڭىز، مەملەكەت تاراپىنان ءبىرتالاي ءىس-شارالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. مىسالى، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى قورعاۋ جانە رەزەرۆتەگى قىزمەت ماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭ جوباسى قابىلداندى. ارينە، قورعانىس سالاسىنا ءمان بەرىپ جاتقانىمىز دۇرىس. ءبىزدىڭ ارقايسىمىز، ياعني ەل ازاماتى رەتىندە ىشتەي دە سوعان دايىن بولۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدەن باسقا ەل، بەن جەرىمىزدەن باسقا ءبىر جەر جوق. سوندىقتان جەردى قاشان جانە كىمنەن بولسا دا قورعاۋعا دايىن بولۋىمىز كەرەك!
ەرلان سايىروۆ: ديپلوماتيالىق قادامدار جاساۋ كەرەك
- قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ءارتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ تەكتونيكالىق پليتاسىندا ورنالاسقان مەملەكەت. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق جاعدايى وتە كۇردەلى. ال گەوگرافيا ول تاعدىر. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەكى جاعىمىزدا دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرىپ وتىرعان ەكى الپاۋىت – رەسەي مەن قىتاي وتىر. سوندىقتان قازاقستان دۇنيەجۇزىندەگى ءارتۇرلى شيەلەنىسكە كىرىپ كەتپەۋ جانە سول شيەلەنىستەردەن جوعارى تۇرۋ ءۇشىن ديپلوماتيالىق قادامدار جاساۋ كەرەك.
بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءدال وسىنداي قادامداردى جاساپ جاتىر. ياعني ءبىز رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى شيەلەنىستىڭ ءبىر جاعىندا ەمەس، كەرىسىنشە وسى شيەلەنىستى بولدىرماۋ جاعىن قاراستىرىپ جاتقان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىمىز. مىنە وسىنداي مەملەكەت رەتىندە قازاقستان ەۋرووداقپەن دە، امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن دە، رەسەيمەن دە ديالوگ جاساپ وتىر. بۇل قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن جوعارىلاتادى.
ەرمۇرات باپي: رەزەرۆتەگى اسكەر دايىندالىپ جاتىر
- ارينە، قاجەتتى اسكەر كولەمىن ۇستاپ تۇرۋ كەز كەلگەن مەملەكەتكە وڭاي ەمەس. بىزگە، ماسەلەن، قازىرگى جاعدايدا جارتى ميلليون اسكەر قاجەت بولسا، ونى ۇستاپ تۇرۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنا ۇلكەن شىعىن، ۇلكەن جۇك. سوندىقتان قازىر قاندايدا ءبىر قاتەر تونسە، رەزەرۆتەگى اسكەر دايىندالىپ جاتىر. ودان بولەك اسكەري بورىشىن وتەپ كەلگەن ازاماتتاردى موبيليزاتسيا ارقىلى شاقىرۋعا بولادى.
رەزەرۆتەگى اسكەردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – دابىل قاعىلا قالعان جاعدايدا كەلىسىمگە وتىرعان رەزەرۆيست اسكەري بولىمگە بارىپ جۇرمەي، ۇيىندە تۇرعان كيىمىن كيىپ، بريگاداعا بارادى دا ءوزىنىڭ اسكەري پوستىنا وتىرىپ بۇيرىققا دايىن ەكەنىن كورسەتەدى.
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءىت جانە جي سالاسىندا ۇلكەن سوعىس بولىپ جاتىر
- سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ قاراجاتى قارۋلى كۇشتەردى كۇشەيتۋگە جۇمسالىپ جاتىر. بۇل تەك قانا مەملەكەتتىڭ قاراجاتى ەمەس، جالپى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى قۇندىلىقتار، تۇراقتىلىق، بىرلىك، پاتريوتتىق جۇمىستاردى قاجەت ەتەدى عوي. وسىعان بايلانىستى مەكتەپتەردە ارنايى ءپان بار. قازىرگى تاڭدا وسى ءپاندى جانداندىرۋ بويىنشا پاتريوتتىق دايىندىق ماسەلەسى دە ارنايى قاراستىرىلىپ جاتىر.
جالپى، ءبىزدىڭ ارميامىزدىڭ ارى قاراي دامۋى ءۇشىن جاڭا قۇرال-جابدىقپەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا كەشەندى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ وتىر. بۇل تەك قانا ءبىر تاراپتا قارايتىن ماسەلە ەمەس، مۇنى كەشەندى قاراۋىمىز كەرەك. الەمدەگى گەوساياسي جاعداي تۇراقتى بولماعاندىقتان ءار ءتۇرلى ماسەلەلەرگە توتەپ بەرۋىمىز كەرەك. بۇل جەردە ەكونوميكالىق نەمەسە ءىت سالاسىنداعى تۇراقسىزدىق ماسەلەسى بولۋى مۇمكىن. جالپى ءىت مەن جي سالاسىندا ۇلكەن باسەكە، ۇلكەن سوعىس بولىپ جاتىر. بىزگە بۇل اسا ءبىر كورىنبەيدى، بىراق الپاۋىت مەملەكەتتەر ەكونوميكا مەن ءىت سالاسىندا ءبىر-بىرىمەن سوعىسىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىز بارلىق سالادا باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىمىز ءۇشىن ادامي كاپتيتال، ەلىمىزدەگى بىرلىك پەن ەكونوميكالىق دامۋعا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك.
رۋسلان بەردەنوۆ: اسكەردەگى الىمجەتتىك الاڭداتادى
- ءىس جۇزىندە سوعىستى كورمەي اق قوياىق. قۇداي كورسەتپەسىن. بىراق مەن ءوز باسىم كۇمانىم بار. ءوز باسىم اسكەردەگى بولىپ جاتقان جۇيەسىزدىككە بايلانىستى كۇماندانامىن. جالپى، بىزدە جاستاردىڭ اسكەرگە بارۋعا قۇشتارلىعى جوق. سەبەبى ساربازداردىڭ قازا بولۋى ادامداردى الاڭداتادى. اسكەردە الىمجەتتىك، «دەدوۆششينا» ءالى دە بار.
دەپۋتات رەتىندە بۇل سۇراقتى ءوزىم دە كوتەردىم. قارۋ الىپ قولىنا سوعىسۋ ەمەس، ءبىزدىڭ كوپ ادامدار قولىنا كۇرەك الىپ، وكوپ تا قازا المايدى. سول ءۇشىن اسكەري سالانى كۇشەيتۋىمىز كەرەك.
