رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋىنا، حالىقتار اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتى نىعايتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ءبىر توپ ازامات مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتالدى. ولاردىڭ قاتارىندا ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت پەن عىلىم قايراتكەرلەرى، ءوندىرىس پەن بيزنەس وكىلدەرى، دەپۋتاتتار، مەملەكەتتىك جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، اسكەري قىزمەتشىلەر، سپورتشىلار جانە ەڭبەك ارداگەرلەرى بار. مەملەكەتتىك ماراپات يەگەرلەرى ۇزاق جىلدار بويعى ەڭبەكتەرى مەن جەتىستىكتەرىنىڭ ەلەنۋىنە ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، العان ناگرادالارىن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ، مادەنيەتىمىز بەن ونەرىمىزدىڭ دامۋىنا قولداۋ دەپ قابىلدادى. بۇل قۇرمەت، ولاردىڭ پىكىرىنشە، بولاشاق بۋىنعا رۋح بەرىپ، جاڭا بەلەستەرگە جەتەلەيتىن ىنتا-جىگەر بولماق.
كەنجەحان ماتىجانوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى:
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن “پاراسات” وردەنىن ءمينيسترىمىز ساياسات نۇربەكتىڭ قولىنان وڭىرىمىزگە قاداپ قايتتىق. ازدى-كوپتى ەڭبەگىڭدى ەلەپ ەسكەرەتىن ەگەمەن ەلىمىزدىڭ، سوعان لايىق پرەزيدەنتىمىزدىڭ، كاسىپتىك قىزمەتىمىزدى سارالاپ وتىراتىن سالالىق مينيسترلىگىمىزدىڭ بولعانىنا ءتاۋبا دەدىك. وسىنىڭ بارلىعى – قاسيەتتى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى.
ولاي دەپ وتىرعانىم، ءبىز بوداندىق قامىتىن موينىمىزعا ءىلىپ كورگەن، باسىبايلىلىقتىڭ تار شەكپەنىن بويىمىزعا ولشەپ كورگەن ۇرپاقپىز. دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى سالىستىرمالى تۇردە ولشەنەدى. وتكەنگە كوز جىبەرسەك، بۇگىنگىمىزگە تاۋبە دەيتىن تۇستارىمىز كوپ! وسىنداي ۇلىق مەرەكەدە ەلىمىزدىڭ ايتۋلى ازاماتتارى ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بيىك ماراپاتىن الىپ جاتسا وعان نەگە قۋانباسقا! ولادىڭ ىشىندە مەن ءوزىم جاقسى بىلەتىن تەمىرحان مەدەتبەك، قۇلبەك ەركوبەك، سۆەتقالي نۇرجان، اسقار جۇمادىلداەۆ، سەكەن تۇرىسبەك، نۇرلان ونەرباي ت.ب.سياقتى ادەبيەت، عىلىم مەن ونەر تارلاندارى جۇرسە، قالاي سۇيسىنبەيسىڭ. ەگەمەن ەلىمىز بولماسا بۇلاردى كىم ەلەپ، ەسكەرەر ەدى؟!
ەلىمىزدىڭ ەڭ جارقىن، قاستەرلى مەرەكەسى قۇتتى بولسىن، اعايىن! مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولعان بارشا وتانداستارعا باق-بەرەكە تىلەيمىن!
بار بولايىق!
بارىمىزدى باعالاي بىلەيىك!!!
يسرايل ساپارباي، اقىن، دراماتۋرگ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى:
مەن ەس جيعالى، ەل ازاماتى بولعالى بەرى حالىقتىڭ الدىندا ولەڭىممەن، انىممەن بارىنشا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. قانشاما كىتاپ جازدىم. قازىر جاسىم سەكسەننەن استى.
«سىيىڭ سىي ما
قارىزعا سۇراپ العان؟
كۇيىڭ كۇي مە
جوق، باردان قۇراپ العان؟
قارىنبايدىڭ قولىنداي قالتىلدايدى،
جاقۇت بولىپ ءبىر تامشى مىنا جالعان،
جاقۇت بولىپ جاناردا تۇنا قالعان.
جارىق كۇندە بىتكەن بە، ءسىرا، دا ارمان؟
مەزگىلىمنەن كەش تۋعان، كەشە مە ەدىم؟
كەشىگەم دە جۇرەمىن سىباعامنان» دەپ، وسىدان15-20 جىل بۇرىن ءوزىم ولەڭ جازعانمىن. ءبىز ىلعي كەشىگەمىز دە جۇرەمىز عوي. باسقالاردى قايدام، ماعان وسىنداي سىي-قۇرمەت ىلعي كەشىگىپ كەلەدى. «يگىلىكتىڭ ەرتە، كەشى جوق» دەگەن قازاقتا ماقال بار. ءتاۋبا دەيمىن. ەڭبەكتى ەلەپ، ەسكەرگەن بيلىككە راقمەت!
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇلتتىڭ رۋحانياتىن دامىتىپ، رۋحىن كوتەرىپ، ءتول ادەبيەتىمىزدى جاڭا بەلەسكە كوتەرىپ، ۇلتتىڭ ادەبي مۇراسىن مولايتىپ جۇرگەن قالامگەرلەردى نازاردان تىس قالدىرماۋى ءبىزدى قۋانتادى. 24 جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» قۇرمەتتى اتاعى بىلتىردان بەرى قايتا بەرىلە باستادى.
قۇدايعا شۇكىر، قازاق – تالانتتى حالىق. «ەل ءىشى – ونەر كەنىشى» دەيدى. ەل ىشىندە دارىندى اقىندار، ونەرپازدار كوپ. سولاردى دەر كەزىندە تانىپ، ءبىلىپ، باعالاۋىمىز كەرەك. جاس كەلگەننەن كەيىن وعان ەشقانداي ىقپالى، اسەرى بولمايدى عوي. سوندىقتان تەمىردى قىزعان كەزدە سوعۋ كەرەك.
مەن وزبەك اعايىنداردى جاقسى بىلەمىن. وزبەكستاندا تۋىلعانمىن. قىرعىزداردا بۇل ماسەلە ەرتە ەسكەرىلەدى. بۇل رۋحانيات، قازاقتىڭ رۋحى عوي. مەن كەلەشەكتە بۇل ماسەلە ەسكەرىلىپ، ماراپات الداعى بۋىنعا ەرىك-جىگەر بەرەتىندەي ەرتەرەك بەرىلسە ەكەن دەيمىن.
سەكەن تۇرىسبەك، كۇيشى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاندىم. مەن مۇنى قازاقتىڭ كۇيىنە بەرگەن ماراپات دەپ قابىلدايمىن. كەيىنگى جىلدارى ءان شىعارۋشىلار از ەمەس، كۇي شىعارۋشىلار كوپ ەمەس، دومبىراشىلار از ەمەس، كۇيشىلەر كوپ ەمەس. وركەستردە جۇرگەنىمە 40 جىل بولادى. سوندىقتان جازعان 16 كۇيىم ەسەپتەلگەندەي، ەڭبەگىم زەرتتەلگەندەي. بۇل ماراپات – ۇلتتىق ونەرگە ۇكىمەتتىڭ نازارى، بەرگەن باعاسى دەپ بىلەمىن.
«ەشتەن كەش جاقسى». ءتاۋبا! ەرتەرەك الساڭ، «ەرتە» دەپ ايتادى. مەن 29 جاسىمدا قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، 32 جاسىمدا «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى» اتاعىن العان ساتىمدە «ەرتە» دەدى. ودان كەيىن مەن اتاققا قۇمار بولعان جان ەمەسپىن. الدىڭعى جىلى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتاندىم. «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعىنان مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتانۋ قيىن با دەپ قالدىم. شىنىندا سولاي ەكەن. مەملەكەتتىك سىيلىقتى الا الماعانعا قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى اتاعىن بەرىپ جاتادى.
«قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعى مايرا مۇحامەدقىزى مەن ليديا كادەنوۆاعا لايىقتى بەرىلدى دەپ سانايمىن. كۇيشى، كومپوزيتور، ديريجەر ايتقالي جايىموۆتىڭ، كينو جانە تەاتر ءارتىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بولات ءابدىلمانوۆتىڭ، اكتەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بەكجان تۇرىستىڭ، ءداستۇرلى ءانشى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ەركىن شۇكىمانوۆتىڭ ەڭبەگى كەلەشەكتە ەسكەرىلۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.
دومبىراشى - دومبىراشى، كۇيشى - كۇيشى بولۋى كەرەك. كۇيشى - جانىنان كۇي شىعارعان ادام، ال دومبىراشى – ول ورىنداۋشى. وسىنى شاتاستىرماۋ كەرەك، ءبارى كۇيشى بولعىسى كەلەدى. ماسەلەن، دينا اپامىز - كۇيشى. دومبىراشىلاردىڭ ءوزى دومبىرانى دۇرىس ويناۋى كەرەك.
ماراپات اتاق ءۇشىن ەمەس، ەڭبەگى ءۇشىن بەرىلەدى، سوندىقتان ول ونەر يەلەرىن ىنتالاندىرادى، جىگەرلەندىرەدى، شابىتتاندىرادى. مەن سولاي تۇسىنەمىن. وداق كەزىندەگى «حالىق ءارتىسى» مەن بۇگىنگىنى سالىستىرىپ كورىڭىز. ءتىپتى، «مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» بولا المايتىندار «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتانىپ جاتسا، وندا ول اتاقتىڭ قانداي قادىر-قاسيەتى قالادى؟
«قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى»، «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاقتارى شيرەك عاسىردان كەيىن قايتا ورالعانىنا ءبىز قۋانىشتىمىز. ونەر يەلەرى، اقىن-جازۋشىلار قانشا تومدىق كىتاپ شىعارسا دا، 25-30 جىل گونورار كورمەۋ دەگەن بۇل سىن ەدى. كەزىندە ءبىر كىتاپپەن جاعدايىن جاساپ العان اۆتورلار بولدى. ونەر ادامدارى تەلە، راديوعا بارىپ، ءبىر اۋىز ءسوز سويلەسە دە گونورارىن الىپ تۇراتىن. ونىڭ ءبارى كەيىن ادىرا قالعان ەدى. قازىر سول قايتا قولعا الىنىپ جاتىر.
مەن ەل يگىلىگى ءۇشىن 16 كۇي جازىپپىن. ول رومان ەمەس قوي، وتىرىپ جيناقتاپ جازاتىن. ونىڭ يىرىمدەرى، فورماسى، ساعاسى ت.ب بار. ماسەلەن، مەنىڭ جاڭالىعىم - شەرتپە كۇيگە ۇلكەن ساعانى قوستىم. سوندىقتان بۇل زور ەڭبەك پەن قازاقتىڭ كۇيىنە بەرگەن ماراپات دەپ ەسەپتەيمىن.
بايعالي ەسەناليەۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اكتەر، «قازاقستان اۆتورلار قوعامى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى:
رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، مادەني دامۋىنا جانە حالىقتار اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ءبىر توپ ازامات مەملەكەتتىك ماراپاتتارمەن ماراپاتتالدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى سالالارىندا ۇزاق جىلدار بويى ەڭبەك ەتكەن تۇلعالارعا – ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، عىلىم، بيزنەس جانە ءوندىرىس وكىلدەرىنە ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلدى. بۇل ماراپاتتار – ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ايانباي قىزمەت ەتكەن ازاماتتارعا دەگەن قۇرمەتتىڭ، ەلدىڭ ەرتەڭىنە سەنىم ءبىلدىرۋدىڭ ءبىر كورىنىسى.
«پاراسات» وردەنىمەن ماراپاتتالۋىم ەڭبەگىمنىڭ ەسكەرىلگەنى دەپ بىلەمىن. وسى كۇنگە دەيىن جاساپ جاتقان ونەر مەن مادەنيەت سالاسىنداعى ازدى-كوپتى ەڭبەگىم بيلىكتەگىلەردىڭ نازارىنا ىلىككەن شىعار. تاريحتا العاش رەت احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءرولىن جاساپ جاتىرمىز، وعان دەيىن «جامبىل» ءفيلمى، «قىزىل جەبەدەگى» قانشاما رولدەرىم بار. سولاردىڭ ءبارى ەسكەرۋسىز قالماعانىنا ريزا بولدىم. قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىن، ادەبيەتى مەن عىلىمىن دامىتىپ، حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ جەتىستىكتەرى ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن ادالدىقتىڭ جارقىن ۇلگىسى. اسىرەسە جاستار اراسىندا ولارعا دەگەن قۇرمەت، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىمدى ۇيالاتىپ، جاڭا بۋىننىڭ ۇمتىلىسىن وياتادى. مەملەكەتتىك ماراپاتتار تەك ماتەريالدىق قۇرمەت ەمەس، ول – رۋحانياتىمىزدىڭ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ارقاۋى بولىپ تابىلادى. ۇلتتىق مادەنيەت پەن ونەردى قولداۋ – جارقىن بولاشاققا باستار جول.
ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى عانا ەمەس، رۋحاني دامۋى دا باستى نازاردا. مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنداعى ماراپاتتار قوعامعا ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ايقىنداپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى سالت-داستۇرلەردى قاستەرلەۋگە، قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا ىنتالاندىرادى. ۇلت رۋحىن كوتەرۋ، رۋحاني ازىق بەرىپ، مادەنيەت پەن ونەرگە قولداۋ كورسەتۋ – جارقىن بولاشاققا باستار جول. بۇل ماراپاتتار ەڭبەكتىڭ، قىزمەتتىڭ، ۇلتتىق ونەر مەن مادەنيەتتىڭ باعاسىن ارتتىرىپ قانا قويماي، جاس ۇرپاقتى قاي سالادا بولسا دا ءوز ۇلەسىن قوسىپ، ەلدىڭ وركەندەۋى جولىندا قىزمەت ەتۋگە ىنتالاندىراتىن، رۋحاني شابىت بەرەتىن ۇلاعات.
بولاشاقتا شاكىرتتەر تاربيەلەسەم دەگەن ويىم بار. وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرىم مەن شىققان بيىكتەرىمدى جاستارمەن ءبولىسۋدى ءجون سانايمىن. ول قانشالىقتى جۇزەگە اسادى، بولاشاقتا كورە جاتارمىز.
شىعارماشىلىقتى، قازاق ونەرى مەن مادەنيەتىن دامىتۋ ءۇشىن بىلىكتىلىك قاجەت. ءار مامان ءوز ورنىندا بولۋ كەرەك، ياعني ءبىر سالانىڭ قىزمەتكەرى ەكىنشى سالاعا ۇمتىلماۋى جانە كەدەرگى جاساماۋى ءتيىس. باستىسى، شىن تالانتتاردى باعالاي بىلگەن دۇرىس. ولاردى مۇمكىندىگىنشە جۇمىسپەن قامتۋ كەرەك. ماسەلەن، مۇرات ەسجان، قانات تىلەۋحان، باعاشار تۇرسىنبايۇلى سىندى قانشاما تالانتتى، دارىندى جاستار ءجۇر. سولاردىڭ ءبارىن ءوز سالاسىندا پايدالانا بىلسە، ونەر، مادەنيەت، ادەبيەت سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى. سول ارقىلى رەسپۋبليكامىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا تىڭ قادامدار جاسالادى دەپ ويلايمىن. مەملەكەت تاراپىنان ونەر جانە مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنە، اسىرەسە جاستارعا قولداۋ قاجەت. ولاردىڭ دا جاساعان ەڭبەكتەرى باعالانسا، العان تاقىرىپتارىنا قولداۋ بىلدىرىلسە، جاس اۆتورلاردىڭ شىعارمالارى باسپالاردان شىعىپ، ەل نازارىنا ۇسىنىلىپ جاتسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ەڭ باستىسى جاسالعالى جاتقان جاقسى ىسكە، حالىقتىڭ كوكەيىنەن شىعاتىن جوبالارعا كەدەرگى جاسالىنباسا، اياقتان شالۋ، ارتقا تارتۋ بولماسا ەكەن. بىزدە قولداۋ كورسەتۋدەن گورى ارتقا تارتۋ، كورسە دە كورمەگەندەي ەلەمەۋ باسىم. سول جاستاردىڭ جىگەرىن مۇقالتادى. اۆتورلاردا دا سولاي. بىزدە ءبىر اۆتوردىڭ شىعارماسى حالىقتىڭ جۇرەگىنەن شىقسا، سول ون-جيىرما جىل بويى ۇيىندە قالا بەرەدى دەگەن ۇعىم بار. ول دۇرىس ەمەس. جىل وتكەن سايىن، ۇرپاق اۋىسقان سايىن ەلدىڭ تالعامى دا وزگەرەدى. ونەرگە، مادەنيەتكە، كينو، ءان الەمىنە الىپ كەلگەن جاڭالىعىن ورنىمەن باعالاي ءبىلۋىمىز ءتيىس. اۆتورلار زاماناۋي شىعارمالار، تۋىندىلار جازۋعا ەڭبەك ەتۋ كەرەك. سوندا عانا ونەردە، ەلدىڭ مادەني ومىرىندە وزگەرىس، العا قادام باسۋ بولادى.
رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولعان ازاماتتاردىڭ ءبارىن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! الار اسۋ كوپ، باعىندىرار بەلەس بيىك بولسىن!
