اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىنداعى جەتەكشى ساراپشىلار، جاس عالىمدار مەن بەلسەندى جاستار بەيبىت اتومدى ءتيىمدى قولدانۋ جانە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋعا ارنالعان جيىنعا قاتىستى. «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى» جشس ۇيىمداستىرعان پىكىرتالاسى يادرولىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى سوڭعى جەتىستىكتەر مەن قازاقستانداعى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ەكىجاقتى ءبىلىم الماسۋ الاڭىنا اينالدى.
كەلەلى كەڭەسكە قاتىسۋشىلار وزەكتى ماسەلەلەردى، سونىڭ ىشىندە ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ءرولىن، سونداي-اق اتوم ونەركاسىبىن دامىتۋدىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرىن، اتوم ەنەرگەتيكاسىنداعى زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىن تالقىلادى.
ساراپشىلار قۋات كوزىنە دەگەن سۇرانىستىڭ كۇن ساناپ ارتىپ بارا جاتقانىن تىلگە تيەك ەتىپ، اتالعان قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرۋعا قابىلەتتى ەڭ تۇراقتى جانە ەكولوگيالىق تازا بىردەن-ءبىر ەنەرگيا كوزى اتوم ەنەرگەتيكاسى ەكەنىن باسا ايتتى.
«ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق» رمك استانا فيليالىنىڭ ديرەكتورى مايرا مۇقىشەۆانىڭ ايتۋىنشا، الەمنىڭ دامىعان وزىق ەلدەرى اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋدى جەدەلدەتۋدە. ال، ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق بولسا (ۇياو) نەگىزگى قۇزىرەتتەرىنىڭ ءبىرى اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى تىڭ زەرتتەۋلەر جاساۋ. ۇياو عالىمدارى جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرى يادرولىق تەحنولوگيالاردىڭ ءىرى وندىرۋشىلەرىندە ۇلكەن سۇرانىسقا يە. مىسالى، CORMIT جوباسى اياسىندا الىنعان عىلىمي دەرەكتەر جاپونياداعى جۇمىس ىستەپ تۇرعان اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىندا بەلسەندى ايماقتىڭ ارنايى بالقىتۋ تۇزاقتارىن سالۋ كەزىندە ءساتتى ىسكە استى. ايتا كەتسەك، يادرولىق ورتالىق IV بۋىن رەاكتورلارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى سالاسىندا – جاقىن بولاشاقتا اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ نەگىزىنە اينالاتىن سۇيىق مەتالمەن سالقىنداتىلعان جىلدام نەيتروندارداعى رەاكتورلاردىڭ ۇلكەن كولەمىن انىقتاۋدا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىر.
كەزدەسۋ بارىسىندا جاس عالىمدار يادرولىق فيزيكا سالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىمەن تانىستىرىپ، قازاقستانداعى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ءوز يدەيالارىمەن جانە تىڭ جوبالارىمەن ءبولىستى.
«قازىرگى تاڭدا يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىندا بىلىكتى جانە تاجىريبەلى ماماندارى ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق پەرسونالدى يونداۋشى ساۋلەلەنۋ كوزدەرىمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيىمداستىرۋ ادىستەرىنە، اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋ سالاسىنداعى قولدانىستاعى نورمالار مەن قاعيدالارعا سايكەس يونداۋشى ساۋلەلەنۋ كوزدەرىمەن قاۋىپسىز جۇمىس ىستەۋ قاعيدالارىنا جانە رادياتسيالىق جاعدايداعى جۇمىستاردى باقىلاۋعا وقىتاتىن رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى وقۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار 2016 جىلى قر ۇكىمەتى باستاماسىمەن اقش ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ۇلتتىق اكىمشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ بازاسىندا يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى وقۋ ورتالىعى اشىلعان. بۇل ورتالىق اەحا (ماگاتە) يادرولىق فيزيكالىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى وقىتۋ جانە قىزمەتكە جاردەمدەسۋ ورتالىقتارىنىڭ حالىقارالىق جەلىسىنە كىرەدى»، –دەپ اتاپ ءوتتى دميتري شليماس PhD دوكتورى، يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى.
مىسالى، يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ استانا فيليالىندا يادرولىق جول مەمبرانالارىن ءوندىرۋ ءۇشىن باستاپقى ماتەريال رەتىندە پايدالانىلاتىن ساۋلەلەندىرىلگەن پوليمەرلى پلەنكا ءوندىرىسى جولعا قويىلدى، ولار جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەردى وندىرۋگە نەگىز بولىپ تابىلادى. ولار كوپفۋنكتسيونالدى، ءتىپتى مەديتسينا جانە نانوتەحنولوگيا سالاسىندا دا ءجيى سۇرانىسقا يە. ينستيتۋت سونىمەن قاتار راديوفارماتسەۆتيكالىق پرەپاراتتاردىڭ بىرنەشە ءتۇرىن شىعارىپ، رەسپۋبليكالىق ەمدەۋ مەكەمەلەرىنە جەتكىزەدى.
اتالعان ءىس-شارادا جاستاردى تولعاندىرعان نەگىزگى سۇراقتىڭ ءبىرى: اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ جانە پايدالانۋ ءۇشىن ەلىمىزدەگى مامانداردىڭ تاجىريبەسى جەتكىلىكتى مە؟ كادرلاردى وقىتۋ قالاي جۇزەگە اسادى؟.
«بىردەن ايتا كەتەيىن، قازاقستاننىڭ بۇل سالادا وتە ۇلكەن عىلىمي جانە كادرلىق الەۋەتى بار: ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق جانە كاسىبي ورتادا كوپكە جاقسى تانىس يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى تابىستى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ اينالاسىندا عىلىمي زەرتحانالار مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارى شوعىرلانعان. اتوم سالاسى ءۇشىن مامانداردى ءتورت جەتەكشى قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورنى دايىندايدى. سونىمەن قاتار، 2010 جىلدان باستاپ «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا «اتوم ونەركاسىبى»، «اتوم يادروسى مەن بولشەكتەرىنىڭ فيزيكاسى»، «تەحنيكالىق فيزيكا» (اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى مەن قوندىرعىلارى), «يادرولىق ينجەنەريا» ماماندىقتارى بويىنشا ماماندار دايارلاندى»،– دەپ جاستاردىڭ سۇراعىنا «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى» جشس جەتەكشى ينجەنەرى اسۋان سيابەكوۆ جاۋاپ بەردى.
سونداي-اق جاستاردى قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى، يادرولىق قالدىقتاردى جانە قولدانىلاتىن رەاكتورلىق تەحنولوگيالار سىندى ساۋالدار قىزىقتىردى.
ءىس-شارانىڭ قورىتىنداسى بويىنشا جيىنعا قاتىسۋشىلار بەيبىت اتوم قازاقستاننىڭ دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى جانە ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وراسان زور الەۋەتكە يە دەگەن پايىمعا كەلدى.
