قوعامدىق سانانى قالىپتاستىراتىن ەلدەگى يدەولوگيا. بۇقارانىڭ ويىنا اسەر ەتەتىن باستى كۇش ەل ىشىندەگى جۇرگىزىلىپ وتىرعان ساياسي ساۋات. كوزگە كورىنبەيدى، قولعا ىلىنبەيدى بىراق ساناڭىزدى قالاۋىنشا باسقارادى. بۇل رەسمي تۇردە قوعامدىق سانانى مانيپۋلياتسيالاۋ دەپ اتالادى. ەڭ قاۋىپتىسى جالعان اقپارات تاراتۋ ارقىلى جۇرتتىڭ ويىن سارساڭعا سالۋ.
تەحنولوگيا ءداۋىرى اتالعان 21 عاسىردا بۇقارالىق مەديا سالاسى اسا ماڭىزعا يە. ونى وڭىنان پايدالانسا قۇبا-قۇپ. الايدا، كورنەۋ دەرەك تاراتىپ، بىلگەنىڭنەن جاڭىلدىرىپ، كورگەنىڭدى ۇمىتتىراتىنى تاعى بار. ارتىنشا جاپا شەگەتىنى سول باياعى - قوعام. ويتكەنى، جالعان اقپارات جارعا جىعادى.
اقپاراتتار اعىنىنىڭ قارقىنى تىم قاتتى. كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن دۇنيەنىڭ ءار قيىرىنان تارالاتىن ماعۇلماتتىڭ مازمۇنىنا ۇڭىلەم دەگەنىڭشە كەلەسى لەگى دايىن تۇرادى. سايكەسىنشە، قوعامدى شىرماۋىق سياقتى شىرماپ تۇر. داستۇرلى باق-تى قارالاۋدان، ءھام داتتاۋدان اۋلاقپىز. بۇگىنگە مىڭداعان اديتوريا جيناپ، كورەرمەننىڭ ءبارىن الاقانداي ەكرانعا تەلمىرتكەن «الەۋمەتتىك جەلى» دەگەن قۇدىرەت بار. ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن قوددانادى، ىشىندەگى جاڭالىعىنان بۇرىن، جارق-جۇرق ەتكەن بەينە مەن الىپقاشپا ءسوزى بەيساناڭىزعا بىلىنبەي اسەر ەتەدى. قولدان جاسالعان، ويلاستىرىلعان مالىمەتكە يمانداي سەنىپ، سوڭىندا اقيقاتىنا جەتە الماي داۋ بولاتىن دا، بۇقارا. مىنە، مانيپۋلياتسيا سوندىقتان دا قاۋىپتى. بىر جاعى مۇنىڭدا وزىندىك ساياسي استارى بار. مۇنى جوققا شىعارا المايسىز. جالعان اقپارات تاراتۋداعى باستى ماقسات – حالىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ، ادامداردى وتىرىككە سەندىرۋ، قوعامدا تۇراقسىزدىق تۋدىرۋ.
بارىنە ايان، جالعان اقپاراتتىڭ تارالۋىنىڭ ىقتيمال تەرىس اسەرلەرى COVID-19 پاندەمياسىنىڭ مىسالدارىمەن جاقسى سۋرەتتەلگەن. COVID-19 پاندەمياسىنىڭ ەكى ەرەكشەلىگى بولدى، سونىڭ ارقاسىندا جالعان اقپاراتتىڭ پايدا بولۋى مەن تارالۋى ءۇشىن تاماشا جاعدايلار جاسالدى. بىرىنشىدەن، پاندەميا الەمدىك قاۋىمداستىققا بىردەن قورقىنىش، كۇمان جانە بولاشاققا دەگەن سەنىمسىزدىك تۋدىردى. ەكىنشىدەن، بۇل تاريحتا ادامدار ينتەرنەت، ۇيالى بايلانىس، ءداستۇرلى باق جانە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى اقپاراتتى (سونىمەن قاتار جالعان اقپارات پەن جالعان اقپاراتتى) وڭاي الۋعا، جاساۋعا جانە كەڭىنەن تاراتۋعا مۇمكىندىك العان ساتتە بولدى. پاندەميانىڭ اسەرىنەن الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردە حابارلامالار پايدا بولدى جانە تارالا باستادى، بۇل ينفەكتسيانى ەمدەۋ ادىستەرىنە، ۆاكتسينالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تيىمدىلىگىنە، الەۋمەتتىك قاشىقتىقتىڭ پايدالىلىعىنا وزىندىك اسەرىن بەردى. بۇل الەۋمەتتىك نارازىلىقتاردى، تارتىپسىزدىكتەردى، ۆاكتسيناتسيانى كەشىكتىرۋدى جانە كەيبىر جاعدايلاردا ءولىم-ءجىتىمنىڭ ءوسۋىن تۋدىرعان ەدى.
زايىرلى مەملەكەتتە بارلىعى ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرىلەتىنىن ەستەن شىعارماعان ابزال. ار مەملەكەتتە جالعان اقپارات ءۇشىن ءوز زاڭ نورمالارىنا سايكەس جازا قولدانىلادى.
قازاقستاندا جالعان اقپارات تاراتقاندارعا 20 اەك سوماسىنداعى ايىپپۇل تولەۋدەن باستاپ، 7 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا دەيىنگى جازا كوزدەلگەن.
جالعان اقپارات تاراتۋ 2015 جىلى جاڭا قىلمىستىق كودەكسى قابىلدانعاننان كەيىن قىلمىس تۇرىندە (274-باپقا سايكەس) قاراستىرىلا باستادى.
كورنەۋ مالىمەت ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرىلەدى، تەك تاراعان اقپارات ەل ىشىندە رەزونانس تۋدىرسا عانا.
قىلمىستىق كودەكستىڭ بىرنەشە بابى بويىنشا جالعان اقپارات تاراتۋشىلار جازا ارقالايدى. تارقاتار بولساق:
174-باپ. الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ناسiلدiك، تەكتىك-توپتىق نەمەسە دiني الاۋىزدىقتى تۋدىرسا، 2 جىلدان 7 جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋ نە سول مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى.
274-باپ. كورىنەۋ جالعان اقپارات تاراتۋ
قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ نەمەسە ازاماتتاردىڭ نەمەسە ۇيىمداردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىنە نە قوعامنىڭ نەمەسە مەملەكەتتىڭ زاڭمەن قورعالاتىن مۇددەلەرىنە ەلەۋلى زيان كەلتىرۋ قاۋپىن توندىرەتىن كورىنەۋ جالعان اقپارات تاراتقانۋى ءۇشىن:
1000 اەك دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالۋ;
تۇزەۋ جۇمىستارىنا نە 400 ساعاتقا دەيىنگى مەرزىمگە قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ;
ءبىر جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىن شەكتەۋگە نە سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى.
130-باپ. جالا جابۋ، ياعني باسقا ادامنىڭ ابىرويى مەن قادiر-قاسيەتiنە نۇقسان كەلتiرەتiن نەمەسە ونىڭ بەدەلiن تۇسiرەتiن كورiنەۋ جالعان مالiمەتتەر تاراتقانى ءۇشىن 1000 اەك (2 651 000 تگ) دەيiنگi مولشەردە ايىپپۇل سالۋ، نە ءبىر جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلادى.
كوپشiلiك الدىندا، باق، تەلەكوممۋنيكاتسيالار جەلىلەرىن پايدالانا وتىرىپ جاسالعان ءدال سول ءىس-ارەكەت ءۇشىن 2000 اەك دەيiنگi مولشەردە ايىپپۇل ارقالاۋىڭىز بەك مۇمكىن.
كورىنەۋ جالعان اقپارات تاراتقانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماس ءۇشىن ازاماتتارعا جالعان اقپارات تاراتۋدان ساقتانۋى كەرەك.
بۇكىل الەم مەديا امەريكالىق ساياسي اناليتيك، الەۋمەتتانۋشى، لينگۆيست نوام حومسكي ۇسىنعان تاسىلدەردى قولدانادى. سول ارقىلى وپ-وڭاي بۇقارانىڭ ساناسىنا ءامىرىن جۇرگىزە الادى. العاسى ءتاسىل، ول ەلدىڭ كوڭىلىن باسقا ارناعا بۇرۋ. مەملەكەتتە اسا ماڭىزدى جاعداي تۋىنداسا، سول دۇرمەككە نازار اۋدارتپاۋ ءۇشىن قولداناتىن كوپ تاراعان ءادىس. كەلەسى، جوق جەردەن ماسەلە تۋىنداتىپ، ونى شەشۋمەن اينالىسۋ. بارلىعى بەلگىلى ءبىر ستسەناري بويىنشا جۇزەگە اسادى. ۇلكەن وزگەرىستەر مەن باستامالار الدىندا قوعامدىق سانانى دايارلاۋدا مانيپۋلياتسالاۋدىڭ نەگىزى. ماسەلەگە تۋرا قاراۋدان جالتارۋ ءۇشىن ابستارتىگە باسىمدىق بەرۋ. ەڭ سوڭعى ءتاسىل- قوعامدىق سانانىڭ قالىپتاسۋىنا جول بەرمەۋ. وسىنىڭ بارلىعى جالعان اقپارات تاراتۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلاتىن ءبىر جۇيەگە نەگىزدەلگەن، الگوريتم.
