Qazaqstanda 2016 jyldan berı engızılgen mındettı utilizasiialyq alymnyŋ dauy toqtar emes. Ükımet “otandyq avtokölık öndırısın” damytamyz dese, bır top utilizasiialyq tölem men avtokölıktı alǧaşqy tırkeu alymyn körıneu «tonauşylyq» dep atap, onyŋ esebınen äldekımderdıŋ baiyp otyrǧanyn alǧa tartyp, «ädılettı utilizasiialyq alym jüiesın ornatudy» talap etude. Tıptı, petisiiaǧa 50 myŋ qol jinap, ükımet qorytyndysyn kütude. Būnyŋ tübı ne bolmaq? Qandai boljam bar?
Būl turaly avtosarapşy Sūŋqar Tūrsynūlynan sūrap bıldık. Mamannyŋ aituynşa, Qazaqstandyqtar mınıp jürgen avtokölıkter tym eskı, jartysyna juyǧyna 20 jyldan asyp ketken.
OTANDYQ ÖNIM ÖTSE DE HALYQTYŊ KÖLIGI TOZǦAN
Avtosarapşy Sūŋqar Tūrsynūly ekı ese tömendetılgen utilalymnan halyqqa qaiyr bolmai otyrǧanyn aitady. Otandyq önımdı tūtynu artsa da, ony halyqtyŋ bärı bırdei kötere almai otyr.
- Qazır utilalymdy ekı ese arzandatsa da, qarapaiym halyqqa auyr, tym qymbat bolyp tūr. Būryn būl kedendık salyqpen para-par boldy. Şu köbeigennen keiın ekı ese azaitty. Negızınde būny ükımet otandyq öndıruşılerdı qoldauǧa baǧyttaǧanymen, kedendık alym, baj salyǧy öte joǧary. Būl qarapaiym halyqqa kerı äserın tigızıp jatyr, - deidı Sūŋqar Tūrsynūly.
Ol soǧan qaramastan otandyq kölıkter saudasy qyzyp tūrǧanyn aitady.
- İä, otandyq öndıruşılerdıŋ kölıgı qazır jaqsy ötıp jatyr. Bıraq, halyq qoldanyp jürgen kölıkter būrynǧydan da toza tüsken. Qazaqstandyqtar mınıp jürgen avtokölıkter tym eskı, jartysyna juyǧyna 20 jyldan asyp ketken. Ony statistikalyq derekterden anyq aŋǧara alamyz, - deidı avtosarapşy.
«KONSENSUS TABU KEREK»
Utilalymdy alu, nemese taǧy da tömendetu, nemese otandyq kölıkter önıdırısın doǧaru – osynyŋ arasynda qaisysyn ūstanǧan jön degen mäselege orai Sūŋqar Tūrsynūlynyŋ özındık ūsynysy bar.
- Jaǧdai osylai qaişylasyp jatqan soŋ būl jerde konsensus tabu kerek. Mysaly, Reseide, qatelespesem üş jylda bır ret utilalymyn azaitqan küide bır kölıktı är adam öz atynan kırgıze alady. Sondai täjıribenı paidalansa, onda halyqtyŋ ükımetke degen narazylyǧy basylar dep oilaimyn,- deidı Sūŋqar Tūrsynūly.
Avtosarapşy qoǧamdaǧy qazırgı qarsylyqtyŋ da äserı bolmai qoimaidy degen pıkırde.
– Menıŋ boljauymşa, utilalymǧa narazylyq avtokölıkterdıŋ säl arzandauyna alyp keledı. Şamamen, 10 paiyzǧa deiın arzandauy mümkın. Negızınen, eŋ köp sūranysta bolǧan kölıkter men jaŋa kölıkterge halyqtyŋ qarjysy jete bermeidı, nesiege de şamasy kelmeidı. Sondyqtan halyq qoldanysta bolǧan kölık alǧysy keledı. Al qoldanysta bolǧan kölıktıŋ utilalymy onyŋ baǧasyna ülken äser etıp otyr. Eger utilalym azaitylsa, nemese aitqanymdai üş nemese bes jylda adamnyŋ özı paidalanu üşın jeŋıldetılgen utilalym arqyly kırgızse, qoldanysta bolǧan kölık baǧalary 5-10 paiyzǧaarzandauy mümkın. Al jaŋa kölıkterdıŋ baǧasyna ol eşqandai äser etpeidı, - deidı Sūŋqar Tūrsynūly.
Bastysy – osyndai bır konsensus bolǧanda kölıktıŋ qymbattyǧyna halyqtyŋ narazylyǧybasylyp, qyzu talqy azaiyp, halyq ta ükımetke sener edı, - dep qosty avtosarapşy.
Avtonaryq salasyna orai maman Qazaqstandaǧy utilalym älemdık naryqqa äser etpeitının aitady.
- Utilalymyn tolyq alyp tastauǧa Qazaqstan bara qoimaidy. Al eldegı utilalym älemdık naryqqa äser etpeidı. Öitkenı, Qazaqstan naryǧy öte kışkentai, älemdık tūrmaq, Ortalyq Aziia memleketterıne de äser ete qoimas. Tek Gruziia, Qyrǧyzstan sekıldı elderden Qazaqstanǧa kölık satuy köbeiuı mümkın. Al naryqqa äser ete almaidy. Bızde naryq öte kışkentai, - deidı Sūŋqar Tūrsynūly.
OTANŞYLYQ ATYMEN JASALǦAN MÄJBÜRLIK
Ol utilalymnyŋ törkının tüsındırıp, qazır onyŋ kerı saldary körınıs bergenın, narazylyq sodan tuyndap otyr dep sanaidy. Iаǧni, qarapaiym adamdar qalaǧan kölıgın ala almai, kırıptarlyqtan qalyp otyr.
- Utilalym şet elden kıretın eskı kölıkterge tosqauyl retınde, odan keiın ekologiialyq standartqa säikes kölıkter men jaŋa kölıkter köp bolsyn degen jeleumen kırgızılgen edı. Utilalymnyŋ engızıluı bırınşıden, şet elden arzan kölıkterdıŋ kıruıne tosqauyl bolady. Ekınşıden, biudjetke qosymşa kırıs. Onyŋ paidasy otandyq avtoöndıruşılerge öz kölıgın bäsekelessız satuǧa jaǧdai jasalynady. Al ziiany qarapaiym tūtynuşy kez - kelgen kölıktı almai, sapasy men bäsekelesterıne qaramai tek otandyq kölıktı aluǧa mäjbür bolady, - dedı avtorsarapşy Sūŋqar Tūrsynūly.
Eske sala keteiık, E-Petition.kz resmi portalynda utilalymǧa qarsy petisiia jariialanyp, qarauǧa qajettı 50 myŋ qol jinaldy. Keiın oǧan qarsy, iaǧni utilalymdy qoldaǧan taǧy bır petisiia jariialandy. Petisiia da Äkımşılık-räsımdık prosestık kodeksınıŋ 90-4-babyna säikes Önerkäsıp jäne qūrylys ministrlıgınıŋ qarauyna joldandy. Onyŋ 40 jūmys künıne deiıngı merzım ışınde qaralatyny jazylǧan.
Petisiiada jeŋıl avtokölıkterge arnalǧan utilizasiialyq alym mölşerın 277 myŋ teŋgeden (2024 jyly tölenetın eŋ az soma) nemese eŋ joǧary soma – 2,1 million teŋgeden 100 myŋ teŋgege deiın azaitu, basqa kölık türlerıne utilizasiialyq alymdy nölge teŋ etu, al auyl şaruaşylyǧy tehnikasynan ony mülde alyp tastau ūsynylǧan.
Mūnda petisiia avtorlary jeŋıl avtokölıktıŋ jylyna bailanysty alǧaşqy tırkeu alymynyŋ mölşerın 0,25 – 500 AEK-ten 0,25 AEK-ke nemese 923 teŋgege deiın azaitudy talap etedı.
Utilizasiialyq alymǧa qarsy şyqqan, özın halyq atynan söilep tūrmyz degen bastamaşylar toby talaptaryn airyqşa aşyq rejimde, iaǧni jariia türde qaraudy sūrap, būl şarty oryndalmasa, osy mäsele boiynşa referendum ötkızudı jäne ükımettıŋ otstavkaǧa ketuın talap etemız dedı.
Keiıngı avtoöndırıstı qoldau tūrǧysynda jazylǧan petisiiaǧa köpşılık senbeidı, jasandy petisiia dep esepteidı.
Aita ketsek, atalǧan petisiiany qarau jönındegı jūmys tobynyŋ qorytyndylary boiynşa qoǧamdyq tyŋdaular Almatyda 15 şıldede saǧat 11.00-de ötedı dep josparlanǧan.
Dana Nūrmūhanbet
«Adyrna» ūlttyq portaly
