Esirtkige táýeldilik – Qazaqstan qoǵamynyń aldynda turǵan eń kúrdeli áleýmettik jáne densaýlyq saqtaý máseleleriniń biri. Elimizde esirtki saýdasy men qoldaný deńgeıi artqan saıyn, bul problema ózekti bola túsýde. Ásirese, jastar arasyndaǵy esirtkige áýestený tendenııasy alańdaýshylyq týǵyzady. Esirtkige táýeldilik – tek bir adamnyń ǵana emes, búkil qoǵamnyń keleshegine qaýip tóndiretin qubylys.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetterine súıensek, Qazaqstanda 2023 jyly 40 myńǵa jýyq adam esirtki qoldanǵany úshin tirkelgen. Bul resmı kórsetkishter ǵana, al shynaıy ómirde esirtki qoldanýshylardyń sany áldeqaıda joǵary bolýy múmkin. Jasóspirimder men jastar esirtkige qyzyǵýshylyq tanytyp, ony «qyzyq kórý» úshin nemese qysymǵa boı aldyrýdyń saldarynan qoldana bastaıdy. Biraq alǵashqy qoldanýdan keıin táýeldilik birtindep qalyptasyp, adamnyń ómirin tolyǵymen basqara bastaıdy.
Esirtkige táýeldilik tek densaýlyqqa zııan keltirip qana qoımaı, adamnyń ómirin qıratýy múmkin. *Nashaqorlyqtyń* saldarynan júıke júıesi buzylyp, adamnyń oılaý qabileti, psıhologııalyq turaqtylyǵy, tipti fızıkalyq densaýlyǵy da nasharlaıdy. Esirtkiler adamdy ómirdiń barlyq salalarynan aıyrady: jumysynan, otbasynan, dostarynan jáne óz bolashaǵynan.
Psıhologtardyń aıtýynsha, esirtkige táýeldilik adamnyń tek fızıkalyq emes, psıhologııalyq kúıin de álsiretedi. Esirtkige táýeldi adam shynaıy ómirden alystap, esirtkisiz qalypty ómir súre almaıdy. Júıeli qoldaný adamnyń minez-qulqyn ózgertedi, al esirtkige táýeldi adam ózin jáne aınalasyndaǵylardy tolyqtaı baqylaýdan shyǵarady. Munyń arty psıhıkalyq aýytqýlarǵa, depressııaǵa jáne ózin-ózi joıý áreketterine ákelýi múmkin.
Qazaqstanda esirtkige qarsy kúres júıeli túrde júrgizilip keledi. Ishki ister mınıstrligi men arnaıy qyzmetter esirtki saýdasyn toqtatý úshin túrli operaııalar uıymdastyryp, zańsyz esirtki aınalymyna qarsy kúres sharalaryn kúsheıtýde. Polıııanyń derekteri boıynsha, sońǵy jyldary elde esirtki zerthanalaryn anyqtaý men joıý is-sharalary jıilep, kóptegen zańsyz óndirister áshkerelendi. Bul qadamdar esirtkige qarsy kúrestiń tıimdiligin arttyrady.
Alaıda, esirtkimen kúreste tek quqyq qorǵaý organdarynyń jumysy jetkiliksiz. Jastar arasynda esirtkige qarsy aqparattyq túsindirý jumystaryn kúsheıtý qajet. Mektepterde, ýnıversıtetterde jáne qoǵamda nashaqorlyqtyń zııany men saldary týraly ashyq áńgimeler ótkizý mańyzdy. Esirtkige qarsy qoǵamdyq kampanııalar men aqparattyq rolıkter arqyly jastardy esirtkige jolamaýǵa shaqyrý qajet.
Esirtkige táýeldilikten arylý – uzaq ári kúrdeli proess. Qazaqstanda arnaıy reabılıtaııalyq ortalyqtar jumys istep, esirtkige táýeldi adamdarǵa psıhologııalyq jáne medıınalyq kómek kórsetýde. Bul ortalyqtarda adamdarǵa kásibı kómek kórsetilip, olardyń qoǵamǵa qaıta oralýyna múmkindik beriledi. Biraq esirtkimen kúrestiń negizgi joly – ony múlde qoldanbaý.
Esirtkige qarsy turý – deni saý qoǵam qalyptastyrýdyń basty sharty. Árbir adam óz densaýlyǵyna, óz ómirine jaýapty. Jastar arasynda esirtkiden aýlaq bolý úshin durys tárbıe, bilim jáne aqparattandyrý jumystary birinshi orynda bolýy tıis. Tek osylaı ǵana biz qoǵamdy esirtkiden qorǵap, jastarymyzdyń jarqyn bolashaǵyn qamtamasyz ete alamyz.
