“تۋعان جەر” شىعارماشىلىق بايقاۋىنا قاتىسۋشىلاردىڭ تۋىندىلارىن پاراقشامىزعا جاريالاۋدى باستادىق. كەلەسى كەلىپ تۇسكەن تۋىندى «ۇزدىك ماقالا» اتالىمى بويىنشا ابزال بەكتۇرعانوۆ.
اۆتور: بەكتۇرعانوۆ ابزال تورەحانۇلى
بايلانىس تەلەفوندارى: 87086561055, 87711414642
جوعارى وقۋ ورنىن قالادا وقىپ، قازىرگى تاڭدا قالادا قىزمەت اتقارىپ جاتقانىمىزبەن كوپشىلىگىمىز اۋىلدان شىققانىمىز اقيقات. تۋعان جەر – دەگەن قانداي جىلى، جاعىمدى ءسوز. تۋعان جەرگە، تۋعان اۋىلعا جەتەر جەر بارما؟
مەن بۇرىنعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بايدىبەك اۋدانى، مىڭبۇلاق اۋىلى اۋماقتىق اكىمشىلىگىنىڭ قايناربۇلاق ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدىم. سول جەردە بالالىق شاعىم ءوتتى. اۋىلىم قاراتاۋدىڭ باۋرايىندا ورنالاسقان، اۋاسى كەرەمەت. تازا اۋا، جاسىل جايلاۋ، تاۋ بوكتەرىنەن اققان بۇلاقتىڭ سۋلارى اۋىلىما دەگەن ماحابباتىمدى ارتتىرادى. ەندى تۋعان جەرىم تۋرالى سىر شەرتسەم.
بايدىبەك بابا ۇرپاقتارى قاراتاۋدىڭ كۇنگەي-تەرىسكەي بەتىنە قونىستانعان. جوڭعار قالماقتارى ەلىمىزگە تۇتقيىلدان كەلىپ، جويقىن سوعىسىنان «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماعا» ۇشىراپ، «ەلىم-اي» ءانىن زارلاپ ايتىپ، قاراتاۋ اسىپ، سىر، ارىس، تاشكەنت، حيۋا، بۇحار، ت.ب. جەرلەرگە كەتكەن. 1726 جىلى ورداباسىدا ءۇش بي ەلدىڭ باسىن قوسىپ، ىنتىماققا شاقىرىپ، ەلدى، جەردى جاۋدان بوساتىپ الۋ ءۇشىن ەر-ازاماتتاردى جۇمىلدىرىپ، جاۋعا سوققى بەرگەن. ەلدىڭ بەيبىتشىلىككە قولى جەتىپ، بايدىبەك بابانىڭ جالمامبەتىنەن تاراعان ىستى ۇرپاقتارى قاراتاۋدىڭ كۇنگەي بەتىنە قونىس تەپكەن. ول جەرلەردە وزەن، بۇلاقتار كوپ بولعان. ولار: بوگەن وزەنى، ساسىق وزەنى، شايان وزەنى، ارىستاندى وزەنى، قاراباس بۇلاعى، ايۋ وزەنى، اقتاس وزەنى، قايناربۇلاق، بوكەن بۇلاق، اقاتا بۇلاعى، تالدىبۇلاق، قارابۇلاق، مىڭبۇلاق، قۇرتتىبۇلاق، ويىق وزەنى. سول بۇلاقتاردان ەرەكشە كورىنەتىن ارينە تۋىپ وسكەن ولكەم قايناربۇلاق.
تۋعان جەرىم قايناربۇلاقتىڭ كوزىنەن ءبىر ارىق سۋ قايناپ بۇرقىراپ شىعادى. وسى بۇلاقتىڭ وڭتۇستىگىندەگى ارالتوبە دەگەن قىراتتىڭ كۇن شىعىسىنان اعىپ ءوتىپ جايۋات تەگىس جەرگە دەيىن جايىلادى. ارالتوبەنىڭ تەرىسكەي تۇمسىعىندا سىزدىق بولىستىڭ قىزىلقورعان دەگەن قىستاۋى مەن شىبىقبەل دەگەن توبەنىڭ كۇنبەتىندەگى قويناۋىنداعى مال قىستاتاتىن جايلاۋى بولعان. قىزىل قورعاننىڭ تەرىستىك باتىس جاعىندا تاباقبۇلاق، ونىڭ استىنا اقتاس وزەنىنىڭ قىزىلجار جەرىنەن وتەتىن باتىس بەتىندە، اقتاس سازىنىڭ وڭتۇستىك ەتەگىندە تىلەۋىت اتانىڭ قارابەگىنەن تاراعان شوبەرەسى تۇرعانباي بالاسىنىڭ قىستاۋى بولعان. تۇرعانباي قىستاۋىنىڭ باتىس جاعىندا 1-2 شاقىرىمداي جەردە تىلەۋىتتىڭ نەمەرەسى بوقان، توقان دەگەن كىسىلەردىڭ سۋى از بۇلاعى بولعان ەكەن.. ونىڭ شىعىس جاعىندا قۇدايمەننىڭ شوبەرەسى جاربولدىق تۇرعان. قورجىنبۇلاق دەگەن سۋى از بۇلاقتار دا وسى تۇستا. قايناربۇلاقتىڭ تەرىستىك جاعىندا ءبىر قابات تەرىستىككە قاراعان تاۋدىڭ بەتكەيىندە قاشاق قىستاۋى، بايبولات دەگەن قىستاۋلاردى دا بايمەن اتانىڭ بەكتاس بالاسىنىڭ ۇرپاقتارى مەكەندەپ كەلگەن. ارالتوبەنىڭ شۇقىربۇلاعى، قۇلتاستىڭ ديىرمەنىنىڭ وڭتۇستىگىنەن اقاتا بۇلاعىنا دەيىنگى تەگىستىكتەگى جەرلەرگە قىستاۋ سالىپ، ەگىن ەگىپ، سىرىمبەتتىڭ نەمەرەسى داۋەباي اتانىڭ ۇرپاقتارى مەكەندەگەن. قايناربۇلاقتان تەرىستىككە قاراعان تاۋدىڭ ىشىندە بەكتال دەگەن جەردە شاعىن، سۋى از بۇلاق بار. مۇندا ءجالاڭتوس دەگەن كىسىنىڭ قىستاۋى بولعان. بۇل كىسى دە داۋەباي اتانىڭ ۇرپاعى بولىپ كەلەدى. قايناربۇلاقتىڭ سۋىن ەگىستىككە بايمەننىڭ بەكتاسى مەن داۋەباي اتانىڭ بالالارى تەڭ پايدالانىپ كەلگەن.
تۋعان جەرىم تۋرالى اعا بۋىنداردىڭ ايتقاندارىنان ەستە قالعاندارىن، ءوزىم بىلەتىن تاريحتان سىر شەرتتىم. « جەتى اتاسىن بىلمەگەن ەر جەتەسىز» دەگەن قازاقتا كەرەمەت ءسوز بار. سوندىقتان قازاقتىڭ باسىنان وتكەن ءبىراز قيىنشىلىقتارى، ىلگەرى اتا-بابالارىمىزدىڭ ءومىر باقي اتىس-شابىس، جاۋگەرشىلىك زاماندا ءومىر سۇرگەنىن ءبىز سياقتى بولاشاق جاس ۇرپاقتار تاريحتى ءبىلىپ، سىيعا تارتقان قازاقستاننىڭ وسىنداي كەڭ بايتاق جەرىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، اۋىزبىرشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرىپ، وقىپ تەرەڭ ءبىلىم السا، سول ءبىلىمىن ەلىمىزدىڭ قاجەتىنە ىسكەرلىكپەن ەندىرسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ەلباسىنىڭ قازىرگى العا قويعان مىندەتتەرىن ورىنداۋعا بارلىق كۇش-جىگەرى مەن ءبىلىمىن جۇمساسا ەكەن.
اللاعا شۇكىر قازىرگى تاڭدا تۋىپ وسكەن جەرىمدە ەلدىڭ ىنتىماعى ارتىپ، مادەني تۇرمىستىق جاعدايى كۇننەن – كۇنگە جاقسارىپ كەلەدى.
قازىر اۋىلعا جول توسەلىپ، اۋىز سۋمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن. بايلانىس بولىمشەسى جۇمىس ىستەپ، كۇندەلىكتى گازەت-جۋرنالدار ۋاقىتىندا جەتكىزىلىپ، تەلەفون بايلانىسى جولعا قويىلعان. بيىلعى جىلدان باستاپ گاز كىرگىزۋ جۇمىستارى اتقارىلىپ جاتىر.
اۋىلىم ەسكى مەكتەپتىڭ ورنىن 57 جىل بويى ساقتادى. سول ورىنعا 2009 جىلى زاماناۋي وزىق ۇلگىدە مەكتەپ سالىندى. بولاشاق جاستاردىڭ ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە الۋىنا تولىق جاعداي جاسالدى.
2011 جىلى ءبىزدىڭ اۋىلعا زاماناۋي ۇلگىدە جاڭا مەشىت پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكەن ەلدىڭ يماندىلىققا بەت بۇرۋىنىڭ بەلگىسى ەدى. بۇل اللانىڭ ءۇيى – مەشىت ەلدى –مەكەن تۇرعىندارىنا قىزمەت ەتىپ، بولاشاق جاستارىمىزدىڭ يسلام دىنىنە بەت بۇرىپ، اللاعا قۇلششىلىق جولىندا، يماندى ازامات بولىپ ءوسۋى جاعداي جاسارى انىق.
تۋعان جەرىم قايناربۇلاق اۋىلىمنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە، مەكتەپ، جول، مەشىت سياقتى جوبالاردىڭ جۇزەگە اسۋىنا بەلسەندىلىك تانىتقان ازاماتتار كوپ بولدى. ايتسەدە بىردەن-ءبىر سەپتىگىن تيگىزگەن ازاماتتى اتاپ وتپەسەم بولماس. ول اۋىلىمىزدىڭ قۇرمەتتى ازاماتى – قانسەيىت قاجى تۇيمەباەۆ.
تۇيمەبايۇلى قانسەيىت 1928 جىلى 25 ساۋىردە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بايدىبەك اۋدانى مىڭبۇلاق اۋىلى اۋماقتىق اكىمشىلىگىنىڭ قايناربۇلاق ەلدى مەكەنىندە، شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ايتقىم كەلگەنى ءبىز سياقتى وسكەلەڭ ۇرپاققا قانسەيىت قاجى اتامىز سياقتى اعا-بۋىن جول كورسەتكەن. مەندە سول جولدى كوردىم. بولاشاقتا اۋىلىمنىڭ ودان سايىن كوركەيۋى ءۇشىن قاي جاقتا جۇرسەمدە قىزمەت اتقارۋعا ءازىرمىن.
دامىعان ەلدەر وزدەرىنە ءزاۋلىم-ءزاۋلىم عيماراتتارىمەن تارتۋى مۇمكىن. ءوز باسىم 2012 جىلدارى تۇركيا ەلىندە وقىدىم. سول كەزدەرى شىنىمدى ايتايىن تۇرىك ەلىنە قىزىقتىم، تامساندىم. بىراق، قىزىعۋشىلىعىم ەكى اپتادان ارتىق اسپادى. ەكى اپتادان كەيىن تۋعان جەرىمدى ساعىنىپ، اۋىلىما اسىقتىم. بۇدان ايتقىم كەلگەنى كەرەمەت دۇنيەگە ءبىر ساتتىك قىزىعۋشىلىق بولۋى مۇمكىن. بىراق تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات، قىزىعۋشىلىق ماڭگىلىك دەگىم كەلەدى.
مىڭبۇلاق اۋىل اكىمشىلىگىنەن شىققان ماقتانۋعا تۇرارلىق عىلىم دوكتورى مەن كانديداتتار جەتەرلىك. قىسقاشا ايتار بولسام:
⦁ قالدىبەك تۇرسىن – تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
⦁ تورەقۇلوۆ نىسانبەك – فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، جازۋشى.
⦁ ايان نىسانالين – جازۋشى، قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.
⦁ تۇيمەباەۆ جانسەيىت – فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
⦁ ناربەكوۆ ءاشىم زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
⦁ بەكتۇرعانوۆ رامازان – مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.
ش.ءۋاليحانوۆ اتامىز «ءبىر ەلدىڭ كوركەيىپ دامۋى ءۇشىن ءبىرىنشى بوستاندىق، ەكىنشى ءبىلىم كەرەك» - دەگەن ەكەن. اللاعا شۇكىر ەلىمىزدىڭ، وتانىمىزدىڭ بوستاندىعى بار. تاۋەلسىزدىكتىڭ دە قادىرىن بىلمەسەك سيريا حالقى سياقتى بوسقىن بولىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى بولۋى ءۇشىن بولاشاق ۇرپاقتارىمىز ءبىلىمدى قارۋ قىلسا ۇتىلماسىمىز انىق. ويتكەنى قازىرگى زامان ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ زامانى. ەلىنە، جەرىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمى بار ءبىلىمدى كەز-كەلگەن جاس ۇرپاققا ەلدىڭ تىزگىنىن الاڭداماي بەرۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. تۋعان جەرىنە دەگەن ماحابباتى قازاق ەلىنە دەگەن ماحابباتىنىڭ ۇشتاسۋى دەپ بىلەمىن.
مەنىڭ جازعان شىعارمامدا شاعىن اۋىلدىڭ جوقشىلىق زاماننان قازىرگى زامانعا دەيىنگى جولدارىن كورسەتۋگە تىرىستىم. ءبىزدىڭ اۋىل قۇلدىراعان جوق. كەرىسىنشە دامىدى دەپ ايتسام قاتەلەسپەيمىن. ارينە بۇنىڭ بارلىعى ەلدىڭ اۋىزبىرلىگى مەن ىنتىماعى دەپ بىلەمىن. اۋىلدىڭ دامۋىنا سەپتىگىن تيگىزگەن نار تۇلعالى ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى. ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ ۇسىنعان «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وسىعان سايادى دەپ بىلەمىن.
مۇنىڭ ءوزى «باق قايدا باراسىڭ دەسە، ىنتىماققا بارامىن» دەگەن دانالىقتان شىعادى ەكەن.
اۋىلىمىز جاقسى بولسا اۋدان، اۋدان جاقسى بولسا وبلىس، ول جاقسى بولسا رەسپۋبليكامىز دا وركەندەيدى. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ دۇنيە ءجۇزى وركەنيەتتى 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ۇندەگەن مىندەتتەرى ورىندالارى انىق.
مەن تۋعان جەرىمدى ماقتان تۇتامىن جانە قازاق ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىما باقىتتىمىن!
