Tūŋǧyş franchaizer - Zinger

Tıgın maşinasyn jetıldıruşı jäne ony bizneske ainaldyrǧan önertapqyş-käsıpker. Tarihtaǧy tūŋǧyş franchaizer. Onyŋ tıgın maşinasyna Mahatma Gandi «Adam qolynan sirek şyǧatyn paidaly būiymdardyŋ bırı» dep baǧa bergen. Aizek Zinger 1811 jyly qazan aiynda AQŞ-tyŋ Pitstaun qalasyndaǧy evrei otbasynda düniege kelgen. Ol 12 jasqa tolǧanda jergılıktı şeberhana men qūral-jabdyq satatyn dükende jūmys ısteidı. Alaida ol jerde de ūzaq tūraqtamaidy: jergılıktı teatrǧa akter bolyp auysady. Ünemı ıssaparda jüretın teatr ūjymy da Aizek Zingerdıŋ baǧyn aşpady. 20 jasqa jetkende akterlıktı tastap, Eri kanalyn qazyp jatqan käsıporynǧa qara jūmysşy bolyp jegıledı. Qazba jūmysynyŋ auyrlyǧy jas jūmysşyny ızdenıske tüsırdı. Ol jatsa, tūrsa da jūmys prosesın jeŋıldetetın tehnologiia jasap şyǧarudy oilaidy. 1839 jyly şyǧarmaşylyq ızdenısı jemısın berıp, tau jynystaryn būrǧylaityn maşinaǧa patent alady. Jaŋalyǧyn «IM kanal qazuşy kompaniiasyna» 2000 dollarǧa satady. Būdan bölek aǧaş kesetın jäne öŋdeitın stanok oilap tapqanymen, odan aitarlyqtai tabys köre almady. Tüsken aqşaǧa jaŋadan teatr aşyp, truppa jinap baiaǧy ärtıstık jolyna qaita tüsedı. Arada taǧy bes jyldai uaqyt  ötken soŋ, Aizek Zinger akterlıkpen bırjolata qoştasady. Izdenımpaz jıgıt endıgı kezekte Niu-Iorkke kelıp, tipografiiaǧa qarapaiym jūmysşy bolyp ornalasady. Mūnda da terım maşinasyn jetıldırudıŋ jolyn ızdep tereŋ oiǧa tüsedı. Şaǧyn şeberhanany jalǧa alyp, maşinanyŋ ülgısın jasaǧanymen, ısın aqyryna deiın jetkıze almaidy. Şeberhanada kenetten jarylys bolyp, ülgısı de, qūrylǧylary da örtenıp ketedı. Bastaǧan jūmysyn ary qarai jalǧastyru üşın, tıgın maşinalaryn satatyn Elias Hou esımdı käsıpkerdıŋ şeberhanasyn jalǧa alady. Aizek Zinger jaŋa orynǧa köşıp kelgende, şeberhanada būrynnan tūrǧan köne tıgın maşinalaryna közı tüsedı. Ol endı tipografiialyq maşina turaly oiynan bas tartyp, şeberhanada tūrǧan eskı-qūsqy tıgın maşinalaryn jetıldırudıŋ qamyna kırıstı. 10 künge sozylǧan qajyrly eŋbektıŋ nätijesınde Zinger şeberhanadaǧy tıgın maşinasyna jaŋadan üş jaŋalyq engızedı: bırınşıden, jıptı jiı şatastyrmau üşın, jazyq qalqandy gorizontaldy türde ornalastyrady, ekınşıden, mataǧa yŋǧaily bolu üşın tıgın maşinasyn aǧaş üsteldıŋ üstıne bekıtedı jäne maşinanyŋ üzdıksız jūmys ısteuın qamtamasyz etu maqsatynda inenı ūstap tūratyn pyşaq tärızdes jūqa tetık jabystyrady, üşınşıden, tıgın maşinasyn qozǧalysqa tüsırıp otyru üşın, onyŋ astyna aiaq basqyş ornatady. Aiaq basqyştyŋ arqasynda ekı qol bırdei bosap, matany qos qoldap ūstauǧa mümkındık tuady. Aizek Zinger jaŋa tauardy qūrastyruǧa dostarynan qaryzǧa alǧan 40 dollaryn jūmsaidy. Ol 1851 jyly jaŋalyǧyn patenttegen soŋ, «I.M. Singer & Co» käsıpornyn qūrady.  №1 tıgın maşinasyn şyǧaryp, ony 100 dollarǧa satady. Būl alǧaşqy tauardyŋ satylymynan tüsken qarjy tek şyǧyndardy jauyp qana qoimai, sonymen bırge käsıp iesıne tabys äkelgen tarihtaǧy tūŋǧyş oqiǧa edı. Mamandar Zingerdıŋ alǧaşqy sauda operasiiasyna osylai dep baǧa beredı. Däl osy sätten bastap önertapqyş-käsıpkerdıŋ aldynan kedergıler paida bola bastaidy. Şeberhananyŋ qojaiyny Elias Hou Zingerdı sotqa berıp, tıgın maşinasyna menıŋ de jaŋalyǧymdy paidalandy dep aiyptaidy. Sottyŋ ūiǧarymy Elias Houdyŋ paidasyna şeşılıp, Aizek Zinger satudan tüsken  paidany onymen bölısuge mäjbür bolady. Tıgın maşinasynyŋ patentı de basqa tehnobūiymdardyŋ patentı tärızdı dauly taqyryp bolyp esepteledı. Eŋ alǧaşqy tıgın qondyrǧysy XIV ǧasyrda Gollandiiada jasalypty. Gollandyqtar ony keme jelkenın tıguge qoldanǧan eken. Qondyrǧy tym ülken jäne ebedeisız bolǧan. Ony qūrastyrǧan adamnyŋ da aty tarihta saqtalmapty. Ǧalymdar tıgın maşinasynyŋ alǧaşqy sūlbasyn XV ǧasyrdyŋ soŋynda Leonardo da Vinchi syzyp ūsynǧanyn aitady. Bıraq ol syzba täjıribede de, tūrmysta da jüzege aspaǧan. Alǧaşqy patent 1755 jyly aǧylşyn şaruasy Charlz Veizentalǧa tıgın maşinasynyŋ inesın jaŋartqany üşın berıledı. Odan soŋ 1790 jyly taǧy bır aǧylşyn azamaty Tomas Sent etık tıguge arnalǧan maşinany patenttep alady. Alaida būl ekı ideia da tūrmysqa enbei qaǧaz jüzınde qalǧan eken. 1880 jyly Tomas Senttıŋ shemasy boiynşa tıgın maşinasyn qūrastyruǧa talpynys jasalǧanda, onyŋ syzbasyn älı de jetıldıru kerek ekenıne köz jetkızıldı. 1810 jyldar şamasynda Baltazar Krems esımdı nemıs önertapqyşy bas kiım tıgetın maşina qūrastyrǧanymen, ony öz atyna patenttemegen. Avstriialyq tıgınşı  Djozef Madersperger XIX ǧasyrdyŋ basynda bıraz mehanizmderdı jinastyryp, tıgın maşinasyn qūrastyrady, oǧan 1814 jyly patent alady. Ol jaŋalyǧyn Avstriia ükımetınıŋ kömegıne süiene otyryp, 1839 jylǧa deiın paidalanady. Bıraq ısın tolyq aiaqtai almai ömırden ötedı. 1804 jyly Fransiiada ekı tıgın maşinasy patentteledı: bırınşısı Tomas Stoun men Djeims Henderson atyna tırkelgen qarabaiyr tıgın maşinasy, ekınşısı, Skot Djon Dunkan atyna jazylǧan köp inelı, keste tıguge arnalǧan tıgın maşinasy. Ökınışke orai, ol tehnobūiymdardyŋ keiıngı taǧdyrlary turaly mälımet joq. 1830 jyly fransuz ükımetı Bartolomi Timonege patent berıp, oǧan äskeri kiım tıguge arnalǧan tıgın maşinalaryn daiyndauǧa tapsyrys beredı. Sol tapsyrystyŋ negızınde 80 maşinasy bar şaǧyn fabrika qūrylady. Qol eŋbegımen kün körıp jürgen tıgınşıler narazylyq retınde köterılıs jasap, käsıporyndy maşinalarymen qosyp joiyp jıberedı. Timone tıgın maşinasynyŋ ülgısın ǧana arqalap, Angliiaǧa qonys audarady, sol jaqta kiım şyǧaratyn jaŋa fabrikasyn aşady. Alaida biznesı küiıp ketıp, özı 1857 jyly qaiyrşylyqta jürıp qaitys bolady. 1833 jyly amerikalyq kvaker Uolter Hunt tıgın maşinasynyŋ jaŋa türın oilap tapqanymen, ol maşina matanyŋ az ǧana bölıgın tıkkennen soŋ toqtap qalatyn edı. Onyŋ otandasy Djon Grinoug būl ülgını jetıldırıp, qaltaly magnattarǧa ūsynǧanymen, olardyŋ eşqaisysy Grinougtıŋ maşinasyna qyzyǧuşylyq tanytpady. Amerikalyq mehanik Elias Houdyŋ 1845 jyly  patenttep alǧan tıgın maşinasy aldyŋǧylarymen salystyrǧanda täuır bolǧanymen, kiım-keşekterdı öte baiau tıgetın, jıptı şatastyryp ala beretın kemşılıkterı boldy. Houdyŋ şeberhanasyna kenetten tap bolǧan alǧyr, pysyq, tapqyr  Aizek Zinger būl kemşılıkterdı joiyp, jaŋa biznestıŋ bazasyn qalyptastyrdy. «I.M. Singer & Co» käsıporynnyŋ qūqyqtyq mäselelerınen bölek naryqtyq kedergılerde töbe körsetedı. Tauardyŋ qymbattyǧy satyp aluşylardyŋ sanynyŋ ösuıne tejeu boldy. «I.M. Singer & Co» käsıpornynyŋ tıgın maşinalaryn tek bırlı-jarym tıgın sehtary men fabrikalar ǧana satyp aldy. Tūtynuşylar bırınşıden tauardy qymbatsynsa, ekınşıden kiım-keşekter men üi jabdyqtaryn qolmen tıge saludy jön köretın. Al fabrikalar men seh qojaiyndary arzan jūmys küşıne süienetın. Zinger būl tyǧyryqtan şyǧatyn joldy da tapty. Ol Uiliam Klark atty investordy tauyp, tıgın maşinasy öndırısınıŋ tabysty sala ekenıne onyŋ közın jetkızedı. Teatrlar men şırkeulerge jinalǧan halyqqa tıgın maşinasynyŋ suretı men tür-sipaty jazylǧan  jarnama-paraqtaryn taratady. Sonymen qatar käsıporyn öndırısıne özgerıs engızıp, būdan bylai tıgın maşinasy ūsaq-tüiek bölşekterımen, asai-müseilerımen bırge satylymǧa tüsedı. Tūtynuşylar tıgın maşinasy būzylǧan jaǧdaida ony qoqys jäşıgıne nemese jöndeu sehyna qarai tasymai, üiınde otyryp synǧan tetıkterın auystyryp, öz betınşe jöndei beretın  mümkındıkke ie boldy. 1863 jyly «I.M. Singer & Co» käsıporny «Singer Manufacturing Company» bolyp qaita qūrylady. Aizek Zinger tūtynuşylardyŋ köŋılın tabu üşın osy künı kez kelgen käsıporyn qoldanyp jürgen ädıs-amaldardyŋ alǧaşqy qadamdaryn jasaidy. Tıgın maşinasyn lizingke berıp, ai saiyn ötemaqy alu arqyly satyp ötkızdı. Ol AQŞ-taǧy bıraz distribiutorlarǧa tıgın maşinasyn satuǧa jäne jöndeuge qūqyq berıp, franchaizing jüiesın alǧaşqy bolyp engızdı. Sondyqtan tarihşylar ony tarihtaǧy tūŋǧyş franchaizer dep esepteidı. Aizektıŋ innovatorlyq qarqyny mūnymen şektelıp qalmady. Korporasiianyŋ menedjmentıne jıtı nazar audaryp, İnsli Hopperdı «Singer Manufacturing Company»-dıŋ prezidentı etıp jaldaidy. İnsli Hopper Aizek Zingerdıŋ korporasiiasyn Amerikadan tys jerlerge tanytyp, Şotlandiianyŋ Glazgo qalasynan «Singer Manufacturing Company»-dıŋ filialyn aşady. Multūlttyq korporasiiaǧa ainalǧan kompaniianyŋ jyl saiynǧy öndırıs kölemı 20 myŋ danaǧa ösedı. Aizek Zinger 1875 jyly 64 jasqa taianǧan şaǧynda qaitys bolady. Däl sol jyldary onyŋ kompaniiasyndaǧy tıgın maşinalarynyŋ jyldyq satylymy 200 myŋ danaǧa jetken edı. Tüiın Aizek Zingerdıŋ abyroiyn asqaqtatyp, ısın oŋǧa bastyrǧan tehnika salasyndaǧy önertapqyştyq qasietı men kommersiia salasyndaǧy innovatorlyq qabıletı bolatyn. Tıgın maşinasynyŋ düniege keluıne köptegen adamdar eŋbek sıŋırse de Aizek Zingerdıŋ esımı eldıŋ esınde «Tıgın maşinasynyŋ karolı» retınde saqtalyp qaldy. Onyŋ tıgın maşinasy bügıngı taŋda älemnıŋ 67 memleketındegı 100 millionnan astam qojaiynǧa qyzmet etıp jatyr.