قازاقستاندا 2016 جىلدان بەرى ەنگىزىلگەن مىندەتتى ۋتيليزاتسيالىق الىمنىڭ داۋى توقتار ەمەس. ۇكىمەت “وتاندىق اۆتوكولىك ءوندىرىسىن” دامىتامىز دەسە، ءبىر توپ ۋتيليزاتسيالىق تولەم مەن اۆتوكولىكتى العاشقى تىركەۋ الىمىن كورىنەۋ «توناۋشىلىق» دەپ اتاپ، ونىڭ ەسەبىنەن الدەكىمدەردىڭ بايىپ وتىرعانىن العا تارتىپ، «ادىلەتتى ۋتيليزاتسيالىق الىم جۇيەسىن ورناتۋدى» تالاپ ەتۋدە. ءتىپتى، پەتيتسياعا 50 مىڭ قول جيناپ، ۇكىمەت قورىتىندىسىن كۇتۋدە. بۇنىڭ ءتۇبى نە بولماق؟ قانداي بولجام بار؟
بۇل تۋرالى اۆتوساراپشى سۇڭقار تۇرسىنۇلىنان سۇراپ بىلدىك. ماماننىڭ ايتۋىنشا, قازاقستاندىقتار ءمىنىپ جۇرگەن اۆتوكولىكتەر تىم ەسكى، جارتىسىنا جۋىعىنا 20 جىلدان اسىپ كەتكەن.
وتاندىق ءونىم وتسە دە حالىقتىڭ كولىگى توزعان
اۆتوساراپشى سۇڭقار تۇرسىنۇلى ەكى ەسە تومەندەتىلگەن ۋتيلالىمنان حالىققا قايىر بولماي وتىرعانىن ايتادى. وتاندىق ءونىمدى تۇتىنۋ ارتسا دا، ونى حالىقتىڭ ءبارى بىردەي كوتەرە الماي وتىر.
- قازىر ۋتيلالىمدى ەكى ەسە ارزانداتسا دا، قاراپايىم حالىققا اۋىر، تىم قىمبات بولىپ تۇر. بۇرىن بۇل كەدەندىك سالىقپەن پارا-پار بولدى. شۋ كوبەيگەننەن كەيىن ەكى ەسە ازايتتى. نەگىزىندە بۇنى ۇكىمەت وتاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋعا باعىتتاعانىمەن، كەدەندىك الىم، باج سالىعى وتە جوعارى. بۇل قاراپايىم حالىققا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر, - دەيدى سۇڭقار تۇرسىنۇلى.
ول سوعان قاراماستان وتاندىق كولىكتەر ساۋداسى قىزىپ تۇرعانىن ايتادى.
- ءيا، وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ كولىگى قازىر جاقسى ءوتىپ جاتىر. بىراق، حالىق قولدانىپ جۇرگەن كولىكتەر بۇرىنعىدان دا توزا تۇسكەن. قازاقستاندىقتار ءمىنىپ جۇرگەن اۆتوكولىكتەر تىم ەسكى، جارتىسىنا جۋىعىنا 20 جىلدان اسىپ كەتكەن. ونى ستاتيستيكالىق دەرەكتەردەن انىق اڭعارا الامىز, - دەيدى اۆتوساراپشى.
«كونسەنسۋس تابۋ كەرەك»
ۋتيلالىمدى الۋ، نەمەسە تاعى دا تومەندەتۋ، نەمەسە وتاندىق كولىكتەر ءونىدىرىسىن دوعارۋ – وسىنىڭ اراسىندا قايسىسىن ۇستانعان ءجون دەگەن ماسەلەگە وراي سۇڭقار تۇرسىنۇلىنىڭ وزىندىك ۇسىنىسى بار.
- جاعداي وسىلاي قايشىلاسىپ جاتقان سوڭ بۇل جەردە كونسەنسۋس تابۋ كەرەك. مىسالى، رەسەيدە، قاتەلەسپەسەم ءۇش جىلدا ءبىر رەت ۋتيلالىمىن ازايتقان كۇيدە ءبىر كولىكتى ءار ادام ءوز اتىنان كىرگىزە الادى. سونداي تاجىريبەنى پايدالانسا، وندا حالىقتىڭ ۇكىمەتكە دەگەن نارازىلىعى باسىلار دەپ ويلايمىن،- دەيءدى سۇڭقار تۇرسىنۇلى.
اۆتوساراپشى قوعامداعى قازىرگى قارسىلىقتىڭ دا اسەرى بولماي قويمايدى دەگەن پىكىردە.
– مەنىڭ بولجاۋىمشا، ۋتيلالىمعا نارازىلىق اۆتوكولىكتەردىڭ ءسال ارزانداۋىنا الىپ كەلەدى. شامامەن، 10 پايىزعا دەيىن ارزانداۋى مۇمكىن. نەگىزىنەن، ەڭ كوپ سۇرانىستا بولعان كولىكتەر مەن جاڭا كولىكتەرگە حالىقتىڭ قارجىسى جەتە بەرمەيدى، نەسيەگە دە شاماسى كەلمەيدى. سوندىقتان حالىق قولدانىستا بولعان كولىك العىسى كەلەدى. ال قولدانىستا بولعان كولىكتىڭ ۋتيلالىمى ونىڭ باعاسىنا ۇلكەن اسەر ەتىپ وتىر. ەگەر ۋتيلالىم ازايتىلسا، نەمەسە ايتقانىمداي ءۇش نەمەسە بەس جىلدا ادامنىڭ ءوزى پايدالانۋ ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن ۋتيلالىم ارقىلى كىرگىزسە، قولدانىستا بولعان كولىك باعالارى 5-10 پايىزعاارزانداۋى مۇمكىن. ال جاڭا كولىكتەردىڭ باعاسىنا ول ەشقانداي اسەر ەتپەيدى, - دەيدى سۇڭقار تۇرسىنۇلى.
باستىسى – وسىنداي ءبىر كونسەنسۋس بولعاندا كولىكتىڭ قىمباتتىعىنا حالىقتىڭ نارازىلىعىباسىلىپ، قىزۋ تالقى ازايىپ، حالىق تا ۇكىمەتكە سەنەر ەدى، - دەپ قوستى اۆتوساراپشى.
اۆتونارىق سالاسىنا وراي مامان قازاقستانداعى ۋتيلالىم الەمدىك نارىققا اسەر ەتپەيتىنىن ايتادى.
- ۋتيلالىمىن تولىق الىپ تاستاۋعا قازاقستان بارا قويمايدى. ال ەلدەگى ۋتيلالىم ءالەمدىك نارىققا اسەر ەتپەيدى. ويتكەنى، قازاقستان نارىعى وتە كىشكەنتاي، الەمدىك تۇرماق، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە دە اسەر ەتە قويماس. تەك گرۋزيا، قىرعىزستان سەكىلدى ەلدەردەن قازاقستانعا كولىك ساتۋى كوبەيۋى مۇمكىن. ال نارىققا اسەر ەتە المايدى. بىزدە نارىق وتە كىشكەنتاي, - دەيدى سۇڭقار تۇرسىنۇلى.
وتانشىلىق اتىمەن جاسالعان ماجبۇرلىك
ول ۋتيلالىمنىڭ توركىنىن ءتۇسىندىرىپ، قازىر ونىڭ كەرى سالدارى كورىنىس بەرگەنىن، نارازىلىق سودان تۋىنداپ وتىر دەپ سانايدى. ياعني، قاراپايىم ادامدار قالاعان كولىگىن الا الماي، كىرىپتارلىقتان قالىپ وتىر.
- ۋتيلالىم شەت ەلدەن كىرەتىن ەسكى كولىكتەرگە توسقاۋىل رەتىندە، ودان كەيىن ەكولوگيالىق ستاندارتقا سايكەس كولىكتەر مەن جاڭا كولىكتەر كوپ بولسىن دەگەن جەلەۋمەن كىرگىزىلگەن ەدى. ۋتيلالىمنىڭ ەنگىزىلۋى ءبىرىنشىدەن، شەت ەلدەن ارزان كولىكتەردىڭ كىرۋىنە توسقاۋىل بولادى. ەكىنشىدەن، بيۋدجەتكە قوسىمشا كىرىس. ونىڭ پايداسى وتاندىق اۆتووندىرۋشىلەرگە ءوز كولىگىن باسەكەلەسسىز ساتۋعا جاعداي جاسالىنادى. ال زيانى قاراپايىم تۇتىنۋشى كەز - كەلگەن كولىكتى الماي، ساپاسى مەن باسەكەلەستەرىنە قاراماي تەك وتاندىق كولىكتى الۋعا ءماجبۇر بولادى، - دەدى اۆتورساراپشى سۇڭقار تۇرسىنۇلى.
ەسكە سالا كەتەيىك، E-Petition.kz رەسمي پورتالىندا ۋتيلالىمعا قارسى پەتيتسيا جاريالانىپ، قاراۋعا قاجەتتى 50 مىڭ قول جينالدى. كەيىن وعان قارسى، ياعني ۋتيلالىمدى قولداعان تاعى ءبىر پەتيتسيا جاريالاندى. پەتيتسيا دا اكىمشىلىك-راسىمدىك پروتسەستىك كودەكسىنىڭ 90-4-بابىنا سايكەس ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىنىڭ قاراۋىنا جولداندى. ونىڭ 40 جۇمىس كۇنىنە دەيىنگى مەرزىم ىشىندە قارالاتىنى جازىلعان.
پەتيتسيادا جەڭىل اۆتوكولىكتەرگە ارنالعان ۋتيليزاتسيالىق الىم ءمولشەرىن 277 مىڭ تەڭگەدەن (2024 جىلى تولەنەتىن ەڭ از سوما) نەمەسە ەڭ جوعارى سوما – 2,1 ميلليون تەڭگەدەن 100 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ازايتۋ، باسقا كولىك تۇرلەرىنە ۋتيليزاتسيالىق الىمدى نولگە تەڭ ەتۋ، ال اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنان ونى مۇلدە الىپ تاستاۋ ۇسىنىلعان.
مۇندا پەتيتسيا اۆتورلارى جەڭىل اۆتوكولىكتىڭ جىلىنا بايلانىستى العاشقى تىركەۋ الىمىنىڭ مولشەرىن 0,25 – 500 اەك-تەن 0,25 اەك-كە نەمەسە 923 تەڭگەگە دەيىن ازايتۋدى تالاپ ەتەدى.
ۋتيليزاتسيالىق الىمعا قارسى شىققان، ءوزىن حالىق اتىنان سويلەپ تۇرمىز دەگەن باستاماشىلار توبى تالاپتارىن ايرىقشا اشىق رەجيمدە، ياعني جاريا تۇردە قاراۋدى سۇراپ، بۇل شارتى ورىندالماسا، وسى ماسەلە بويىنشا رەفەرەندۋم وتكىزۋدى جانە ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتەمىز دەدى.
كەيىنگى ءاۆتووندىرىستى قولداۋ تۇرعىسىندا جازىلعان پەتيتسياعا كوپشىلىك سەنبەيدى، جاساندى پەتيتسيا دەپ ەسەپتەيدى.
ايتا كەتسەك، اتالعان پەتيتسيانى قاراۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا قوعامدىق تىڭداۋلار الماتىدا 15 شىلدەدە ساعات 11.00-دە وتەدى دەپ جوسپارلانعان.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
