“Tuǧan jer” şyǧarmaşylyq baiqauyna qatysuşylardyŋ tuyndylaryn paraqşamyzǧa jariialaudy bastadyq. Kelesı kelıp tüsken tuyndy «Üzdık maqala» atalymy boiynşa Abzal BEKTŪRǦANOV.
Avtor: Bektūrǧanov Abzal Törehanūly Bailanys telefondary: 87086561055, 87711414642
Joǧary oqu ornyn qalada oqyp, qazırgı taŋda qalada qyzmet atqaryp jatqanymyzben köpşılıgımız auyldan şyqqanymyz aqiqat. Tuǧan jer – degen qandai jyly, jaǧymdy söz. Tuǧan jerge, tuǧan auylǧa jeter jer barma? Men būrynǧy Oŋtüstık Qazaqstan Oblysy Bäidıbek audany, Myŋbūlaq auyly aumaqtyq äkımşılıgınıŋ Qainarbūlaq eldı mekenınde düniege keldım. Sol jerde balalyq şaǧym öttı. Auylym Qarataudyŋ bauraiynda ornalasqan, auasy keremet. Taza aua, jasyl jailau, tau bökterınen aqqan būlaqtyŋ sulary auylyma degen mahabbatymdy arttyrady. Endı tuǧan jerım turaly syr şertsem. Bäidıbek baba ūrpaqtary Qarataudyŋ küngei-terıskei betıne qonystanǧan. Joŋǧar qalmaqtary elımızge tūtqiyldan kelıp, joiqyn soǧysynan «Aqtaban şūbyryndy, Alqaköl sūlamaǧa» ūşyrap, «Elım-ai» änın zarlap aityp, Qaratau asyp, Syr, Arys, Taşkent, Hiua, Būhar, t.b. jerlerge ketken. 1726 jyly Ordabasyda üş bi eldıŋ basyn qosyp, yntymaqqa şaqyryp, eldı, jerdı jaudan bosatyp alu üşın er-azamattardy jūmyldyryp, jauǧa soqqy bergen. Eldıŋ beibıtşılıkke qoly jetıp, Bäidıbek babanyŋ Jalmambetınen taraǧan Ysty ūrpaqtary Qarataudyŋ küngei betıne qonys tepken. Ol jerlerde özen, būlaqtar köp bolǧan. Olar: Bögen özenı, Sasyq özenı, Şaian özenı, Arystandy özenı, Qarabas būlaǧy, Aiu özenı, Aqtas özenı, Qainarbūlaq, Böken būlaq, Aqata būlaǧy, Taldybūlaq, Qarabūlaq, Myŋbūlaq, Qūrttybūlaq, Oiyq özenı. Sol būlaqtardan erekşe körınetın ärine tuyp ösken ölkem Qainarbūlaq. Tuǧan jerım Qainarbūlaqtyŋ közınen bır aryq su qainap būrqyrap şyǧady. Osy būlaqtyŋ oŋtüstıgındegı Araltöbe degen qyrattyŋ kün şyǧysynan aǧyp ötıp jaiuat tegıs jerge deiın jaiylady. Araltöbenıŋ terıskei tūmsyǧynda Syzdyq bolystyŋ Qyzylqorǧan degen qystauy men Şybyqbel degen töbenıŋ künbetındegı qoinauyndaǧy mal qystatatyn jailauy bolǧan. Qyzyl qorǧannyŋ terıstık batys jaǧynda Tabaqbūlaq, onyŋ astyna Aqtas özenınıŋ Qyzyljar jerınen ötetın batys betınde, Aqtas sazynyŋ oŋtüstık etegınde Tıleuıt atanyŋ Qarabegınen taraǧan şöberesı Tūrǧanbai balasynyŋ qystauy bolǧan. Tūrǧanbai qystauynyŋ batys jaǧynda 1-2 şaqyrymdai jerde Tıleuıttıŋ nemeresı Boqan, Toqan degen kısılerdıŋ suy az būlaǧy bolǧan eken.. Onyŋ şyǧys jaǧynda Qūdaimennıŋ şöberesı Jarboldyq tūrǧan. Qorjynbūlaq degen suy az būlaqtar da osy tūsta. Qainarbūlaqtyŋ terıstık jaǧynda bır qabat terıstıkke qaraǧan taudyŋ betkeiınde Qaşaq qystauy, Baibolat degen qystaulardy da Bäimen atanyŋ Bektas balasynyŋ ūrpaqtary mekendep kelgen. Araltöbenıŋ Şūqyrbūlaǧy, Qūltastyŋ diırmenınıŋ oŋtüstıgınen Aqata būlaǧyna deiıngı tegıstıktegı jerlerge qystau salyp, egın egıp, Syrymbettıŋ nemeresı Däuebai atanyŋ ūrpaqtary mekendegen. Qainarbūlaqtan terıstıkke qaraǧan taudyŋ ışınde Bektal degen jerde şaǧyn, suy az būlaq bar. Mūnda Jalaŋtös degen kısınıŋ qystauy bolǧan. Būl kısı de Däuebai atanyŋ ūrpaǧy bolyp keledı. Qainarbūlaqtyŋ suyn egıstıkke Bäimennıŋ Bektasy men Däuebai atanyŋ balalary teŋ paidalanyp kelgen. Tuǧan jerım turaly aǧa buyndardyŋ aitqandarynan este qalǧandaryn, özım bıletın tarihtan syr şerttım. « Jetı atasyn bılmegen er jetesız» degen qazaqta keremet söz bar. Sondyqtan qazaqtyŋ basynan ötken bıraz qiynşylyqtary, ılgerı ata-babalarymyzdyŋ ömır baqi atys-şabys, jaugerşılık zamanda ömır sürgenın bız siiaqty bolaşaq jas ūrpaqtar tarihty bılıp, syiǧa tartqan Qazaqstannyŋ osyndai keŋ baitaq jerın közdıŋ qaraşyǧyndai saqtap, auyzbırşılık pen yntymaqtastyqty arttyryp, oqyp tereŋ bılım alsa, sol bılımın elımızdıŋ qajetıne ıskerlıkpen endırse nūr üstıne nūr bolar edı. Elbasynyŋ qazırgı alǧa qoiǧan mındetterın oryndauǧa barlyq küş-jıgerı men bılımın jūmsasa eken. Allaǧa şükır qazırgı taŋda tuyp ösken jerımde eldıŋ yntymaǧy artyp, mädeni tūrmystyq jaǧdaiy künnen – künge jaqsaryp keledı. Qazır auylǧa jol töselıp, auyz sumen tolyq qamtamasyz etılgen. Bailanys bölımşesı jūmys ıstep, kündelıktı gazet-jurnaldar uaqytynda jetkızılıp, telefon bailanysy jolǧa qoiylǧan. Biylǧy jyldan bastap gaz kırgızu jūmystary atqarylyp jatyr. Auylym eskı mekteptıŋ ornyn 57 jyl boiy saqtady. Sol orynǧa 2009 jyly zamanaui ozyq ülgıde mektep salyndy. Bolaşaq jastardyŋ sapaly bılım, sanaly tärbie aluyna tolyq jaǧdai jasaldy. 2011 jyly bızdıŋ auylǧa zamanaui ülgıde jaŋa meşıt paidalanuǧa berıldı. Būl el täuelsızdıgınıŋ arqasynda qol jetken eldıŋ imandylyqqa bet būruynyŋ belgısı edı. Būl Allanyŋ üiı – meşıt eldı –meken tūrǧyndaryna qyzmet etıp, bolaşaq jastarymyzdyŋ islam dınıne bet būryp, Allaǧa qūlşylyq jolynda, imandy azamat bolyp ösuı jaǧdai jasary anyq. Tuǧan jerım Qainarbūlaq auylymnyŋ ösıp-örkendeuıne, mektep, jol, meşıt siiaqty jobalardyŋ jüzege asuyna belsendılık tanytqan azamattar köp boldy. Äitsede bırden-bır septıgın tigızgen azamatty atap ötpesem bolmas. Ol auylymyzdyŋ qūrmettı azamaty – Qanseiıt qajy Tüimebaev. Tüimebaiūly Qanseiıt 1928 jyly 25 säuırde Oŋtüstık Qazaqstan oblysy Bäidıbek audany Myŋbūlaq auyly aumaqtyq äkımşılıgınıŋ Qainarbūlaq eldı mekenınde, şarua otbasynda düniege kelgen. Aitqym kelgenı bız siiaqty öskeleŋ ūrpaqqa Qanseiıt qajy atamyz siiaqty aǧa-buyn jol körsetken. Mende sol joldy kördım. Bolaşaqta auylymnyŋ odan saiyn körkeiuı üşın qai jaqta jürsemde qyzmet atqaruǧa äzırmın. Damyǧan elder özderıne zäulım-zäulım ǧimarattarymen tartuy mümkın. Öz basym 2012 jyldary Türkiia elınde oqydym. Sol kezderı şynymdy aitaiyn türık elıne qyzyqtym, tamsandym. Bıraq, qyzyǧuşylyǧym ekı aptadan artyq aspady. Ekı aptadan keiın tuǧan jerımdı saǧynyp, auylyma asyqtym. Būdan aitqym kelgenı keremet düniege bır sättık qyzyǧuşylyq boluy mümkın. Bıraq tuǧan jerge degen mahabbat, qyzyǧuşylyq mäŋgılık degım keledı. Myŋbūlaq auyl äkımşılıgınen şyqqan maqtanuǧa tūrarlyq ǧylym doktory men kandidattar jeterlık. Qysqaşa aitar bolsam: ⦁ Qaldybek Tūrsyn – tau-ken metallurgiia ǧylymdarynyŋ doktory. ⦁ Töreqūlov Nysanbek – filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory, jazuşy. ⦁ Aian Nysanalin – jazuşy, QR jurnalister odaǧynyŋ müşesı. ⦁ Tüimebaev Janseiıt – filologiia ǧylymdarynyŋ doktory. ⦁ Narbekov Äşım zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory. ⦁ Bektūrǧanov Ramazan – medisina ǧylymdarynyŋ doktory. Ş.Uälihanov atamyz «Bır eldıŋ körkeiıp damuy üşın bırınşı bostandyq, ekınşı bılım kerek» - degen eken. Allaǧa şükır elımızdıŋ, otanymyzdyŋ bostandyǧy bar. Täuelsızdıktıŋ de qadırın bılmesek Siriia halqy siiaqty bosqyn bolyp ketuımız mümkın. Täuelsızdıgımız baiandy boluy üşın bolaşaq ūrpaqtarymyz bılımdı qaru qylsa ūtylmasymyz anyq. Öitkenı qazırgı zaman bılım men ǧylymnyŋ zamany. Elıne, jerıne degen patriottyq sezımı bar bılımdı kez-kelgen jas ūrpaqqa eldıŋ tızgının alaŋdamai beruge bolady dep oilaimyn. Tuǧan jerıne degen mahabbaty qazaq elıne degen mahabbatynyŋ ūştasuy dep bılemın. Menıŋ jazǧan şyǧarmamda şaǧyn auyldyŋ joqşylyq zamannan qazırgı zamanǧa deiıngı joldaryn körsetuge tyrystym. Bızdıŋ auyl qūldyraǧan joq. Kerısınşe damydy dep aitsam qatelespeimyn. Ärine būnyŋ barlyǧy eldıŋ auyzbırlıgı men yntymaǧy dep bılemın. Auyldyŋ damuyna septıgın tigızgen nar tūlǧaly azamattardyŋ eŋbegı. Elbasymyz N.Nazarbaevtyŋ ūsynǧan «Tuǧan jer» baǧdarlamasynyŋ negızgı maqsaty osyǧan saiady dep bılemın. Mūnyŋ özı «baq qaida barasyŋ dese, yntymaqqa baramyn» degen danalyqtan şyǧady eken. Auylymyz jaqsy bolsa audan, audan jaqsy bolsa oblys, ol jaqsy bolsa Respublikamyz da örkendeidı. Elbasy N.Nazarbaevtyŋ dünie jüzı örkeniettı 30 eldıŋ qataryna qosyluǧa ündegen mındetterı oryndalary anyq. Men tuǧan jerımdı maqtan tūtamyn jäne qazaq elınde ömır sürıp jatqanyma baqyttymyn!
