قازىرگى زامانعى اقپارات الماسۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى تۇسى – قولجەتىمدىلىگى. الايدا بۇل ارتىقشىلىقتىڭ دا ءوز كەمشىلىگى بار. ول – شىنايى جانە جالعان اقپاراتتاردىڭ قوسارلانىپ بەرىلۋى. بۇل ماسەلە قازىرگى تاڭداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىمىزدىڭ بىرىنە اينالىپ وتىرعان دا جاسىرىن ەمەس. ونىڭ سەبەبى دە ايقىن. ادامداردىڭ مانيپۋلياتسيا مەن جالعان اقپاراتتارعا تەز سەنگىشتىگى وسى تۇستا اقپاراتتى جاعىمسىز ماقساتتا تاراتۋدى كوزدەگەن ادامدار ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋدا.
ادامدار اشىعىندا نەگاتيۆتى اقپاراتتارعا تەز ەلىگەدى، كوزسىز سەنەدى، جاعدايدىڭ ءتۇبىن سىني تۇرعىدان تۇسىنۋگە ۇمتىلمايدى. تەلەديداردان بەرىلگەن اقپاراتتاردىڭ 100-دەن 100 پايىزىن شىندىق دەپ قابىلدايدى. جۋرناليستەر جالعان اقپارات بەرمەيدى، دەپ ويلايدى. بەيسانالى تۇردە نەمەسە راستالماعان فاكتىلەردىڭ قارسىلاسۋىنان بىزگە بۇرمالانعان اقپارات ۇسىنىلادى. بۇل ءتاسىلدى ناسيحات جاساۋشىلار، كيبەرشابۋىل، جەلىلىك الاياقتىق جاساۋشىلار جانە باسقا دا ماقساتتى تۇلعالار ءجيى قولدانادى.
ينتەرنەت الاياقتار الەۋمەتتىك جەلىلەر اراسىندا قازاقستاندا كەڭ ەتەك العان قوسىمشالار Telegram جانە Instagram مەسسەندجەرلەرى ارقىلى الداۋعا شىققان.
سوڭعى جىلداردا باسقا ءبىر ادامنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى اككاۋنتىن بۇزىپ الىپ، سول ادامنىڭ اتىنان تانىستارىنان نەمەسە دوستارىنان كومەك سۇرايتىن الاياقتاردىڭ مىسالدارى كوبەيدى. سايكەسىنشە، وسىنداي الاياقتاردان زارداپ شەگۋشىلەر دە از ەمەس. بۇل ۋاقىتقا دەيىن الاياقتار تەك تانىمال ادامداردىڭ اككاۋنتىن بۇزىپ ولاردان اقشا بوپسالاسا، قازىردە ولار قاراپايىم حالىققا دا كوز تىككەن. سونىڭ ءبىر مىسالى – بالاسى اۋىرىپ ەمگە اقشا سۇراعان ءبىر ازاماتتىڭ بىرنەشە جىل ەڭبەكتەنىپ وقىرمان جيناپ، ولار ارقىلى ەمگە اقشا جيناپ وتىرعان اككاۋنتىن بۇزىپ، ول اككاۋنتتى قايتارۋ ءۇشىن يەسىنەن 200 دوللار سۇراعان. ونى العاننان سوڭ، اككاۋنتتى قايتارۋدان باس تارتىپ، بۇل جولى 400 دوللار سالۋىن تالاپ ەتكەن. اككاۋنت يەسى بۇل جاعدايدىڭ بۇلاي جالعاسا بەرسە، ەمگە جيناعان اقشاسىنىڭ ءبارىن جوعالتاتانىنى ءتۇسىنىپ، IT ماماندارىنان كومەك سۇراعان. ولار الاياقتىڭ باسقا مەملەكەتتىڭ ادامى ەكەنىن، قاي جەردە وتىرىپ الاياقتىڭ جاساپ وتىرعانىن ينەترنەتتەگى سەرۆيس ادرەسى ارقىلى تاۋىپ بەرگەن. وعان قوسا، اككاۋنتتى دا قايتارىپ الا العان. جانە مۇنداي مىسالدار اينالامىزدا وتە كوپ.
الاياقتىق سحەماسى مىناداي: كەز كەلگەن ادامنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جالعان اككاۋنتى جاسالادى. سول پاراقشا ارقىلى سول ادامنىڭ جاقىن تۋىستارىنا، دوستارىنا كومەك سۇراپ حات جازۋ ارقىلى بەلگىلى ءبىر بانك كارتاسىنا اقشا اۋدارۋ سۇرالادى. مۇنداي الاياقتىق كوبىنە Telegram پايدالانۋشىلارى اراسىندا ءجيى ورىن الادى.
«مىسالى، ءسىز ءبىر زات نە تاۋاردى ساتۋ تۋرالى حابارلاندىرۋدى ينتەرنەتتە ورنالاستىردىڭىز. الاياقتار سىزگە جارنامانى سالار - سالماس جىىلدام حابارلاسىپ، زاتىڭىزدى ساتىپ الۋعىسى كەلەتىنىن ايتادى جانە ءسىزدىڭ بانكتىك كارتاڭىزعا اقشا اۋدارۋ ءۇشىن سىلتەمەگە باسۋىڭىزدى سۇرايدى. ودان ءارى سىلتەمە بويىنشا ءوتىپ، ءسىزدىڭ بانك كارتاڭىزدىڭ CVV/CVC-كودى كورسەتىلگەن دەرەكتەرىن ەنگىزۋ سۇرالادى، ولاردى ەنگىزگەن سوڭ بانك كارتاسىنىڭ شوتىنان اقشا الىنادى. وسىنداي الاياقتىق سحەمالارى ارقىلى ءسىزدىڭ تولەم كارتاسىڭىزدىڭ مالىمەتىن ۇرلاپ، ەسەپشوتتارىڭىزعا قول جەتكىزە الادى» دەيدى سالا ماماندارى.
وسى رەتتە ينتەرنەتتەگى الاياقتاردان ساقتانۋ ءۇشىن مىنا كەڭەستەردى ۇسىنا الامىز:
URL مەكەن-جايلارىن ۇنەمى تەكسەرۋ: جەكە مالىمەتتەرىڭىزدى كوپتەگەن الەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەر الدىن، جۇكتەگەلى وتىرعان سايتتىڭ نەمەسە جەلىنىڭ سەنىمدىلىگىن تەكسەرۋ. فيشينگ حاتتارىنا جانە بىرنەشە قاۋىپتى سايتتارعا كىرۋگە تىيىم سالۋ. مۇنداي سىلتەمەلەر ءسىزدىڭ ەلەكتروندى پوچتاڭىزعا دا كەلۋى مۇمكىن.
الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پروفيلدە كورسەتىلەتىن بايلانىس دەرەكتەرىن (قىزمەتتىك جانە جەكە تەلەفون ءنومىرى) كوپشىلىككە قولجەتىمدى ەتپەۋ قاجەت. ءموبيلدى تەلەفوننىڭ ءنومىرىن كورسەتۋ كەرەك بولعاندا، جۇمىس تەلەفونىنىڭ نومىرلەرىن بەرۋ كەرەك، ياعني، جەكە ءنومىردى تۋىستارمەن جانە جاقىندارمەن بايلانىسۋ ءۇشىن عانا پايدالانعان دۇرىس.
اككاۋنتتىق دەرەكتەرىڭىزدى ۇنەمى تەكسەرىستەن وتكىزىپ، ءتىپتى كونفيدەتسيونالدى اۋتەنتيفيكاتسيادان وتكىزىپ قويعانىڭىز ءجون. بۇل جاعدايدا ءسىزدىڭ ەسەبىڭىزگە كىرگىسى كەلگەن ادام مىندەتتى تۇردە بىرنەشە تەكسەرىستەن وتۋگە ءماجبۇر بولادى. سايكەسىنشە، ءسىزدىڭ تەلەفون قولىندا بولماعان جاعدايدا، ول ادام ءسىزدىڭ دەرەكتەرگە قول جەتكىزە المايدى.
براۋزەردە، وپەراتسيالىق جۇيەدە جانە موبيلدىك قۇرىلعىلاردا پايدا بولاتىن ءتۇرلى تەرەزەلەردەن كورسەتىلەتىن حابارلامالارعا دا اسقان مۇقياتتىلىقپەن قاراڭىز.
بانك كارتاڭىزدىڭ دەرەكتەرىن ەشقانداي سايتقا نەمەسە دەرەكتەر بازاسىنا ساقتاماڭىز، كارتانىڭ ارتقى جاعىنداعى 3 ساندى CVV/CVC-كودىن ەشكىممەن بولىسپەڭىز. سونداي-اق، بانكتەن كەلىپ تۇسەتىن SMS-كودتى ەشقاشان بەيتانىس ادامعا ايتپاڭىز.
قوعامدىق ورىندارداعى اشىق Wi-Fi-نۇكتەلەرىن قولدانباڭىز، سونىمەن بىرگە ءوز اۋتەنتيفيكاتسيالىق دەرەكتەرىڭىزدى ءبىر رەتتىك قولدانىس جۇيەلەرىنە ەنگىزبەڭىز.
جەكە كۋالىكتىڭ سۋرەتىن، بانك كارتالارىنىڭ دەرەكتەرىنىڭ كوشىرمەلەرى مەن بانك كارتاسىنىڭ سۋرەتىن ەشكىمگە جىبەرمەڭىز.
جوعارىدا كورسەتىلگەن كەڭەستەرگە جۇگىنسەڭىز، الەۋمەتتىك جەلى جانە ينتەرنەت الاياقتاردىڭ قۇرىعىنا تۇسۋدەن اۋلاق بولاسىز.
