2024 jyldyń 17-18 qazan kúnderi M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty, IýNESKO jáne ISESKO isteri jónindegi QR Ulttyq Komıssııasy, Túrki mádenıeti jáne murasy qory, QR Beızattyq mádenı mura jónindegi ulttyq komıtetiniń uıymdastyrýymen Almaty qalasy «Dostyq úıinde» «Túrki halyqtarynyń rýhanı murasy álemdik órkenıet aıasynda: «Alpamys batyr» jyry» atty halyqaralyq ǵylymı-teorııalyq konferenııa ótti.
Sharanyń basty maqsaty - «Alpamys batyr» jyryn Túrki halyqtaryna ortaq mura retinde IýNESKO kóleminde Materıaldyq emes mádenı mura tizimine engizý. Sonymen birge «Alpamys batyr» jyrynyń túrki dúnıesindegi jáne álemdik keńistiktegi tarıhı-mádenı jáne ǵylymı mańyzyn aıqyndaý.
Konferenııanyń moderatory – M.O. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Bas dırektory, fılol.ǵ.d., QR UǴA akademıgi Kenjehan Matyjanov.
Halyqaralyq konferenııanyń birinshi kúni QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaevanyń quttyqtaý hatyn mınıstr keńesshisi Oljas Sharııazdanov, QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbektiń hatyn Instıtýttyń jas ǵalymdar keńesiniń tóraǵasy Nur Maǵazbek, Túrki akademııasynyń prezıdenti Shahın Mustafaevtyń hatyn akademııanyń sarapshysy Aınur Maemerova tabystady. Sondaı-aq QR IýNESKO jáne ISESKO isteri jónindegi Ulttyq komıssııasynyń bas hatshysy Janar Shaımenovanyń quttyqtaýyn bas hatshynyń orynbasary Baqbergen Qoıshybaev jetkizdi. Sonymen qatar sharaǵa Túrki mádenıeti jáne murasy qorynyń prezıdenti Aqtoty Raıymqulova qatysyp, konferenııa jumysyna sáttilik tiledi.
IýNESKO-nyń Ózbekstan, Túrkııa, Ázirbaıjan, Qyrǵyz Respýblıkasy, Mońǵolııa sııaqty memleketterdegi Ulttyq komıssııalary bekitken halyqaralyq sarapshylar konferenııaǵa arnaıy kelip, qatysty. Halyqaralyq sarapshylar:
Ekıjı Metın, Túrki álemi zertteýleri ınstıtýty Ege ýnıversıteti, professor, doktor, Túrkııa;
Rzaev Sáıfaddın, Ázirbaıjan Ulttyq Ǵylym akademııasy, Folklor ınstıtýty, f.ǵ.d., professor, Ázirbaıjan;
Týrdımov Shomırza, Ózbekstan Ǵylym Akademııasy Til, ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Qoljazba jáne folklor bóliminiń meńgerýshisi, f.ǵ.d., professor, Ózbekstan;
Abdýllaev Shýhratýlla, Ózbekstan Respýblıkasy Mádenıet mınıstrligine qarasty Mádenı zertteýler men materıaldyq emes mura jónindegi ǵylymı-zertteý ınstıtýty IýNESKO bóliminiń meńgerýshisi, Ózbekstan;
Orozobekova Jyldyz, Qyrǵyz Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy memlekettik til men til saıasaty ulttyq komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary, f.ǵ.d., professor, Qyrǵyz Respýblıkasy;
Isaeva Asel, Sh. Aıtmatov at. Til jáne ádebıet ınstıtýty Qoljazba qorynyń meńgerýshisi, Qyrǵyz Respýblıkasy Ǵylym akademııasy, f.ǵ.k., Qyrǵyz Respýblıkasy;
olmon erendorj, Mońǵolııanyń IýNESKO isteri jónindegi Ulttyq komıssııasy Materıaldyq emes mádenı mura saıasatyn júzege asyrý jónindegi úılestirýshi maman, Mońǵolııa.
Sonymen qatar sharaǵa Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkııa, Ózbekstan, Mońǵolııa memleketteriniń jáne Reseı Federaııasynyń (Ýfa, Qazan, Novosıbırsk) tanymal epostanýshy ǵalymdary qatysyp, tómendegi taqyryptar boıynsha baıandama jasady.
Plenarlyq otyrystyń I-bóliminde:
«Álemdik epos qazynasynyń jaýhar jádigeri» - M.O. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Bas dırektory, fılol.ǵ.d, QR UǴA akademıgi Kenjehan Matyjanov;
«Alpamys batyr» dastany men Qam Bóriniń uly Bamsy Báırek dastanyndaǵy keıipkerdiń qaıta oralý sapary» - fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Túrki álemi zertteýleri ınstıtýty Ege ýnıversıtetiniń professory, fılol.ǵ.d. Metın Ekıjı (Izmır, Túrkııa);
«Alpamys batyr» jyryn zertteýdiń germenevtıkalyq máseleleri» - Q.A.Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń professory, fılol.ǵ.d. Tynysbek Qońyratbaı;
«Alpomısh» eposynyń qurylymyndaǵy shejire formýlasynyń poetıkalyq máni men semantıkasy» - Ózbekstan Ǵylym akademııasy Til, ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Qoljazba jáne folklor bóliminiń meńgerýshisi, fılol.ǵ.d., professor Shomırza Týrdımov;
«Alpamys» batyrlyq eposyndaǵy kontamınaııa» - Qyrǵyz Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy memlekettik til men til saıasaty ulttyq komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary, fılol.ǵ.d., professor Jyldyz Orozobekova (Bishkek, Qyrǵyz Respýblıkasy);
«Alpamys batyr» jyry men «Qorqyt atamnyń kitaby» («Dedem Qorkýdýn kıtaby») dastandaryn salystyrmaly taldaý» - fılol.ǵ.d, professor, Ázirbaıjan Ulttyq Ǵylym akademııasy Folklor ınstıtýty Sáıfaddın Rzaev (Baký, Ázirbaıjan);
«Altaılyqtardyń «Alyp Manash» eposy men qyrǵyzdyń «Manas» eposy sıýjetterin salystyrmaly taldaý» - Reseı Ǵylym akademııasy Sibir bólimi, Fılologııa Instıtýty Sibir halyqtarynyń folklory sektorynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, fılol.ǵ.d. Nadejda Oınotkınova (Novosıbırsk, RF);
«Alpamys» eposynyń tatar nusqasy: motıvter modernızaııasy» - Ǵ. Ibragımov atyndaǵy Til, ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri, fılol.ǵ.d., doent Lılııa Mýhametzıanova (Qazan, Tatarstan, RF);
«Bashqurt batyrlyq eposyndaǵy rýhanı qundylyqtar jáne olardyń zamanaýı sharttardaǵy kókeıtestiligi» - Reseı Ǵylym akademııasy Ýfa federaldy zertteý ortalyǵy Tarıh, til jáne ádebıet ınstıtýtynyń dırektory, fılos.ǵ.d., professor Zýgýra Rahmatýllına (Ýfa, Bashqurtstan, RF) baıandama jasady.
II-bólimde:
«Jalpytúrkilik «Alpamys» eposynyń bashqurt tilindegi ertegi nusqalary» - Reseı Ǵylym akademııasy Ýfa federaldy zertteý ortalyǵy Tarıh, til jáne ádebıet ınstıtýty Folklor bóliminiń meńgerýshisi, fılol.ǵ.d. Gýlnýr Hýsaınova (Ýfa, Bashqurtstan, RF);
«Túrki halyqtarynyń epıkalyq dástúrlerin quraıtyn eki negizgi element: salt-dástúr jáne jad» - Marmara ýnıversıteti Gýmanıtarlyq jáne qoǵamdyq ǵylymdar fakýltetiniń professory, fılol.ǵ.d. Mehmet Acha (Ystambul, Túrkııa);
«Alpamys batyr» dastanynyń ázirbaıjan folklortanýynda zerttelý máseleleri» - fılol.ǵ.d., professor, Ázirbaıjan Ulttyq Ǵylym akademııasy Folklor ınstıtýty Galıb Saıylov (Baký, Ázirbaıjan);
«Alpamysh» arhaıkalyq batyrlyq ertegisiniń «Janshy, Baıysh» qyrǵyz eposynyń motıvtik qoryna yqpaly» - Sh. Aıtmatov at. Til jáne ádebıet ınstıtýty Qoljazba qorynyń meńgerýshisi, fılol.ǵ.k. Asel Isaeva (Bishkek, Qyrǵyz Respýblıkasy);
«Laqaı saqyshılıq mektebi ókilderiniń «Álpomysh» dastanyn nasıhattaýyna qatysty» - Shyrshyq memlekettik pedagogıka ýnıversıtetiniń professory, fılos.ǵ.d. Nasrıddın Nazarov (Tashkent, Ózbekstan);
«Alpamys batyr» jyrynyń onomastıkalyq keńistigi (Qazaq, qaraqalpaq nusqalary boıynsha)» - Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetiniń professory, fılol.ǵ.d. Abat Pangereev;
«Qazaqtyń «Alpamys batyr» eposy men altaı ańyzdaryna ortaq motıvter» - S.S.Sýrazakov atyndaǵy altaıtaný ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵalymy, fılol.ǵ.d. Sýrlaı Abysova (Altaı aımaǵy, RF);
«Noǵaı eposy: Reseıdegi jınalý, jarııalaný jáne ǵylymı zerttelý tarıhy» - Ý.D. Alıev atyndaǵy Qarashaı-Sherkes memlekettik ýnıversıteti, fılol.ǵ.d. Nasıphan Hýsınovna (Karachaevsk qalasy, RF);
«Alpamys batyrdyń» qońyrat versııasynyń poetıkalyq erekshelikteri» - L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetiniń professory, fılol.ǵ.k. Bolat Qorǵanbekov;
«Bashqurttyń «Ýral batyr» eposyndaǵy álem beınesi qalyptasýynyń sýrettelýi» - Bashqurtstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasy Strategııalyq zertteý ınstıtýtynń ǵylymı qyzmetkeri, fılos.ǵ.k. Zakırıan Amınev (Ýfa, Bashqurstan, RF) baıandama jasady. Sonymen qatar konferenııada «Alpamys batyr» jyrynyń qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderindegi basylymy tanystyryldy.
Konferenııa barysynda «Alpamys batyr» jyrynan úzindini Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Memlekettik «Daryn» jastar syılyǵynyń ıegeri, belgili ánshi-jyrshy Aqan Ábdýáli, Jetisý jyr mektebiniń ókili, Almaty oblystyq Halyq shyǵarmashylyǵy ortalyǵynda «Jyr-terme» bóliminiń úılestirýshisi, jyrshy Serik Súıindik) pen onyń qyzy Almaty oblysy Talǵar aýdany № 42 mekteptiń 8 synyp oqýshysy, «Jyr-terme» ortalyǵynyń tárbıelenýshisi Aqjarqyn Aıtbaı, «Tulpar minip, tý alǵan!» atty mektep oqýshylary arasyndaǵy respýblıkalyq baıqaýdyń 2018 jylǵy Bas júlde ıegeri, Halyqaralyq aqparattyq tehnologııalar ýnıversıteti, Jýrnalıstıka fakýltetiniń 4-kýrs stýdenti Arýjan Absattar oryndady. Sonymen birge Halyqaralyq jáne Respýblıkalyq baıqaýlardyń laýreaty. Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq Ulttyq konservatorııasynyń «Halyq áni» bóliminiń 4 kýrs stýdenti Farıza Hasenova, J.Elebekov atyndaǵy Respýblıkalyq estrada-ırk kolledjiniń 3-kýrs stýdentteri Shuǵyla Marhabatova jáne Kishkene Jumamurat «Alpamys batyr» jyrynan úzindi oryndady.
18-qazan kúni Halyqaralyq sarapshylarmen «Alpamys batyr» eposyn IýNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı murasynyń reprezentatıvti tizimine engizý máselesin talqylandy. Sonyń negizinde jumys kestesin bekitip, aldaǵy ýaqytta atqarylar jumystar máselesi keńinen talqylandy. Shara sońynda arnaıy qaýly qabyldanyp, ózekti máseleler negizge alyndy:
1. Konferenııada jasalǵan baıandamalar nazarǵa alynsyn. Olarda aıtylǵan negizgi ıdeıalar basshylyqqa alynsyn;
2. «Alpamys batyr» jyryn IýNESKO reprezentatıvti tizimine engizý jónindegi usynysqa biraýyzdan qoldaý kórsetilsin;
3. Túrki halyqtarynda saqtalǵan «Alpamys batyr» jyrynyń ulttyq versııalarynan turatyn halyqaralyq jınaq (qazaq, ózbek, bashqurt, tatar jyr, altaı ertegisi) daıyndap, jaryqqa shyǵarý jónindegi usynys maquldansyn;
4. Túrki halyqtarynyń epostyq murasyna arnalǵan halyqaralyq konferenııa turaqty túrde 2 jylda bir ret ótkizilip tursyn;
5. «Alpamys batyr» jyrynyń epıkalyq dástúr aıasynda damyp kele jatqandyǵyn aıǵaqtaıtyn mádenı basqosýlar jıi uıymdastyrylsyn.
Konferenııaǵa qatysýǵa otandyq jáne sheteldik ǵalymdar, epostanýshylar, folklortanýshylar, tiltanýshylar, ádebıettanýshylar, tarıhshylar, ónertanýshylar, fılosoftar, mádenıettanýshylar, JOO oqytýshylary shaqyryldy.
Nur Maǵazbekov
M.O. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner
ınstıtýtynyń baspasóz hatshysy
