“تۋعان جەر” شىعارماشىلىق بايقاۋىنا قاتىسۋشىلاردىڭ تۋىندىلارىن پاراقشامىزعا جاريالاۋدى باستادىق. كەلەسى كەلىپ تۇسكەن تۋىندى «ۇزدىك ماقالا» اتالىمى بويىنشا سارسەن باشەمباەۆ
اۆتور: سارسەن باشەمباەۆ
بايلانىس تەلەفونى: 87079179024
و شەتى مەن بۇل شەتىنە قاراساڭ كوز جەتپەيتىن، ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭنىڭ اياعى تالاتىن وسىناۋ ءبىر ۇلان – عايىر شارتاراپتى اتا – بالالارىمىز قاي زاماندا دا بولسىن قىزعىشتاي قورعادى. مىنا جەردىڭ يەسى كىم ەكەنىن سوزبەن تۇگىلى ىسىمەن دە دالەلدەدى. ەل شەتىنە جاۋ تىگەندە، قىلىشى پەن مىلتىعىن قولىنان تاستامادى، جان الىسىپ، جان بەرىستى. ەرتە زاماننان باستاپ ساق بابالارىمىزدىڭ ەلىنە كوز الارتقان، تاكاپپار پارسى پاتشاسى كيردىڭ باسىن تۇمار حانشا قان مايداندا شاپقىزدىردى، عۇن قاعانى مودەدەن قىتايلار شەكاراداعى بوس جاتقان جەردى سۇراپ كەلگەندە اشۋلانىپ قارسى سوعىس اشتى، جەلماياسىنا ءمىنىپ، جەرۇيىق ىزدەپ، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن شارلاعان اسان قايعى دا قازاق دالاسىنداي مەكەندى ەش جەردەن تاپپاپتى. كەشەگى ءالىمحان ەرمەكوۆ الاساپىران زاماندا ۆ. لەنيننىڭ الدىڭدا قازاقتىڭ ءار شارشى شاقىرىم جەرى ءۇشىن بايانداما جاساپ، تالاسىپ – تارتىستى. ال جۇمابەك تاشەنوۆ قازاق مەملەكەتىنىڭ اۋماق تۇتاستىعىنىڭ ساقتالۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەنىڭ بۇگىنگى جۇرتتىڭ ەسىندە ءالى ساقتاۋلى تۇر. بۇنىڭ بارلىعى نە ءۇشىن!؟. تۋعان جەردىڭ قۇدىرەتتىلىگىنىڭ سونداي كۇشتى بولعانى ما؟
مەنىڭ تاڭعالاتىنىم، قانشاما ۇرپاق اۋىسسا دا، جۇزدەگەن رۋ مەن تايپادان قۇرالىپ وتىرساق تا، كوپ ۇلتتى بولساق تا، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى بىرىكتىرەتىن نارسە بار. ول ءبىزدىڭ – وتانىمىز. نۇرسۇلتان نازارباەۆ بىلاي دەگەن ەكەن: «بۇل دۇنيەدە ءبىزدىڭ ءبىر عانا وتانىمىز بار: ول تاۋەلسىز قازاقستان». ەلباسىمىز بۇل جايىندا ارنايى «تۋعان جەر» اتتى باعدارلامانى ۇسىندى. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى ءاربىر ازاماتتىڭ ءوز ولكەسىنىڭ تاريحىن ءبىلىپ، تابيعاتىن ايالاپ، قۇندى جادىگەرلەرىن، قاسيەتتى مەكەندەرىن قاستەرلەۋ ارقىلى وركەندەتۋ، دامىتۋ. سوندىقتان وتانىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى، تۋعان جەرى مەن ەلىن قادىرلەۋى پارىز بولىپ سانالادى.
تۋعان جەر، اتامەكەن، وتان دەسە بۋىنى بوساپ، كوڭىلى جىبىمەيتىن قازاق كەم دە كەم شىعار. «ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا، سايىنىڭ تاسى بولايىن» – دەپ دانا قازاق ساناداعى سان ويدى ءبىر اۋىز سوزگە سىيدىرىپتى. ارينە اتاجۇرتتان ۇزاققا كەتپەي، ونىڭ قادىرىنە جەتە المايسىڭ. سان عاسىردان بەرى كوپتەگەن جىرلارعا، اندەرگە، داستاندارعا ارقاۋ بولعان ماڭگى تۋعان جەر، اۋىلعا دەگەن ساعىنىش، جاز جايلاۋدى اڭساۋ قازاققا قانمەن سىڭگەن. ءار ادامعا كىر جۋىپ، كىندىك كەسكەن جەرى ەرەكشە ىستىق بولاتىنى دا زاڭدى قۇبىلىس شىعار. بۇعان كارى تاريح تا كۋا. كەزىندەگى زور اشارشىلىق پەن قۋعىن سۇرگىننىڭ كەزىندە بوسىپ كەتكەن قازاق، بۇگىندە قايتا ورالدى. قۇس ەكەش قۇس تا، سۋىق كەزەڭدە جىلى جاققا ۇشىپ كەتسە دە، ءبارىبىر كەيىننەن ءوز مەكەنىنە قايتىپ ورالادى ەمەس پە؟ ونى وسىندا جەتەلەپ الىپ كەلگەن جۇرەگىندەگى ماحاببات سەزىمى. ايپەسە ونىڭ جاعدايى كەلىسكەن جەردەن قايتىپ ورالۋى تەگىننەن - تەگىن ەمەس قوي. تومەندەگى عيبرات الارلىق اڭگىمە دە ويىما ورالىپ، تاقىرىپتى اشا تۇسكەندەي. ءبىر اڭشىنىڭ اۋىنا قاۋىرسىنى مىڭ قۇبىلعان توتىقۇس تۇسەدى. سونداي سۇلۋ قۇسقا ارناپ اڭشى التىن تور جاساتادى. ەڭ قىمبات گۇلدەردىڭ ءتاتتى داندەرىن قۇستىڭ الدىنا قويادى. قۇس بولسا تورعا دا، دانگە دە قاراماي، كۇندىز-ءتۇنى «وتانىم، وتانىم!» دەپ زارلايدى ەكەن. قۇستىڭ ءتىلىن بىلەتىن اڭشى بولسا كەرەك، «مۇنشا قۇرمەتتى مەنسىنبەگەن قۇستىڭ وتانى ءبىر عاجايىپ ولكە شىعار، كورەيىنشى» دەپ توتىنىڭ بالاعىنا باۋ تاعىپ ۇشىرىپ، ارتىنان ءجۇرىپ وتىرادى. سويتسە، قۇس الىسقا ۇزاماي، الگى توعايدىڭ قارسى بەتىندەگى جالاڭاش تاۋدىڭ ەتەگىندەگى ءبىر قۋراعان سەكسەۋىلدىڭ باسىنا قونىپ، باقىت جىرىن شىرقاپتى. ءيا، اركىمگە ءوزىنىڭ وسكەن، ونگەن ولكەسى بارىنەن ارتىق.
ادام بالاسى قاي جەردە تۋىلسا ول جانىنا جاقىن بولارى ءسوزسىز. وسى ورايدا قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىنى مۇحتار شاحانوۆتىڭ ولەڭ شۋماقتارى ەسىمە ورالىپ وتىر:
ءار ادامدا ءوز اناسىنان باسقا دا،
عۇمىرىنا ەتەر ماڭگى استانا،
دەمەپ جۇرەر، جەبەپ جۇرەر ارقادا،
بولۋ كەرەك قۇدىرەتتى ءتورت انا:
تۋعان جەرى - ءتۇپ قازىعى، ايبىنى،
تۋعان ءتىلI - ماڭگى ونەگە ايدىنى،
جان بايلىعى، سالت-ءداستۇرى -تىرەگى،
قادامىنا شۋاق شاشار ۇنەمى.
جانە تۋعان تاريحى.
جالپى ءوزىمنىڭ تۋىپ ءوسىپ، كىندىك قانىم تامعان جەرىم، ءماشھۇر ءجۇسىپ پەن قانىش ساتپاەۆتاي الىپتاردى تۋدىرعان كەرەكۋ ءوڭىرى. كوك تىرەگەن بيىك تاۋلارى جوق بولعانىمەن، شەتىمەن شەتى كورىنبەيتىن ميداي جازىق دالادا وزەن – كولدەرى كوپ، ءارى ىرىلەۋ كەلەدى. اق قايىڭدارىمەن جايقالعان ورماندارى مەن قوڭىر سالقىن اۋاسى جەردىڭ كوركىن اشادى. جازى سالقىن، قىسى قاتال بولعانىمەن وزىمە ارقاشاندا ىستىق تارتادى، ويتكەنى مەنىڭ كوڭىلدى دە شاتتىققا تولى، ۋايىمسىز بالالىق شاعىم وسى مەكەندە ءوتتى. ءوتتى دەگەن سەبەبىم، مەن ەس ءبىلىپ، ەر جەتكەن ۋاقىتتا اتا – انام الماتى وبلىسىنا كوشۋدى ۇيعاردى. ءبىز قارسى كەلمەدىك، جاڭا جەرگە دە ۇيرەنىسىپ كەتتىك. وقۋدى دا وسىندا تامامدادىق. جەر ءجانناتى – جەتىسۋ دەمەي مە قازاق؟ وعان دا كوزىمىز جەتتى! الاتاۋدىڭ شىڭدارىنان باستاۋ العان جەتى وزەن، تارام – تارام بولىپ اعىپ، اينالاعا جان بەرىپ، قۇلپىرتىپ تۇرعانداي.
دەسە دە، تۋعان جەرگە اڭسارىڭ اۋىپ، اندا – ساندا بۇيرەگىڭ دە بۇرىپ تۇرادى ەكەن. وسى جونىندە «يت تويعان جەرىنە، ەر تۋعان جەرىنە» - دەگەن ماقالمەن دانا حالقىمىز توقسان اۋىز سوزگە توبىقتاي ءتۇيىن جاسادى. «اركىمنىڭ ءوز جەرى - جۇماق»، - دەگەنى راس. سوندىقتان دا ءوز تۋعان جەرىمىزدى، وتانىمىز قاستەرلەپ جانە باعالاۋىمىز كەرەك.
وسى ءبىر تاقىرىپقا ارنالعان ولەڭ جولدارى ءاربىر اقىندا كەزدەسەدى. قاسىم امانجولوۆتاي اتامىزدان اسىرىپ وي – تولعاپ، قالام تەربەگەن ەشكىم جوق شىعار:
ۋا، داريعا، التىن بەسىك تۋعان جەر،
قادىرىڭدى كەلسەم بىلمەي كەشە گور،
جاتا الماس ەم توپىراعىڭدا تەبىرەنبەي
اقىن بولماي تاسىڭ بولسام مەن ەگەر.
نەتكەن بايتاق، نەتكەن ۇلى جەر ەدىڭ،
نەندەي كۇيگە جۇرەگىمدى بولەدىڭ،
سەندە تۋدىم، سەندە ءوستىم مەن، سەندە ولسەم
ارمانىم جوق بۇل دۇنيەدە دەر ەدىم!».
شىركىن -اي! ءوز ەلىڭنىڭ اۋاسى دا، سۋىنىڭ ءدامى دە، ادامدارى دا تىم وزگەشە، ايتىپ جەتكىزە دە المايسىڭ! تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات، ساعىنىش ەشتەڭەگە ۇقسامايتىن - ۇلى سەزىم.
