زورعا شىداپ كەلەمىن. قاسىمىزدا بالالار بولعان سوڭ عانا ءوزىمدى كۇشپەن باسىپ، زورعا شىداپ كەلەمىن. قىرسىققاندا، جول دا بىتەر ەمەس. الدە مۇنى دا بۇل سۇمىراي ادەيى ىستەپ كەلە مە؟ قانىم قايناپ كەلەدى، قانىم قايناپ... وعان ايتار ءار ءسوزىمدى ىشتەي قايتالاپ، ايتىپ جاتقان كەزىمدى كوز الدىما ەلەستەتىپ، دايىندالىپ كەلەمىن. توزە الار ەمەسپىن، وسى ءبىر قىلىقتارىنا توزە الار ەمەسپىن. سودان اراسىندا وعان جالت قارايمىن. ىشكە جينالعاننىڭ ءبارىن لاق ەتكىزگىم كەلىپ وقتالامىن دا، ارتتا وتىرعان بالالار ەسىمە تۇسكەن سوڭ، تىستەنىپ، كەرى شەگىنىپ، قايتا تەرەزەگە قارايمىن. كورگىم كەلمەي كەتەدى ونى مەنىڭ. ەستىگىم دە.
ء"ولدىم» دەگەندە ۇيگە دە جەتتىك، ايتەۋىر. كەش بوپ كەتكەن سوڭ با، الدە مەنىڭ قاباعىمدى بايقادى ما، ۇلدارىم بىردەن ۇيىقتاماق بوپ بولمەلەرىنە كىردى. توقتاتقام جوق. «اش ەمەس ەكەنىن بىلەمىن، باسقاسى كۇتە تۇرادى، ءسويتسىن» دەدىم ىشتەي وزىمە. ەندى كولىگىن تەكسەرمەك بوپ سىرتتا قالىپ قويعان الگىنى كۇتىپ وتىرمىن. ءجۇرىسى دە شىركىننىڭ وڭعان ەمەس، سوزىلىپ. ول كەلەمىن دەگەنشە بارا سالعانىم مىڭ ەسە ارتىق، سول سەبەپتى اۋلاعا ءوزىم شىقتىم.
باياعى سول جولعا شىعاتىن كولىگىن سيپالاپ ءجۇر ەكەن. باسقا نە ءبىتىرۋشى ەدى ول؟ جەتىپ باردىم قاسىنا. ەكى قولىمدى ايقاستىرىپ، جىنىمدى باسا الماي تۇرمىن، سەلك-سەلك ەتىپ. سويتسەم:
– نە بولدى؟ – دەيدى ول ماعان تۇك بولماعانداي. كۇيىپ كەتتىم:
– ۇياتىڭ بار ما؟ الدە ادەيى ىستەيسىڭ بە؟ وسى ءبىر تۇك كورمەگەندەي، تۇك ەستىمەگەندەي بوپ قۇتىلاتىنىڭ قالاي سەنىڭ؟ – دەپ باستادىم دا ءبارىن ايتتىم.
جۇمىستان شارشاپ جۇرسەم دە، بارعىم كەلمەسە دە، بۇگىنگى مىنا قايىن اپكەنىڭ تۋعان كۇنىنە بارعانىمدى. ەل قاتارلى اسقا دا وتىرماي، شاپقىلاپ كىسى كۇتكەنىمدى. ءوزىم تاقپاعان سىرعانى سوعان سىي بولسىن دەپ الا بارعانىمدى. قوناقتارىمەن بىرگە كەتپەي، سوڭعى قاسىعىنا دەيىن جۋىپ-ءشايىپ قىزمەت قىپ كەتكەنىمدى، ءبىرىن دە ۇمىتپادىم. سوندا ونىڭ ماعان ايتقان راقمەتى قانە؟ قايداعا راقمەت، كەرىسىنشە وزىڭە تيىسەدى عوي... سونى ايتىپ جاتسام، باعانادان مەنى مەلشيىپ ءۇنسىز تىڭداعان باي:
– ەەە، نە دەپ قويدى سونشا؟ – دەگەنى بار ەمەس پە.
جەك كورەمىن وسى مىنەزىن.
– وتىرىك جىندى بولعاندى قاشان قوياسىڭ؟ شىعىپ بارا جاتقاندا، «ۇستىڭدەگى پالتوڭ ادەمى ەكەن. مەنىڭ ءىنىمنىڭ ارقاسىندا شالقىپ ءجۇرسىڭ» دەگەنىن ءوزىڭ دە ەستىدىڭ ەمەس پە؟ – دەدىم بىردەن. سويتسەم ول:
– قىزىقسىڭ ءوزىڭ، ودا تۇرعان نە بار؟ – دەپ قويىپ تۇر قولىنىڭ مايىن ۇستىنە ءسۇرتىپ.
قايسىسى كوبىرەك شامىما تيگەنىن ۇقپادىم.
– باسە، بۇل اڭگىمە قايدان شىعىپ ءجۇر دەسەم. سىرتىمنان ءبارىڭ سولاي دەپ جۇرگەن كورىنەسىڭدەر عوي. «كەدەيدەن قىز الىپ، جارىلقاپ وتىرمىز» دەيسىڭدەر مە، جەتىسىپ؟ – دەدىم وشىگە قاراپ.
– نە ايتىپ تۇرسىڭ؟ – دەدى ول سوندا قاتقىل ۇنمەن. ويتكەننەن مەن قورقا قوياتىنداي:
– مەنى ولاي باسىنباي-اق قويىڭدار. سەندەر بولماساڭدار دا ولمەس ەم. سەن تاپقان اقشانى كازىر مەن دە تاۋىپ جاتىرمىن. ول مەنىڭ كيىمىمدى تۇگەندەمەسىن، – دەپ قانشا جىلدان بەرى ىشتە جاتقاندى ايتىپ سالدىم.
اڭ-تاڭ كورىندى ول. ءدال ءبىر شىنىمەن-اق مۇنىڭ ءبىرىن بىلمەيتىن كىسىدەي:
– ساعان نە كورىنگەن شالا ءبۇلىنىپ. جوق جەردەن داۋ شىعارما. ۇشتە جولعا شىعىپ كەتۋىم كەرەك. ەڭ بولماسا 2-3 ساعات ۇيىقتاپ الايىن. اڭگىمەنى كوبەيتپەشى، – دەپ بۇرىلىپ ۇيگە قاراي بەت الدى.
ۇيقى دەسە، الباستى، بارىن بەرەدى. مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ جۇلما-جۇلماسىن شىعارعاندارىمەن ءىسى جوق. مەن دە ونى اياعام جوق. دەمالماسا، دەمالماي قالسىن. مەنى كىم اياپ جاتىر؟!
– وسى سەن اپتالاپ جولدا ءجۇرىپ، ءۇي كورمەي، تاپقان تابىسىڭنىڭ ءبىر بولىگىن وزىنە بەرىپ وتىرعانىمىزدى نەگە ايتپايدى، ايتقىش بولسا؟ مەن قاتتى بولسام، ول سول اقشانىڭ شەتىن دە كورمەس ەدى عوي. ەنەم قالىپ، ەندى قايىن اپكەنىڭ ءسوزىن ەستىگەنىم جەتپەي تۇر ەدى، – دەپ قويىپ قالدىم سوڭىنان.
ماعان سوندا جالت بۇرىلعان ول:
– قاتيرا، قاتتى كەتىپ باراسىڭ. شەشەمنەن نە جاماندىق كوردىڭ؟ كەتكەن ادامنىڭ مازاسىن الما. قوي ەندى، – دەيدى، ءدال ءبىر سولاي ۇركىتكىسى كەلەتىندەي باسىڭقى داۋىسپەن.
ال مەن شىداپ تا، قورقىپ تا بولىپ قويعام. تويىپ تا كەتكەم. قاسىنا جەتىپ باردىم دا:
– ەەە، ءوز شەشەڭە ءسوز تيسە، ەدىرەيىپ شىعا كەلەسىڭ. نە، سولاي ەتسەم، اۋەلى ۇراتىن ءتۇرىڭ بار عوي. ۇر ال، ۇر! مەن دە بىرەۋدىڭ بالاسىمىن. مەن دە بىرەۋگە شەشەمىن، – دەپ اتقاقتادىم.
سويتسەم بۇل كادىمگىدەي مەنى ۇراتىن ادامداي:
– قوياسىڭ با، جوق پا؟ – دەپ جوعارى كوتەرە ۇستاعان الاقانىن سۋماڭداتىپ قويادى.
جۇرەگىم اۋىرىپ كەتتى.
– جەتپەگەنى ەندى وسى ەدى. ەسىرەيىن دەگەن ەكەنسىڭ. ىستىق-سۋىقتىڭ بارىنەن بىرگە شىقتىم. بالالارىڭدى ءوسىرىپ جاتىرمىن. جاعدايىڭ ءسال تۇزەلىپ ەدى، ەندى ۇرايىن دەدىڭ بە؟ – دەپ ەكى كوزگە ەرىك بەردىم.
جەك كورىپ كەتكەندەي بولدىم ءوزىن. ول بولسا، بەتى بۇلك ەتپەي ءالى قاراپ تۇر ماعان.
– كورگىم كەلمەيدى سەنى! – دەدىم. – كەت. كەلمەسەڭ دە بولادى. سەنسىز دە كۇنىمدى كورە الامىن. ماعان ەش نارسەلەرىڭدى مىندەتسىنبەي-اق قويىڭدار. بالالاردى سەنسىز-اق جەتكىزەمىن. كوزىمە كورىنبەڭدەر. اپكەڭ دە، ءوزىڭ دە قۇرىڭدار! – دەپ اعىل-تەگىل جىلاپ ۇيگە كىردىم.
ونىڭ سوڭىمنان الدەنەلەردى ايتىپ جاتقانىنا دا قۇلاق تۇرگەم جوق. قاسىنا دا جاتۋدان جيرەنىپ، بىردەن ۇلداردىڭ بولمەسىنە كىردىم. ءسويتىپ ەدەنگە كورپە توسەپ الىپ، وكسىگىمدى باسا الماي، سولقىلداپ، ءبىراز دوڭبەكشىپ جاتقان سوڭ، ۇيقىعا كەتىپپىن.
ارادا قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز، ەسىك قاققانداي كورىندى. ۇشىپ تۇردىم. تاڭ اتىپ قالىپتى. بەي مەزگىل ۋاقىتتا كەلۋشى كىم ەكەن؟ بىردەن ەسىك اشۋعا جۇگىردىم. اشتىم. قارسى الدىمدا ءبىر قورا ادام تۇر. كەشەگى قايىن اپكە دە بار. جەزدە دە. تاعى بىرنەشە ادام. ءبارىنىڭ ءوڭى قاشىپ كەتكەن. قايىن اپكە، ءتىپتى، سولق-سولق ەتەدى. جۇرەگىم زىرق ەتە ءتۇستى. الدەنەنى سەزگەندەي كەرى شەگىنە بەردىم. بىراق نە سەزگەنىمدى ءوزىم دە ءالى ۇعا الار ەمەسپىن. ولار دا قارسى باسىپ كەلەدى. كەنەت اپكەم، كوز جاسىنا تۇنشىعىپ بارا جاتقانداي:
– جارىعىم اي، ەندى قايتتىك؟ – دەپ زورىعا دەمىن ىشكە تارتىپ، بەت ورامالىمەن بەتىن باستى.
نەگە ەكەنى مەنىڭ ونى تىڭداعىم كەلمەدى. شەگىنە بەردىم، شەگىنە... الگى جومارت تا توسەگىنە جابىسىپ قالعانداي بەرى شىعار ەمەس. ءتىرى بولسا، ەندىگى ويانۋى كەرەك ەدى عوي. ءبىر كەزدە الگىلەردىڭ ورتاسىندا قالىپ قويعانىمدى ۇقتىم. ءبىرى ارقامنان قاعىپ، ءبىرى بەتىمدى سيپاپ جاتىر.
– بەكەم بول، اينالايىن. بالالارىڭ ءۇشىن ەڭ بولماسا سەن مىقتى بول، – دەيدى تاعى ءبىرى.
وسى كەزدە الدەبىرەۋ تاس توبەمنەن ءبىر قويعانداي كورىندى. ءبارىن شەتكە جۇلقىپ يتەرىپ تاستادىم. ءبىرى قايتا قول سوزىپ ەدى، ونىسىن قاعىپ جاتىپ:
– جولاماڭدار! كەلمەڭدەر! ارى جۇرىڭدەر! شىعىڭدار ۇيىمنەن! – دەپ ايقاي سالدىم دا، ولاردىڭ ءبىراز شەگىنگەنىن كورىسىمەن، بولمەمە جۇگىرىپ كىرىپ، ەسىكتى ىشتەن ءىلىپ الدىم.
ءسويتتىم دە، كەرى قاراۋعا جۇرەكسىنىپ ءبىراز تۇرعان سوڭ، جايمەن بۇرىلىپ بوس توسەككە قارادىم. جوق. كەتىپ قالعان ەكەن. ەشكىم جوق. جالعىزبىن. سول ساتتە-اق، تۇرعان جەرىمدە قوس تىزەگە جىعىلدىم. «اللا!» دەدىم بىردەن. كوزىمدى كوككە كوتەرىپ، بولمە ىشىندە تىزەرلەپ ءجۇرىپ:
– التىنىم، مەيىرىمدىم، راقىمى مول، قايىرىمدى، جاقسى اللام، جالىنايىن، جالبارىنايىن، قالاساڭ، قۇلىڭ بولىپ كەتەيىن، تەك ولتىرە كورمەشى! – دەپ جالىندىم.
– ۇقتىم. ارتىق كەتكەنىمدى، جاراتۋشىم، بەرگەن باعىڭدى باعالاماعانىمدى، يتتىك جاساعانىمدى ۇقتىم. كەشىرە كورشى، التىنىم، ءبىر رەت، تەك ءبىر-اق رەت كەشىرە كورشى. ءبىر جولعا اشۋىڭدى بەرشى، ايىرماشى! – دەپ كەشىرىم سۇرادىم.
– ۇمىتپايمىن. وسى ءبىر قاتەمدى كەشىرسەڭ، كەشىرىمدى، جاقسى اللام، ءبىر عانا رەت كوز جۇما قاراساڭ، ەندى ەش ۋاقىتتا كۇپىرلىك ەتپەۋگە انت ەتەمىن، – دەپ سەندىردىم.
ودان دا وزگە كوپ نارسە ايتتىم. سول تىزە بۇككەن قالپى توبەگە الاقانىمدى كوتەرىپ ءجۇرىپ، ءوز جاسىما ءوزىم تۇنشىعىپ بارا جاتىپ ويانىپ كەتتىم. باستىرىلىپ قالعان ەكەم. بەتىمدى جاس شايىپ كەتىپتى. ۇشىپ تۇرىپ ساعاتقا قارادىم. ءۇش بولىپ قالىپتى. بولمەدەن اتىپ شىعىپ، ءوز بولمەمە كىردىم. جوق. توسەك تە جيۋلى. كەتىپ قالىپتى. تاعى دا بىلمەي قالعان ەكەم. اتتانداپ دالاعا جۇگىردىم. ەڭىرەپ كەلەمىن. جالاڭ اياقپىن. اۋلاعا شىققان بويدا «جوما-ارت!» دەپ ايقاي سالدىم. كەنەت ارت جاقتان «نە بولدى؟» دەگەن تانىس داۋىس ەستىدىم. الا دامبالىن كيگەن جومارتىم قيرالاڭداي اجەتحانادان شىعىپ كەلەدى ەكەن. توقتامادىم. الىپ-ۇشىپ قاسىنا جەتتىم دە، موينىنان قاپسىرا قۇشاقتادىم. ەڭكىلدەپ تۇرمىن، سورا-سورا بوپ.
– ونىڭ نە؟ نە بوپ قالدى؟ بىرەۋ قوڭىراۋ سوقتى ما؟ تىنىشتىق پا؟ – دەدى ونىمنان شوشىنعان ول.
مەن ءجاي عانا باسىمدى شايقاي بەردىم...
ادامدار، جانىمىزدا جۇرگەندەردىڭ قادىرىن ولگەنگە دەيىن بىلەيىكشى. بار كەزىندە كەرەگىن كورەيىكشى. وكىنىش بوپ كەتپەسىن...
تورعىن جولداسبەكقىزى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
