Bügın, 26 jeltoqsan, qazaqtyŋ körnektı memleket qairatkerı Tūrar Rysqūlovtyŋ tuǧanyna - 130 jyl.
Ol 1894 jyly Jetısu oblysy, Vernyi uezı, Şyǧys Talǧar bolysynda düniege kelgen. Tūrar Rysqūlov – el üşın eleulı eŋbek sıŋırgen, qiyn kezeŋde halyqty aşarşylyqtan qūtqaruǧa talpynǧan tarihi tūlǧa.
Tūrardyŋ äkesı Rysqūl Jylqyaidarūly patşa äkımşılıgınıŋ ädıletsızdıgıne qarsy şyǧyp, bolys Saimasai Üşkempırovtı öltırgenı üşın türmege qamalǧan. Äkesımen bırge türmede bolǧan Tūrar sol jerde orys tılın meŋgerıp, «türme balasy» atanyp ketken. Keiın äkesınıŋ ötınışımen ol naǧaşylarynyŋ qolynda tärbielenıp, Merkıdegı orys-tüzemdık mektepte bılım aldy.
Tūrar Rysqūlovtyŋ oqu joly qiyndyqtarǧa toly boldy. Pışpektegı auyl şaruaşylyǧy mektebın üzdık bıtırgenımen, ūltyna bailanysty Samaradaǧy uchilişege qabyldanbady. Taşkent mūǧalımder seminariiasyna da «būratana» degen syltaumen kıre almaǧan Tūrar oqu ministrıne aryz jazyp jürıp, äreŋ oquǧa tüsken.
1918 jyly Rysqūlov Äulieata uezdık keŋesınıŋ töraǧasy bolyp sailanyp, aşarşylyqtan zardap şekken halyqqa kömek ūiymdastyrdy. Ol jergılıktı bailarǧa salyq töletıp, jinalǧan qarajatty aş-jalaŋaş jandarǧa ülestırdı. Sondai-aq, Rysqūlov Türkıstan avtonomiialy respublikasynyŋ Densaulyq saqtau halyq komissary bolyp, aştyqqa qarsy küreste erekşe komissiia qūryp, onyŋ jūmysyn basqardy.
1920 jyly 21 qaŋtarda Rysqūlov Türkıstan Ortalyq atqaru komitetınıŋ töraǧasy bolyp sailandy. Ol atqaru komitetın Türkıstannyŋ tarihi-obektivtı jaǧdaiy men erekşelıgın basşylyqqa alyp jūmys ısteitın organǧa ainaldyrdy, jergılıktı halyqtardyŋ qūqyǧyn qorǧaityn ūiym därejesıne köterdı. Atqaru komitetınıŋ töraǧasy retınde Türkıstan Respublikanyŋ Konstitusiiasyna sai berılgen qūqyqtaryn paidalana otyryp orys şarualarynyŋ qarusyzdandyryluyna, olardyŋ ekonomikalyq jaǧdaiynyŋ jergılıktı halyqtyŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdailarymen teŋestırıluıne, orys şarualary men kazaktardyŋ köşpelı halyqtardan tartyp alǧan jerlerın ielerıne kerı qaitarularyna qol jetkızdı. Ol Türkıstan Respublikanyŋ saiasi-memlekettık egemendıgı jolynda küres jürgızdı. Respublikany türkı tıldes halyqtardyŋ ūlttyq memleketıne ainaldyruǧa, respublika egemendıgıne, iaǧni saiasi, ekonomikalyq, diplomatiialyq, äskeri jäne mädeni mäseleler boiynşa naqty boluy tiıs derbestık qūqyqtaryna ie boluǧa bar küş-jıgerın jūmsady.
1924 jyly Rysqūlov Moŋǧoliiaǧa jıberılıp, Konstitusiia jobasyn äzırleuge qatysyp, el astanasynyŋ atauyn Ulanbator (Qyzyl batyr) dep qoiudy ūsynǧan. Keiınırek ol Türksıb temırjolynyŋ qūrylysyna jetekşılık etıp, ony belgılengen merzımnen ekı ese jyldam aiaqtauǧa qol jetkızdı.
Keŋestık ūjymdastyru saiasatyna qarsy şyqqan Tūrar Rysqūlov Stalinge aşarşylyq mäselesın şeşu boiynşa ūsynystar jasady. Alaida, onyŋ äreketterı «pantürıkşıldık» dep tanylyp, 1937 jyly tūtqynǧa alynyp, qaitys boldy.
1956 jyly Tūrar Rysqūlov tolyq aqtalyp, onyŋ esımı el esınde ūly qairatker retınde saqtalyp keledı. Bügınde onyŋ esımımen elımızdıŋ köptegen köşelerı, oqu oryndary men mekemeler atalady.
Ūqsas jaŋalyqtar
