ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك – قازاقستان قوعامىنىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ كۇردەلى الەۋمەتتىك جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. ەلىمىزدە ەسىرتكى ساۋداسى مەن قولدانۋ دەڭگەيى ارتقان سايىن، بۇل پروبلەما وزەكتى بولا تۇسۋدە. اسىرەسە، جاستار اراسىنداعى ەسىرتكىگە اۋەستەنۋ تەندەنتسياسى الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى. ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك – تەك ءبىر ادامنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ كەلەشەگىنە قاۋىپ توندىرەتىن قۇبىلىس.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 2023 جىلى 40 مىڭعا جۋىق ادام ەسىرتكى قولدانعانى ءۇشىن تىركەلگەن. بۇل رەسمي كورسەتكىشتەر عانا، ال شىنايى ومىردە ەسىرتكى قولدانۋشىلاردىڭ سانى الدەقايدا جوعارى بولۋى مۇمكىن. جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار ەسىرتكىگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ونى «قىزىق كورۋ» ءۇشىن نەمەسە قىسىمعا بوي الدىرۋدىڭ سالدارىنان قولدانا باستايدى. بىراق العاشقى قولدانۋدان كەيىن تاۋەلدىلىك بىرتىندەپ قالىپتاسىپ، ادامنىڭ ءومىرىن تولىعىمەن باسقارا باستايدى.
ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك تەك دەنساۋلىققا زيان كەلتىرىپ قانا قويماي، ادامنىڭ ءومىرىن قيراتۋى مۇمكىن. *ناشاقورلىقتىڭ* سالدارىنان جۇيكە جۇيەسى بۇزىلىپ، ادامنىڭ ويلاۋ قابىلەتى، پسيحولوگيالىق تۇراقتىلىعى، ءتىپتى فيزيكالىق دەنساۋلىعى دا ناشارلايدى. ەسىرتكىلەر ادامدى ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنان ايىرادى: جۇمىسىنان، وتباسىنان، دوستارىنان جانە ءوز بولاشاعىنان.
پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىك ادامنىڭ تەك فيزيكالىق ەمەس، پسيحولوگيالىق كۇيىن دە السىرەتەدى. ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادام شىنايى ومىردەن الىستاپ، ەسىرتكىسىز قالىپتى ءومىر سۇرە المايدى. جۇيەلى قولدانۋ ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن وزگەرتەدى، ال ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادام ءوزىن جانە اينالاسىنداعىلاردى تولىقتاي باقىلاۋدان شىعارادى. مۇنىڭ ارتى پسيحيكالىق اۋىتقۋلارعا، دەپرەسسياعا جانە ءوزىن-ءوزى جويۋ ارەكەتتەرىنە اكەلۋى مۇمكىن.
قازاقستاندا ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن ارنايى قىزمەتتەر ەسىرتكى ساۋداسىن توقتاتۋ ءۇشىن ءتۇرلى وپەراتسيالار ۇيىمداستىرىپ، زاڭسىز ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەس شارالارىن كۇشەيتۋدە. پوليتسيانىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، سوڭعى جىلدارى ەلدە ەسىرتكى زەرتحانالارىن انىقتاۋ مەن جويۋ ءىس-شارالارى جيىلەپ، كوپتەگەن زاڭسىز وندىرىستەر اشكەرەلەندى. بۇل قادامدار ەسىرتكىگە قارسى كۇرەستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى.
الايدا، ەسىرتكىمەن كۇرەستە تەك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسى جەتكىلىكسىز. جاستار اراسىندا ەسىرتكىگە قارسى اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ قاجەت. مەكتەپتەردە، ۋنيۆەرسيتەتتەردە جانە قوعامدا ناشاقورلىقتىڭ زيانى مەن سالدارى تۋرالى اشىق اڭگىمەلەر وتكىزۋ ماڭىزدى. ەسىرتكىگە قارسى قوعامدىق كامپانيالار مەن اقپاراتتىق روليكتەر ارقىلى جاستاردى ەسىرتكىگە جولاماۋعا شاقىرۋ قاجەت.
ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ – ۇزاق ءارى كۇردەلى پروتسەسس. قازاقستاندا ارنايى رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار جۇمىس ىستەپ، ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدارعا پسيحولوگيالىق جانە مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدە. بۇل ورتالىقتاردا ادامدارعا كاسىبي كومەك كورسەتىلىپ، ولاردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋىنا مۇمكىندىك بەرىلەدى. بىراق ەسىرتكىمەن كۇرەستىڭ نەگىزگى جولى – ونى مۇلدە قولدانباۋ.
ەسىرتكىگە قارسى تۇرۋ – دەنى ساۋ قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ باستى شارتى. ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنا، ءوز ومىرىنە جاۋاپتى. جاستار اراسىندا ەسىرتكىدەن اۋلاق بولۋ ءۇشىن دۇرىس تاربيە، ءبىلىم جانە اقپاراتتاندىرۋ جۇمىستارى ءبىرىنشى ورىندا بولۋى ءتيىس. تەك وسىلاي عانا ءبىز قوعامدى ەسىرتكىدەن قورعاپ، جاستارىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىن قامتاماسىز ەتە الامىز.
