تىگىن ماشيناسىن جەتىلدىرۋشى جانە ونى بيزنەسكە اينالدىرعان ونەرتاپقىش-كاسىپكەر. تاريحتاعى تۇڭعىش فرانچايزەر. ونىڭ تىگىن ماشيناسىنا ماحاتما گاندي «ادام قولىنان سيرەك شىعاتىن پايدالى بۇيىمداردىڭ ءبىرى» دەپ باعا بەرگەن.
ايزەك زينگەر 1811 جىلى قازان ايىندا اقش-تىڭ پيتستاۋن قالاسىنداعى ەۆرەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول 12 جاسقا تولعاندا جەرگىلىكتى شەبەرحانا مەن قۇرال-جابدىق ساتاتىن دۇكەندە جۇمىس ىستەيدى. الايدا ول جەردە دە ۇزاق تۇراقتامايدى: جەرگىلىكتى تەاترعا اكتەر بولىپ اۋىسادى. ۇنەمى ءىسساپاردا جۇرەتىن تەاتر ۇجىمى دا ايزەك زينگەردىڭ باعىن اشپادى. 20 جاسقا جەتكەندە اكتەرلىكتى تاستاپ، ەري كانالىن قازىپ جاتقان كاسىپورىنعا قارا جۇمىسشى بولىپ جەگىلەدى. قازبا جۇمىسىنىڭ اۋىرلىعى جاس جۇمىسشىنى ىزدەنىسكە ءتۇسىردى. ول جاتسا، تۇرسا دا جۇمىس پروتسەسىن جەڭىلدەتەتىن تەحنولوگيا جاساپ شىعارۋدى ويلايدى. 1839 جىلى شىعارماشىلىق ىزدەنىسى جەمىسىن بەرىپ، تاۋ جىنىستارىن بۇرعىلايتىن ماشيناعا پاتەنت الادى. جاڭالىعىن «IM كانال قازۋشى كومپانياسىنا» 2000 دوللارعا ساتادى. بۇدان بولەك اعاش كەسەتىن جانە وڭدەيتىن ستانوك ويلاپ تاپقانىمەن، ودان ايتارلىقتاي تابىس كورە المادى. تۇسكەن اقشاعا جاڭادان تەاتر اشىپ، ترۋپپا جيناپ باياعى ارتىستىك جولىنا قايتا تۇسەدى. ارادا تاعى بەس جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ، ايزەك زينگەر اكتەرلىكپەن ءبىرجولاتا قوشتاسادى.
ىزدەنىمپاز جىگىت ەندىگى كەزەكتە نيۋ-يورككە كەلىپ، تيپوگرافياعا قاراپايىم جۇمىسشى بولىپ ورنالاسادى. مۇندا دا تەرىم ماشيناسىن جەتىلدىرۋدىڭ جولىن ىزدەپ تەرەڭ ويعا تۇسەدى. شاعىن شەبەرحانانى جالعا الىپ، ماشينانىڭ ۇلگىسىن جاساعانىمەن، ءىسىن اقىرىنا دەيىن جەتكىزە المايدى. شەبەرحانادا كەنەتتەن جارىلىس بولىپ، ۇلگىسى دە، قۇرىلعىلارى دا ورتەنىپ كەتەدى. باستاعان جۇمىسىن ارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشىن، تىگىن ماشينالارىن ساتاتىن ەلياس حوۋ ەسىمدى كاسىپكەردىڭ شەبەرحاناسىن جالعا الادى.
ايزەك زينگەر جاڭا ورىنعا كوشىپ كەلگەندە، شەبەرحانادا بۇرىننان تۇرعان كونە تىگىن ماشينالارىنا كوزى تۇسەدى. ول ەندى تيپوگرافيالىق ماشينا تۋرالى ويىنان باس تارتىپ، شەبەرحانادا تۇرعان ەسكى-قۇسقى تىگىن ماشينالارىن جەتىلدىرۋدىڭ قامىنا كىرىستى. 10 كۇنگە سوزىلعان قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە زينگەر شەبەرحاناداعى تىگىن ماشيناسىنا جاڭادان ءۇش جاڭالىق ەنگىزەدى: بىرىنشىدەن، ءجىپتى ءجيى شاتاستىرماۋ ءۇشىن، جازىق قالقاندى گوريزونتالدى تۇردە ورنالاستىرادى، ەكىنشىدەن، ماتاعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن تىگىن ماشيناسىن اعاش ۇستەلدىڭ ۇستىنە بەكىتەدى جانە ماشينانىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ينەنى ۇستاپ تۇراتىن پىشاق تارىزدەس جۇقا تەتىك جابىستىرادى، ۇشىنشىدەن، تىگىن ماشيناسىن قوزعالىسقا ءتۇسىرىپ وتىرۋ ءۇشىن، ونىڭ استىنا اياق باسقىش ورناتادى. اياق باسقىشتىڭ ارقاسىندا ەكى قول بىردەي بوساپ، ماتانى قوس قولداپ ۇستاۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
ايزەك زينگەر جاڭا تاۋاردى قۇراستىرۋعا دوستارىنان قارىزعا العان 40 دوللارىن جۇمسايدى. ول 1851 جىلى جاڭالىعىن پاتەنتتەگەن سوڭ، «I.M. Singer & Co» كاسىپورنىن قۇرادى. №1 تىگىن ماشيناسىن شىعارىپ، ونى 100 دوللارعا ساتادى. بۇل العاشقى تاۋاردىڭ ساتىلىمىنان تۇسكەن قارجى تەك شىعىنداردى جاۋىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە كاسىپ يەسىنە تابىس اكەلگەن تاريحتاعى تۇڭعىش وقيعا ەدى. ماماندار زينگەردىڭ العاشقى ساۋدا وپەراتسياسىنا وسىلاي دەپ باعا بەرەدى. ءدال وسى ساتتەن باستاپ ونەرتاپقىش-كاسىپكەردىڭ الدىنان كەدەرگىلەر پايدا بولا باستايدى. شەبەرحانانىڭ قوجايىنى ەلياس حوۋ زينگەردى سوتقا بەرىپ، تىگىن ماشيناسىنا مەنىڭ دە جاڭالىعىمدى پايدالاندى دەپ ايىپتايدى. سوتتىڭ ۇيعارىمى ەلياس حوۋدىڭ پايداسىنا شەشىلىپ، ايزەك زينگەر ساتۋدان تۇسكەن پايدانى ونىمەن بولىسۋگە ءماجبۇر بولادى.
تىگىن ماشيناسىنىڭ پاتەنتى دە باسقا تەحنوبۇيىمداردىڭ پاتەنتى ءتارىزدى داۋلى تاقىرىپ بولىپ ەسەپتەلەدى. ەڭ العاشقى تىگىن قوندىرعىسى XIV عاسىردا گوللانديادا جاسالىپتى. گوللاندىقتار ونى كەمە جەلكەنىن تىگۋگە قولدانعان ەكەن. قوندىرعى تىم ۇلكەن جانە ەبەدەيسىز بولعان. ونى قۇراستىرعان ادامنىڭ دا اتى تاريحتا ساقتالماپتى. عالىمدار تىگىن ماشيناسىنىڭ العاشقى سۇلباسىن XV عاسىردىڭ سوڭىندا لەوناردو دا ۆينچي سىزىپ ۇسىنعانىن ايتادى. بىراق ول سىزبا تاجىريبەدە دە، تۇرمىستا دا جۇزەگە اسپاعان. العاشقى پاتەنت 1755 جىلى اعىلشىن شارۋاسى چارلز ۆەيزەنتالعا تىگىن ماشيناسىنىڭ ينەسىن جاڭارتقانى ءۇشىن بەرىلەدى. ودان سوڭ 1790 جىلى تاعى ءبىر اعىلشىن ازاماتى توماس سەنت ەتىك تىگۋگە ارنالعان ماشينانى پاتەنتتەپ الادى. الايدا بۇل ەكى يدەيا دا تۇرمىسقا ەنبەي قاعاز جۇزىندە قالعان ەكەن. 1880 جىلى توماس سەنتتىڭ سحەماسى بويىنشا تىگىن ماشيناسىن قۇراستىرۋعا تالپىنىس جاسالعاندا، ونىڭ سىزباسىن ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك ەكەنىنە كوز جەتكىزىلدى. 1810 جىلدار شاماسىندا بالتازار كرەمس ەسىمدى نەمىس ونەرتاپقىشى باس كيىم تىگەتىن ماشينا قۇراستىرعانىمەن، ونى ءوز اتىنا پاتەنتتەمەگەن. اۆستريالىق تىگىنشى دجوزەف مادەرسپەرگەر XIX عاسىردىڭ باسىندا ءبىراز مەحانيزمدەردى جيناستىرىپ، تىگىن ماشيناسىن قۇراستىرادى، وعان 1814 جىلى پاتەنت الادى. ول جاڭالىعىن اۆستريا ۇكىمەتىنىڭ كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ، 1839 جىلعا دەيىن پايدالانادى. بىراق ءىسىن تولىق اياقتاي الماي ومىردەن وتەدى.
1804 جىلى فرانتسيادا ەكى تىگىن ماشيناسى پاتەنتتەلەدى: ءبىرىنشىسى توماس ستوۋن مەن دجەيمس حەندەرسون اتىنا تىركەلگەن قارابايىر تىگىن ماشيناسى، ەكىنشىسى، سكوت دجون دۋنكان اتىنا جازىلعان كوپ ينەلى، كەستە تىگۋگە ارنالعان تىگىن ماشيناسى. وكىنىشكە وراي، ول تەحنوبۇيىمداردىڭ كەيىنگى تاعدىرلارى تۋرالى مالىمەت جوق. 1830 جىلى فرانتسۋز ۇكىمەتى بارتولومي تيمونەگە پاتەنت بەرىپ، وعان اسكەري كيىم تىگۋگە ارنالعان تىگىن ماشينالارىن دايىنداۋعا تاپسىرىس بەرەدى. سول تاپسىرىستىڭ نەگىزىندە 80 ماشيناسى بار شاعىن فابريكا قۇرىلادى. قول ەڭبەگىمەن كۇن كورىپ جۇرگەن تىگىنشىلەر نارازىلىق رەتىندە كوتەرىلىس جاساپ، كاسىپورىندى ماشينالارىمەن قوسىپ جويىپ جىبەرەدى. تيمونە تىگىن ماشيناسىنىڭ ۇلگىسىن عانا ارقالاپ، انگلياعا قونىس اۋدارادى، سول جاقتا كيىم شىعاراتىن جاڭا فابريكاسىن اشادى. الايدا بيزنەسى كۇيىپ كەتىپ، ءوزى 1857 جىلى قايىرشىلىقتا ءجۇرىپ قايتىس بولادى. 1833 جىلى امەريكالىق كۆاكەر ۋولتەر حۋنت تىگىن ماشيناسىنىڭ جاڭا ءتۇرىن ويلاپ تاپقانىمەن، ول ماشينا ماتانىڭ از عانا بولىگىن تىككەننەن سوڭ توقتاپ قالاتىن ەدى. ونىڭ وتانداسى دجون گرينوۋگ بۇل ۇلگىنى جەتىلدىرىپ، قالتالى ماگناتتارعا ۇسىنعانىمەن، ولاردىڭ ەشقايسىسى گرينوۋگتىڭ ماشيناسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتپادى. امەريكالىق مەحانيك ەلياس حوۋدىڭ 1845 جىلى پاتەنتتەپ العان تىگىن ماشيناسى الدىڭعىلارىمەن سالىستىرعاندا ءتاۋىر بولعانىمەن، كيىم-كەشەكتەردى وتە باياۋ تىگەتىن، ءجىپتى شاتاستىرىپ الا بەرەتىن كەمشىلىكتەرى بولدى. حوۋدىڭ شەبەرحاناسىنا كەنەتتەن تاپ بولعان العىر، پىسىق، تاپقىر ايزەك زينگەر بۇل كەمشىلىكتەردى جويىپ، جاڭا بيزنەستىڭ بازاسىن قالىپتاستىردى.
«I.M. Singer & Co» كاسىپورىننىڭ قۇقىقتىق ماسەلەلەرىنەن بولەك نارىقتىق كەدەرگىلەردە توبە كورسەتەدى. تاۋاردىڭ قىمباتتىعى ساتىپ الۋشىلاردىڭ سانىنىڭ وسۋىنە تەجەۋ بولدى. «I.M. Singer & Co» كاسىپورنىنىڭ تىگىن ماشينالارىن تەك ءبىرلى-جارىم تىگىن تسەحتارى مەن فابريكالار عانا ساتىپ الدى. تۇتىنۋشىلار بىرىنشىدەن تاۋاردى قىمباتسىنسا، ەكىنشىدەن كيىم-كەشەكتەر مەن ءۇي جابدىقتارىن قولمەن تىگە سالۋدى ءجون كورەتىن. ال فابريكالار مەن تسەح قوجايىندارى ارزان جۇمىس كۇشىنە سۇيەنەتىن.
زينگەر بۇل تىعىرىقتان شىعاتىن جولدى دا تاپتى. ول ۋيليام كلارك اتتى ينۆەستوردى تاۋىپ، تىگىن ماشيناسى ءوندىرىسىنىڭ تابىستى سالا ەكەنىنە ونىڭ كوزىن جەتكىزەدى. تەاترلار مەن شىركەۋلەرگە جينالعان حالىققا تىگىن ماشيناسىنىڭ سۋرەتى مەن ءتۇر-سيپاتى جازىلعان جارناما-پاراقتارىن تاراتادى. سونىمەن قاتار كاسىپورىن وندىرىسىنە وزگەرىس ەنگىزىپ، بۇدان بىلاي تىگىن ماشيناسى ۇساق-تۇيەك بولشەكتەرىمەن، اساي-مۇسەيلەرىمەن بىرگە ساتىلىمعا تۇسەدى. تۇتىنۋشىلار تىگىن ماشيناسى بۇزىلعان جاعدايدا ونى قوقىس جاشىگىنە نەمەسە جوندەۋ تسەحىنا قاراي تاسىماي، ۇيىندە وتىرىپ سىنعان تەتىكتەرىن اۋىستىرىپ، ءوز بەتىنشە جوندەي بەرەتىن مۇمكىندىككە يە بولدى.
1863 جىلى «I.M. Singer & Co» كاسىپورنى «Singer Manufacturing Company» بولىپ قايتا قۇرىلادى. ايزەك زينگەر تۇتىنۋشىلاردىڭ كوڭىلىن تابۋ ءۇشىن وسى كۇنى كەز كەلگەن كاسىپورىن قولدانىپ جۇرگەن ءادىس-امالداردىڭ العاشقى قادامدارىن جاسايدى. تىگىن ماشيناسىن ليزينگكە بەرىپ، اي سايىن وتەماقى الۋ ارقىلى ساتىپ وتكىزدى. ول اقش-تاعى ءبىراز ديستريبيۋتورلارعا تىگىن ماشيناسىن ساتۋعا جانە جوندەۋگە قۇقىق بەرىپ، فرانچايزينگ جۇيەسىن العاشقى بولىپ ەنگىزدى. سوندىقتان تاريحشىلار ونى تاريحتاعى تۇڭعىش فرانچايزەر دەپ ەسەپتەيدى. ايزەكتىڭ يننوۆاتورلىق قارقىنى مۇنىمەن شەكتەلىپ قالمادى. كورپوراتسيانىڭ مەنەدجمەنتىنە ءجىتى نازار اۋدارىپ، ينسلي حوپپەردى «Singer Manufacturing Company»-ءدىڭ پرەزيدەنتى ەتىپ جالدايدى. ينسلي حوپپەر ايزەك زينگەردىڭ كورپوراتسياسىن امەريكادان تىس جەرلەرگە تانىتىپ، شوتلانديانىڭ گلازگو قالاسىنان «Singer Manufacturing Company»-ءدىڭ فيليالىن اشادى. مۋلتۇلتتىق كورپوراتسياعا اينالعان كومپانيانىڭ جىل سايىنعى ءوندىرىس كولەمى 20 مىڭ داناعا وسەدى. ايزەك زينگەر 1875 جىلى 64 جاسقا تايانعان شاعىندا قايتىس بولادى. ءدال سول جىلدارى ونىڭ كومپانياسىنداعى تىگىن ماشينالارىنىڭ جىلدىق ساتىلىمى 200 مىڭ داناعا جەتكەن ەدى.
ءتۇيىن
ايزەك زينگەردىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، ءىسىن وڭعا باستىرعان تەحنيكا سالاسىنداعى ونەرتاپقىشتىق قاسيەتى مەن كوممەرتسيا سالاسىنداعى يننوۆاتورلىق قابىلەتى بولاتىن. تىگىن ماشيناسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە كوپتەگەن ادامدار ەڭبەك سىڭىرسە دە ايزەك زينگەردىڭ ەسىمى ەلدىڭ ەسىندە «تىگىن ماشيناسىنىڭ كارولى» رەتىندە ساقتالىپ قالدى. ونىڭ تىگىن ماشيناسى بۇگىنگى تاڭدا الەمنىڭ 67 مەملەكەتىندەگى 100 ميلليوننان استام قوجايىنعا قىزمەت ەتىپ جاتىر.
