سسر-ق زەرتتەۋ رەاكتورى كومپلەكسى باس ينجەنەرىنىڭ ورىنباسارى اسحات بەكباەۆ «ادىرنا» تىلشىسىنە بەرگەن سۇقباتىندا قازاقستانعا اەس-ءتىڭ نە ءۇشىن قاجەت ەكەنىن ايتتى.
«اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى ەل ءومىرىنىڭ ءارتۇرلى اسپەكتىسىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتۋى مۇمكىن. بۇل قانداي وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن ەكەنىن ەگجەي-تەگجەيلى قاراستىرايىق:
1) ەكونوميكالىق وزگەرىستەر:
• ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىك: قازاقستان ەنەرگيا تاسىمالداۋشىلاردىڭ يمپورتىنا تاۋەلدىلىكتى ازايتا الادى، بۇل ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرادى جانە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى نەعۇرلىم يكەمدى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• ونەركاسىپتى دامىتۋ: اەس مەتاللۋرگيا، حيميا جانە ماشينا جاساۋ سياقتى ەنەرگيانى كوپ قاجەت ەتەتىن سالالاردى دامىتۋعا قۋاتتى ىنتالاندىرۋ بولا الادى.
• جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ: اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ جانە پايدالانۋ جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشادى، بۇل ەل ەكونوميكاسىنا وڭ اسەر ەتەدى.
• ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ: اەس سالۋ قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق سەكتورىنا شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتا الادى.
• تەحنولوگيالاردى دامىتۋ: اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ جانە پايدالانۋ جاڭا تەحنولوگيالار مەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى دامىتۋدى تالاپ ەتەدى، بۇل ەلدىڭ تەحنولوگيالىق جابدىقتالۋ دەڭگەيىن ارتتىرادى.
2) الەۋمەتتىك وزگەرىستەر:
• ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ: اەس قامتاماسىز ەتەتىن تۇراقتى ەنەرگيامەن جابدىقتاۋ حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.
• ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ: اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى ول ورنالاسقان ايماقتاردا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋى مۇمكىن.
3) ەكولوگيالىق وزگەرىستەر:
• پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋ: اتوم ەنەرگەتيكاسى تومەن كومىرتەكتى بولىپ تابىلادى، بۇل قازاقستانعا پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋعا جانە كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەسكە ءوز ۇلەسىن قوسۋعا كومەكتەسەدى.
• اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتۋ: ءداستۇرلى جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىمەن سالىستىرعاندا اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى اۋانى ءىس جۇزىندە لاستامايدى»،—دەدى ول.
اسحات كاۋسۇلى اەس قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ تۇرعىسىنان ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ەكەنىن مالىمدەدى.
«شىنىندا دا، مۇنداي ستانتسيالارداعى اپاتتار قورشاعان ورتاعا جانە ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا اپاتتى اسەر ەتۋى مۇمكىن. الايدا، زاماناۋي تەحنولوگيالار مەن قاتاڭ قاۋىپسىزدىك شارالارى مۇنداي وقيعالاردىڭ قاۋپىن ەداۋىر تومەندەتەدى. ادامي فاكتور، ياعني قىزمەتكەرلەردىڭ قاتەلىكتەرى —اپاتتاردىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى.
بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن تۇراقتى تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ جانە جابدىقتى تەكسەرۋ، جوعارى ساپالى ماتەريالدار مەن كومپونەنتتەردى پايدالانۋ جانە رەزەرۆتىك جۇيەلەر مەن اۆاريالىق توقتاتۋ راسىمدەرىن ازىرلەۋ كەرەك. ال اسەرلەردەن قورعاۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، اەس سالۋ ءۇشىن الاڭدى مۇقيات تاڭداۋعا ءمان بەرۋىمىز ءتيىس. ودان بولەك، توتەنشە جۇكتەمەلەرگە توتەپ بەرە الاتىن عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردىڭ قۇرىلىمىن جانە توتەنشە جاعدايلارعا ارنالعان ءىس-قيمىل جوسپارلارىن ازىرلەۋ قاجەت.
ىقتيمال تاۋەكەلدەرگە قاراماستان، قازىرگى زامانعى اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى ەڭ قاۋىپسىز ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. تەحنولوگيالار مەن قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىن ۇنەمى جەتىلدىرۋ اپاتتاردىڭ ىقتيمالدىعىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»،—دەپ ءتۇسىندىردى ينجەنەر.
ايتۋىنشا، اەس سالۋ تۋرالى ماسەلە مۇقيات ولشەۋدى قاجەت ەتەتىن بىرقاتار ستراتەگيالىق جانە ەكونوميكالىق فاكتوردى قامتيدى.
«اەس سالۋ ارقىلى ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزە الامىز. اتاپ ايتساق، ول مەنشىكتى اتوم ەلەكتر ستانتسياسى ەنەرگيا تاسىمالداۋشىلاردىڭ يمپورتىنا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا، ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋعا جانە ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى نەعۇرلىم يكەمدى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن بىرگە، اەس مەتاللۋرگيا، حيميا جانە ماشينا جاساۋ سياقتى ەنەرگيانى كوپ قاجەت ەتەتىن سالالاردى دامىتۋعا قۋاتتى ىنتالاندىرۋ بولا الادى. جاڭا جۇمىس ورىندارىن دا اتاپ وتپەسكە بولمايدى. بۇل ەل ەكونوميكاسىنا وڭ اسەر ەتەدى. اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ جانە پايدالانۋ جاڭا تەحنولوگيالار مەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى دامىتۋدى تالاپ ەتەدى، بۇل ەلدىڭ تەحنولوگيالىق جابدىقتالۋ دەڭگەيىن ارتتىرادى. ودان بولەك، پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتا الامىز. سەبەبى اوم ەنەرگەتيكاسى تومەن كومىرتەكتى بولىپ كەلەدى. بۇل قازاقستانعا پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتۋعا جانە كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەسكە ءوز ۇلەسىن قوسۋعا كومەكتەسەدى»،—دەدى ول.
ەسكە سالايىق، ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ اەس سالۋ بويىنشا رەفەرەندۋم بيىل كۇزدە وتەتىنىن مالىمدەگەن ەدى. ناقتى كۇندى ۇكىمەت ايقىندايدى.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
