اۆتورى: داناگۇل بەرەكەت
بايلانىس تەلەفونى: 8 747 255 10 96
مەن بۇل جايىندا كوپتەن ايتقىم كەلەتىن. ول – تۇستەر شەرۋىنەن ءوز عۇمىرىندا بويىن اۋلاق ۇستاۋعا تىرىسقان جالعىز توبە ەدى. سويتە تۇرا، قوڭىر اتى قالماعان وسى ءبىر باكەنە تاۋ سىماقتىڭ بۇگىنگى تىرشىلىگى تىپ-تىڭ-تۇعىن. باۋىرىندا ءبىر اۋىلدىڭ قازانى بۇرق-سارق قايناپ جاتىر. ونى باياعى كۇندە كەڭەس قۇراتىن بي-بابالاردىڭ كۇلتوبەسىندەي كورەتىن كۇنگەي شال دا وسىندا ءجۇر. بۇل كىم دەيسىز عوي، ول ءسىزدىڭ ءبىرىنشى كەيىپكەرىڭىز. ءا، ءبىسىمىللا دەڭىز.
– بۇل مەنىڭ كىندىك كەسكەن توپىراعىم، - دەيتىن. ارەدىك ءوزدى-ءوزى بوپ كۇبىرلەپ كەتەر ساتىندە.
– اگاراكي، – دەيتىن سوسىن: – حايۋان بوپ كەتپەسەك، باسقا بوتەن كۇن تۋىپ، قاي قيۋادا جۇرسەك تە ءتۇپتىڭ-ءتۇبى وسى ۇيىققا تارتامىز-اۋ؟ - دەپ قالىڭ ويعا شوماتىن. سويتەتىن دە جىلقى تۋرالى ويلاي باستايتىن. ونىڭ دا حايۋان تەكتى جاراتىلىس ەكەنىن، الايدا وسى ءبىر جانۋاردىڭ ەزۋى تىلىنگەن توپىراققا دا ەكى اياقتى بولمىستان بولەك ەزىلىپ، ەمەكسىپ تارتاتىنىن ەسىنە الاتىن.
بۇگىندە قارتتىقتىڭ اۋىلىنا قوڭسى قونعان سوڭ با، ونىڭ ويى بايسال تارتقان. ەڭ ءبىر سۇلۋ سۇگىرەت سول – بۇرىنعى ادەتىمەن ەڭبەككە ەلپەك نيەت تانىتقىسى كەلسە، توتىققان ءجۇزى توبىلعى تۇستەنە قالاتىن. ماڭدايىنان شىپ-شىپ شىققان، سامايىنان اققان تەر، ءسويتىپ، الپەتىن ەپتەپ ارلەيتىن. ءوزى دە ونى ىشتەي ماقتان كورىپ: «وسى جاسقا بۇدان ارتىق جاراستىق جوق»، – دەپ تاۋبەسى مەن شۇكىرىن شىنداپ قايتالايتىن. ءتالپىش تاناۋ نەمەرەسى تاسىعاننىڭ دا اتاسىنىڭ ەتەگىنە ورانىپ ەرجەتىپ كەلە جاتقانى راس. وسىدان از-اق كۇن بۇرىن اشامايلاپ اتقا قوندىردى. وندا دا «نەمەرەم ات جالىن تارتىپ ءمىندى، ازامات بولدى. اقسارباس» دەپ القا-تىلەك ايتۋ ءۇشىن. وسىلايشا، شاعىن اۋىلدى شاڭىراعىنا تولتىرىپ، ءساتى كەلگەندە اۋىلداستىڭ اق نيەتىنە تاعى ءبىر كومىلىپ قالۋدى دا ويلاپ ەدى.
تاعى ءبىر دەگەننەن شىعادى عوي. وسىدان ءبىر جىل بۇرىن قۇس قايتقان كۇرەڭتوبەل كۇندەردىڭ بىرىندە ۇلكەن توي بولعان. كۇنگەي قارتتىڭ انشەيىندە موماقان عانا تىنىستاپ تۇراتىن قوڭىرقاي قوجىراسىندا. ەلدىڭ ەلپەك كوڭىلى ويعا دا، قىرعا دا شاپقان سول تۇستا. ءبىرى وتىنىن قامداپ، ءبىرى ىدىسىن سۋعا مەلدەكتەتە جۇگىردى. ايتەۋىر، ءۇيدىڭ ماڭى الامان شاپتىرار اۋىلداي الابوتەن ابىگەرگە ءتۇسىپ العان. تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق دەگەندەي، ەندى ويلاسا، نەمەرە سۇندەت تويىنىڭ سارتاپ سۇگىرەتتەي سۇيىنتەر ءساتى كوپ بولىپتى. تورىڭە توسە دەپ سىرماعىن الا ۇشقان قۇدايى كورشى – جەسىر ساقپىش تا، الىستان كەلگەن قوناعىڭا تۇستىك قىل دەپ بۇيرەگى بىتەۋ جالعىز توقتىسىن سۇيرەپ كەلگەن جۇماقان دا، تەگىندە باسقا وڭىردەن اۋا كەلىپ، قاريانى تامىر اتاپ، بۇل كۇندە جاقىنىنا اينالعان جومارتتىڭ دا جەتەكتەپ كەلگەن تورى تايى كوز الدىندا. كۇنى كەشەگىدەي. بۇل ءتىزىمدى تىزە بەرسە، ايتتى-ايتپادى، ءبىر اۋىلدىڭ ءبۇتىن تۇرعىنى اتىمتاي، جارلى-جاقپايى دا اشىق الاقان بولىپ كەتكەندەي سەزىلەدى بۇگىن.
***
تورى قۇنان بيىل جىرا تويىنعان. قاريا ۇستىنە شىبىن قوندىرماي سىلاپ-سيپاپ ۇستادى. ويدىڭ ولەڭى تۇگىل، ارپا-بيدايىنان دا جارتى ءتۇيىر ءدان تىستەتپەدى. جەمدى بىلاي قويعاندا، قانى تازارسىن دەپ تاۋدىڭ كوگىن تاسىپ بەردى. كەشكىسىن سۋات بارعاندا جانۋار سۋدان باسىن كوتەرگەسىن قايتا ەڭكەيسە، «ءتايت، ارى» دەپ تاعى جاقتىرمايتىن. اربانىڭ اتىنداي بولىپ تەزەگى قۋعا اينالىپ، شاشىراپ تۇسكەندە بارىپ قۋاناتىن. ول كەزدە تورى قۇنان شالدىڭ الگى «ءتايت، ارىسىن» ەستۋدەن ءبىر جولا قۇتىلاتىن. اۋىل بۇلاعىنىڭ بۇلدىرىقسىز تازا سۋىنان سۋساپ كەپ ءبىر سىمىرەتىن دە، تاناۋىن سۋعا قايتا تيگىزبەيتىن.
ەڭ قىزىعى – تاسىعاننىڭ اتاسى اتبەگى دە بولعان جوق. ارعى اتالارىنىڭ قايسىسىندا ونداي بەكزات ونەردىڭ بولعانىن دا بىلمەۋشى ەدى. ءمۇبادا، بىرەۋ سىرتىنان وسى جاسىندا «اتبەگى اتا» دەپ اتار بولسا، قۇنانعا ايتاتىن الگى ءبىر «ءتايتتىڭ» كوكەسىن سول ادام ەستىمەك. الدە بىرەۋ وراي-وراتى كەلگەن ءبىر تۇستا قاباعىن تانىپ، ونىڭ جايىن سۇرار بولسا، ايتارى دا بىرەۋ-اق. «اتبەگىلىك – اركىمنىڭ قولىن سۇرتەر سۇلگىسى ەمەس» دەپ كەسىپ تاستايتىن. بۇل دا ءوز ءسوزى ەمەس. مۇنى دا قاي اتاسى ايتقانى بەلگىسىز. باباسى قازاق بولعان سوڭ، سول ابىز جۇرەكتەردىڭ ءبىرى ايتقانىنا ول ءشۇباسىز سەنەتىن.
كۇنگەي شالدىڭ مەركى جاقتا تۇراتىن وڭعار ەسىمدى باۋىرى بار-تىن. توبەسى بۇل اۋىلدىڭ توبەسىندەي ىستىق سول تۋىسىنىڭ مۇندا كەلمەگەنىنە دە جىلىستاپ الدە نەشە جىل وتكەن. كەلگەن-كەتكەن اعايىننان ەستيتىنى دە «بايىپ كەتىپتى» دەيتىن ءبىر سوزدەن اسپاپتى ءالى. قازاقتىڭ قاي زاماندا دا «كورشىڭ بايىسا، قۋان» دەيتىن ادەتى قالسىن با، قاريا قالبالاقتاپ ونى دا اتاۋسىز قالدىرمادى. كورشى-قولاڭعا كوڭىلىن كولدەي بايىتىپ ءبىر داستارحان جايدى. ءبىر ەسەپتەن ەل دە: «باۋىرى قارايلاسىپ تۇرادى ەكەن» دەپ ويلاسىن دەدى. جيىلعان جۇرت تا تەگىن كەلگەن بە، وڭاشا قالعان تۇستا داستارحان يەسىنە ارناپ وسەتىن ەلدىڭ ادەبىن ساقتاپ ىشتەرىنەن: «قايرىمدى بولعانعا نە جەتسىن؟» دەپ قاريانى ءبىر، ونىڭ الىستا جاتقان تۋىسىن ەكى ماقتاپ اۋرە بولىستى.
وڭعار – اتقۇمار ازامات-تى. مەركى توپىراعىنىڭ جىلقىعا دەگەن ىقىلاسى دا الابوتەن ەدى. جۇيرىك دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قويىپ، «ات قايدالاپ» جۇگىرەتىن ات ۇستار اعايىن كوپ وندا. سوسىن با، كۇنگەي قاريانىڭ اۋىلىنا كەلگەلى وڭعاردىڭ كورىپ-باققانى تورى قۇنان بولىپ، ايتقانى سول جانۋاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىس، ءبىتىم-بولمىسىنا تىرەلە بەرىپ ەدى. تازا قان دا، ارالاس قان دا ەمەس، قازاقى جىلقى تۇقىمى بولعان تورى شىركىننىڭ، سىرت كوزگە قوراس كورىنگەنمەن، سىنشىڭا سۇيەگى سۇلۋ قۇنان ەدى. تۇياعى توڭكەرگەن كەسەدەي دوڭگەلەنگەن، بوتا تىرسەك، سەركە ساننىڭ ناعىز ءوزى-ءتىن. قاقپانبەل تورىنىڭ قاشانعى ءبىر ادەتى سول – ءون-بويىنا شىر قونىدىرماسقا سەرت ەتكەندەي ماماعاشتى شىر اينالاتىن دا تۇراتىن. قوس تاناۋى كورىكتەي تىنىستى، ەكى قولتىعىنىڭ اراسىنان بالا جۇگىرىپ وتكەندەي الشايىپ تۇرعان ونى كورگەندە مەركىلىك قوناقتىڭ كوز قۇرتى جىبىرلاپ-اق جونەلەتىن. وزىنە سالسا، بۇگىن-اق سۇراپ اكەتىپ، ەرتەڭ-اق بابىن تاۋىپ، باعىن شاپتىرۋعا قامدانار ما ەدى، كىم ءبىلىپتى. ايتەۋىر، القىمىنا ءوتىنىشتى الدە نەشە رەت كەپتەي ءجۇرىپ، اتتانار الدى ايتىپ قالىپ ەدى. اعايىننىڭ كوڭىلى قالاسا، حاننىڭ استىنداعى كۇلىكتەن باسقاسىن «ءبىر تۋلاق تەرى ەمەس پە؟» دەپ قيماستىقتى جىعا جەتەكتەتىپ قالا بەرەتىن قازاق ەمەس پە كۇنگەي شال دا. تاسىعان تۋلاپ «بۇلىنگەن» ءتۇننىڭ ەرتەسى اعاسىنىڭ اۋىلىنان وڭعار سولاي رازى بولىپ اتتانعان.
***
ارادا ءبىر-اي وتكەن. تاڭ اتپاستان ەلدىڭ ءبارىنىڭ اڭگىمەسى تورى قۇناننىڭ جەرشىلدىگىنە ءسۇيىنىپ ۇيرىلۋمەن باستالعان. «بولەك-اق جانۋار عوي سابازىڭ» دەسكەن. شال ءوزى دابىر-دۇبىردان ويانىپ، سىرتقا ۇمتىلعاندا سۇلباسىن تانىعان تورى دا وقىرانا كەپ جەردى تارپىپ-تارپىپ يىسكەي بەرگەن. كوزىنەن جاسى ىرشىپ كەتكەن شال دا ونىڭ اياعىن قۇشىپ جىلاۋعا شاق قالعان ەدى وسى تۇستا. ءبىر ۋاقىتتا بارىپ جينالعان ەلگە قاراپ: «اياعى عوي اكەلگەن» دەپ بوساي بەرىپ ەدى. سوسىن تۋعان دالاسىنان جاتتىڭ قولىمەن اۋعان بارىپ، تۇياعىنا قاتقان توپىراقتىڭ جۇعىنىن اۋىق-اۋىق يىسكەپ وتىرىپ ەلگە ورالعان تۇلپار جايلى ۇزاقتان-ۇزاق اڭگىمە ايتقان-دى.
***
بيىل كۇنگەي شال تاعى قۋاندى. كەزەكتى ءبىر تويعا «سىلتاۋ» دا تاپتى-اۋ، شىركىن! «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن امەريگون اشتى دەيتىن الگى ءبىر قۇرلىققا ارمان ارقالاپ اتتانعان تاسىعان تاباقتاي ديپلوممەن اۋىلىنا ورالدى. ەندى قاريانىڭ نەمەرەسى دە اۋىلىنا قىزمەت ەتپەك...
