2024 جىلدىڭ 17-18 قازان كۇندەرى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى، يۋنەسكو جانە يسەسكو ىستەرى جونىندەگى قر ۇلتتىق كوميسسياسى، تۇركى مادەنيەتى جانە مۇراسى قورى، قر بەيزاتتىق مادەني مۇرا جونىندەگى ۇلتتىق كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى قالاسى «دوستىق ۇيىندە» «تۇركى حالىقتارىنىڭ رۋحاني مۇراسى الەمدىك وركەنيەت اياسىندا: «الپامىس باتىر» جىرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى.
شارانىڭ باستى ماقساتى - «الپامىس باتىر» جىرىن تۇركى حالىقتارىنا ورتاق مۇرا رەتىندە يۋنەسكو كولەمىندە ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا تىزىمىنە ەنگىزۋ. سونىمەن بىرگە «الپامىس باتىر» جىرىنىڭ تۇركى دۇنيەسىندەگى جانە الەمدىك كەڭىستىكتەگى تاريحي-مادەني جانە عىلىمي ماڭىزىن ايقىنداۋ.
كونفەرەنتسيانىڭ مودەراتورى – م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى، فيلول.ع.د.، قر ۇعا اكادەميگى كەنجەحان ماتىجانوۆ.
حالىقارالىق كونفەرەنتسيانىڭ ءبىرىنشى كۇنى قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆانىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن مينيستر كەڭەسشىسى ولجاس شاريازدانوۆ، قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەكتىڭ حاتىن ينستيتۋتتىڭ جاس عالىمدار كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇر ماعازبەك، تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى شاھين مۇستافاەۆتىڭ حاتىن اكادەميانىڭ ساراپشىسى اينۇر ماەمەروۆا تابىستادى. سونداي-اق قر يۋنەسكو جانە يسەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىنىڭ باس حاتشىسى جانار شايمەنوۆانىڭ قۇتتىقتاۋىن باس حاتشىنىڭ ورىنباسارى باقبەرگەن قويشىباەۆ جەتكىزدى. سونىمەن قاتار شاراعا تۇركى مادەنيەتى جانە مۇراسى قورىنىڭ پرەزيدەنتى اقتوتى رايىمقۇلوۆا قاتىسىپ، كونفەرەنتسيا جۇمىسىنا ساتتىلىك تىلەدى.
يۋنەسكو-نىڭ وزبەكستان، تۇركيا، ءازىربايجان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، موڭعوليا سياقتى مەملەكەتتەردەگى ۇلتتىق كوميسسيالارى بەكىتكەن حالىقارالىق ساراپشىلار كونفەرەنتسياعا ارنايى كەلىپ، قاتىستى. حالىقارالىق ساراپشىلار:
ەكيجي مەتين, تۇركى الەمى زەرتتەۋلەرى ينستيتۋتى ەگە ۋنيۆەرسيتەتى، پروفەسسور، دوكتور، تۇركيا;
رزاەۆ ءسايفاددين, ءازىربايجان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، فولكلور ينستيتۋتى، ف.ع.د.، پروفەسسور، ءازىربايجان;
تۋرديموۆ شوميرزا, وزبەكستان عىلىم اكادەمياسى ءتىل، ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قولجازبا جانە فولكلور ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ف.ع.د.، پروفەسسور، وزبەكستان;
ابدۋللاەۆ شۋحراتۋللا, وزبەكستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت مينيسترلىگىنە قاراستى مادەني زەرتتەۋلەر مەن ماتەريالدىق ەمەس مۇرا جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى يۋنەسكو ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، وزبەكستان;
وروزوبەكوۆا جىلدىز, قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل مەن ءتىل ساياساتى ۇلتتىق كوميسسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ف.ع.د.، پروفەسسور، قىرعىز رەسپۋبليكاسى;
يساەۆا اسەل, ش. ايتماتوۆ ات. ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتى قولجازبا قورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسى، ف.ع.ك.، قىرعىز رەسپۋبليكاسى;
تسولمون تسەرەندورج, موڭعوليانىڭ يۋنەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ۇيلەستىرۋشى مامان، موڭعوليا.
سونىمەن قاتار شاراعا ازەربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان، تۇركيا، وزبەكستان، موڭعوليا مەملەكەتتەرىنىڭ جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ (ۋفا، قازان، نوۆوسيبيرسك) تانىمال ەپوستانۋشى عالىمدارى قاتىسىپ، تومەندەگى تاقىرىپتار بويىنشا بايانداما جاسادى.
پلەنارلىق وتىرىستىڭ ءى-بولىمىندە:
«الەمدىك ەپوس قازىناسىنىڭ جاۋھار جادىگەرى» - م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى، فيلول.ع.د، قر ۇعا اكادەميگى كەنجەحان ماتىجانوۆ;
«الپامىس باتىر» داستانى مەن قام ءبورىنىڭ ۇلى بامسى بايرەك داستانىنداعى كەيىپكەردىڭ قايتا ورالۋ ساپارى» - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، تۇركى الەمى زەرتتەۋلەرى ينستيتۋتى ەگە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلول.ع.د. مەتين ەكيجي (يزمير، تۇركيا);
«الپامىس باتىر» جىرىن زەرتتەۋدىڭ گەرمەنەۆتيكالىق ماسەلەلەرى» - ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلول.ع.د. تىنىسبەك قوڭىراتباي;
«الپوميش» ەپوسىنىڭ قۇرىلىمىنداعى شەجىرە فورمۋلاسىنىڭ پوەتيكالىق ءمانى مەن سەمانتيكاسى» - وزبەكستان عىلىم اكادەمياسى ءتىل، ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قولجازبا جانە فولكلور ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلول.ع.د.، پروفەسسور شوميرزا تۋرديموۆ;
«الپامىس» باتىرلىق ەپوسىنداعى كونتاميناتسيا» - قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل مەن ءتىل ساياساتى ۇلتتىق كوميسسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، فيلول.ع.د.، پروفەسسور جىلدىز وروزوبەكوۆا (بىشكەك، قىرعىز رەسپۋبليكاسى);
«الپامىس باتىر» جىرى مەن «قورقىت اتامنىڭ كىتابى» («دەدەم قوركۋدۋن كيتابى») داستاندارىن سالىستىرمالى تالداۋ» - فيلول.ع.د، پروفەسسور، ءازىربايجان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى فولكلور ينستيتۋتى ءسايفاددين رزاەۆ (باكۋ، ءازىربايجان);
«التايلىقتاردىڭ «الىپ ماناش» ەپوسى مەن قىرعىزدىڭ «ماناس» ەپوسى سيۋجەتتەرىن سالىستىرمالى تالداۋ» - رەسەي عىلىم اكادەمياسى ءسىبىر ءبولىمى، فيلولوگيا ينستيتۋتى ءسىبىر حالىقتارىنىڭ فولكلورى سەكتورىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلول.ع.د. نادەجدا وينوتكينوۆا (نوۆوسيبيرسك، رف);
«الپامىس» ەپوسىنىڭ تاتار نۇسقاسى: موتيۆتەر مودەرنيزاتسياسى» - ع. يبراگيموۆ اتىنداعى ءتىل، ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلول.ع.د.، دوتسەنت ليليا مۋحامەتزيانوۆا (قازان، تاتارستان، رف);
«باشقۇرت باتىرلىق ەپوسىنداعى رۋحاني قۇندىلىقتار جانە ولاردىڭ زاماناۋي شارتتارداعى كوكەيتەستىلىگى» - رەسەي عىلىم اكادەمياسى ۋفا فەدەرالدى زەرتتەۋ ورتالىعى تاريح، ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلوس.ع.د.، پروفەسسور زۋگۋرا راحماتۋللينا (ۋفا، باشقۇرتستان، رف) بايانداما جاسادى.
ءىى-بولىمدە:
«جالپىتۇركىلىك «الپامىس» ەپوسىنىڭ باشقۇرت تىلىندەگى ەرتەگى نۇسقالارى» - رەسەي عىلىم اكادەمياسى ۋفا فەدەرالدى زەرتتەۋ ورتالىعى تاريح، ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتى فولكلور ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلول.ع.د. گۋلنۋر حۋساينوۆا (ۋفا، باشقۇرتستان، رف);
«تۇركى حالىقتارىنىڭ ەپيكالىق داستۇرلەرىن قۇرايتىن ەكى نەگىزگى ەلەمەنت: سالت-ءداستۇر جانە جاد» - مارمارا ۋنيۆەرسيتەتى گۋمانيتارلىق جانە قوعامدىق عىلىمدار فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلول.ع.د. مەحمەت اچا (ىستامبۇل، تۇركيا);
«الپامىس باتىر» داستانىنىڭ ءازىربايجان فولكلورتانۋىندا زەرتتەلۋ ماسەلەلەرى» - فيلول.ع.د.، پروفەسسور، ءازىربايجان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى فولكلور ينستيتۋتى گاليب سايىلوۆ (باكۋ، ءازىربايجان);
«الپامىش» ارحايكالىق باتىرلىق ەرتەگىسىنىڭ «جانشى، بايىش» قىرعىز ەپوسىنىڭ موتيۆتىك قورىنا ىقپالى» - ش. ايتماتوۆ ات. ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتى قولجازبا قورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلول.ع.ك. اسەل يساەۆا (بىشكەك، قىرعىز رەسپۋبليكاسى);
«لاقاي ساقىشيليق مەكتەبى وكىلدەرىنىڭ «ءالپومىش» داستانىن ناسيحاتتاۋىنا قاتىستى» - شىرشىق مەملەكەتتىك پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلوس.ع.د. ناسريددين نازاروۆ (تاشكەنت، وزبەكستان);
«الپامىس باتىر» جىرىنىڭ ونوماستيكالىق كەڭىستىگى (قازاق، قاراقالپاق نۇسقالارى بويىنشا)» - ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلول.ع.د. ابات پانگەرەەۆ;
«قازاقتىڭ «الپامىس باتىر» ەپوسى مەن التاي اڭىزدارىنا ورتاق موتيۆتەر» - س.س.سۋرازاكوۆ اتىنداعى التايتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمى، فيلول.ع.د. سۋرلاي ابىسوۆا (التاي ايماعى، رف);
«نوعاي ەپوسى: رەسەيدەگى جينالۋ، جاريالانۋ جانە عىلىمي زەرتتەلۋ تاريحى» - ۋ.د. اليەۆ اتىنداعى قاراشاي-شەركەس مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، فيلول.ع.د. ناسيپحان حۋسينوۆنا (كاراچاەۆسك قالاسى، رف);
«الپامىس باتىردىڭ» قوڭىرات ۆەرسياسىنىڭ پوەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى» - ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، فيلول.ع.ك. بولات قورعانبەكوۆ;
«باشقۇرتتىڭ «ۋرال باتىر» ەپوسىنداعى الەم بەينەسى قالىپتاسۋىنىڭ سۋرەتتەلۋى» - باشقۇرتستان رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسى ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتىنڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلوس.ع.ك. زاكيريان امينەۆ (ۋفا، باشقۇرستان، رف) بايانداما جاسادى. سونىمەن قاتار كونفەرەنتسيادا «الپامىس باتىر» جىرىنىڭ قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندەگى باسىلىمى تانىستىرىلدى.
كونفەرەنتسيا بارىسىندا «الپامىس باتىر» جىرىنان ءۇزىندىنى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مەملەكەتتىك «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى، بەلگىلى ءانشى-جىرشى اقان ءابدۋالى، جەتىسۋ جىر مەكتەبىنىڭ وكىلى، الماتى وبلىستىق حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعىندا «جىر-تەرمە» ءبولىمىنىڭ ۇيلەستىرۋشىسى، جىرشى سەرىك سۇيىندىك) پەن ونىڭ قىزى الماتى وبلىسى تالعار اۋدانى № 42 مەكتەپتىڭ 8 سىنىپ وقۋشىسى، «جىر-تەرمە» ورتالىعىنىڭ تاربيەلەنۋشىسى اقجارقىن ايتباي, «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان!» اتتى مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىنداعى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدىڭ 2018 جىلعى باس جۇلدە يەگەرى، حالىقارالىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتى، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى ارۋجان ابساتتار ورىندادى. سونىمەن بىرگە حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ لاۋرەاتى. قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ «حالىق ءانى» ءبولىمىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى فاريزا حاسەنوۆا, ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك كوللەدجىنىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتتەرى شۇعىلا مارحاباتوۆا جانە كىشكەنە جۇمامۇرات «الپامىس باتىر» جىرىنان ءۇزىندى ورىندادى.
18-قازان كۇنى حالىقارالىق ساراپشىلارمەن «الپامىس باتىر» ەپوسىن يۋنەسكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇراسىنىڭ رەپرەزەنتاتيۆتى تىزىمىنە ەنگىزۋ ماسەلەسىن تالقىلاندى. سونىڭ نەگىزىندە جۇمىس كەستەسىن بەكىتىپ، الداعى ۋاقىتتا اتقارىلار جۇمىستار ماسەلەسى كەڭىنەن تالقىلاندى. شارا سوڭىندا ارنايى قاۋلى قابىلدانىپ، وزەكتى ماسەلەلەر نەگىزگە الىندى:
1. كونفەرەنتسيادا جاسالعان باياندامالار نازارعا الىنسىن. ولاردا ايتىلعان نەگىزگى يدەيالار باسشىلىققا الىنسىن;
2. «الپامىس باتىر» جىرىن يۋنەسكو رەپرەزەنتاتيۆتى تىزىمىنە ەنگىزۋ جونىندەگى ۇسىنىسقا ءبىراۋىزدان قولداۋ كورسەتىلسىن;
3. تۇركى حالىقتارىندا ساقتالعان «الپامىس باتىر» جىرىنىڭ ۇلتتىق ۆەرسيالارىنان تۇراتىن حالىقارالىق جيناق (قازاق، وزبەك، باشقۇرت، تاتار جىر، التاي ەرتەگىسى) دايىنداپ، جارىققا شىعارۋ جونىندەگى ۇسىنىس ماقۇلدانسىن;
4. تۇركى حالىقتارىنىڭ ەپوستىق مۇراسىنا ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنتسيا تۇراقتى تۇردە 2 جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلىپ تۇرسىن;
5. «الپامىس باتىر» جىرىنىڭ ەپيكالىق ءداستۇر اياسىندا دامىپ كەلە جاتقاندىعىن ايعاقتايتىن مادەني باسقوسۋلار ءجيى ۇيىمداستىرىلسىن.
كونفەرەنتسياعا قاتىسۋعا وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار، ەپوستانۋشىلار، فولكلورتانۋشىلار، ءتىلتانۋشىلار، ادەبيەتتانۋشىلار، تاريحشىلار، ونەرتانۋشىلار، فيلوسوفتار، مادەنيەتتانۋشىلار، جوو وقىتۋشىلارى شاقىرىلدى.
نۇر ماعازبەكوۆ
م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر
ينستيتۋتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى
