Qazirgi zamanǵy aqparat almasýdyń eń tıimdi tusy – qoljetimdiligi. Alaıda bul artyqshylyqtyń da óz kemshiligi bar. Ol – shynaıy jáne jalǵan aqparattardyń qosarlanyp berilýi. Bul másele qazirgi tańdaǵy eń ózekti máselelerimizdiń birine aınalyp otyrǵan da jasyryn emes. Onyń sebebi de aıqyn. Adamdardyń manıpýlıaııa men jalǵan aqparattarǵa tez sengishtigi osy tusta aqparatty jaǵymsyz maqsatta taratýdy kózdegen adamdar úshin qolaıly jaǵdaı jasaýda.
Adamdar ashyǵynda negatıvti aqparattarǵa tez eligedi, kózsiz senedi, jaǵdaıdyń túbin synı turǵydan túsinýge umtylmaıdy. Teledıdardan berilgen aqparattardyń 100-den 100 paıyzyn shyndyq dep qabyldaıdy. Jýrnalıster jalǵan aqparat bermeıdi, dep oılaıdy. Beısanaly túrde nemese rastalmaǵan faktilerdiń qarsylasýynan bizge burmalanǵan aqparat usynylady. Bul tásildi nasıhat jasaýshylar, kıbershabýyl, jelilik alaıaqtyq jasaýshylar jáne basqa da maqsatty tulǵalar jıi qoldanady.
Internet alaıaqtar áleýmettik jeliler arasynda Qazaqstanda keń etek alǵan qosymshalar Telegram jáne Instagram messendjerleri arqyly aldaýǵa shyqqan.
Sońǵy jyldarda basqa bir adamnyń áleýmettik jelidegi akkaýntyn buzyp alyp, sol adamnyń atynan tanystarynan nemese dostarynan kómek suraıtyn alaıaqtardyń mysaldary kóbeıdi. Sáıkesinshe, osyndaı alaıaqtardan zardap shegýshiler de az emes. Bul ýaqytqa deıin alaıaqtar tek tanymal adamdardyń akkaýntyn buzyp olardan aqsha bopsalasa, qazirde olar qarapaıym halyqqa da kóz tikken. Sonyń bir mysaly – balasy aýyryp emge aqsha suraǵan bir azamattyń birneshe jyl eńbektenip oqyrman jınap, olar arqyly emge aqsha jınap otyrǵan akkaýntyn buzyp, ol akkaýntty qaıtarý úshin ıesinen 200 dollar suraǵan. Ony alǵannan soń, akkaýntty qaıtarýdan bas tartyp, bul joly 400 dollar salýyn talap etken. Akkaýnt ıesi bul jaǵdaıdyń bulaı jalǵasa berse, emge jınaǵan aqshasynyń bárin joǵaltatanyny túsinip, IT mamandarynan kómek suraǵan. Olar alaıaqtyń basqa memlekettiń adamy ekenin, qaı jerde otyryp alaıaqtyń jasap otyrǵanyn ınetrnettegi servıs adresi arqyly taýyp bergen. Oǵan qosa, akkaýntty da qaıtaryp ala alǵan. Jáne mundaı mysaldar aınalamyzda óte kóp.
Alaıaqtyq shemasy mynadaı: kez kelgen adamnyń áleýmettik jelidegi jalǵan akkaýnty jasalady. Sol paraqsha arqyly sol adamnyń jaqyn týystaryna, dostaryna kómek surap hat jazý arqyly belgili bir bank kartasyna aqsha aýdarý suralady. Mundaı alaıaqtyq kóbine Telegram paıdalanýshylary arasynda jıi oryn alady.
«Mysaly, siz bir zat ne taýardy satý týraly habarlandyrýdy ınternette ornalastyrdyńyz. Alaıaqtar sizge jarnamany salar - salmas jyyldam habarlasyp, zatyńyzdy satyp alýǵysy keletinin aıtady jáne sizdiń banktik kartańyzǵa aqsha aýdarý úshin siltemege basýyńyzdy suraıdy. Odan ári silteme boıynsha ótip, sizdiń bank kartańyzdyń CVV/CVC-kody kórsetilgen derekterin engizý suralady, olardy engizgen soń bank kartasynyń shotynan aqsha alynady. Osyndaı alaıaqtyq shemalary arqyly sizdiń tólem kartasyńyzdyń málimetin urlap, esepshottaryńyzǵa qol jetkize alady» deıdi sala mamandary.
Osy rette ınternettegi alaıaqtardan saqtaný úshin myna keńesterdi usyna alamyz:
URL meken-jaılaryn únemi tekserý: jeke málimetterińizdi kóptegen áleýmettik jelige júkter aldyn, júktegeli otyrǵan saıttyń nemese jeliniń senimdiligin tekserý. Fıshıng hattaryna jáne birneshe qaýipti saıttarǵa kirýge tyıym salý. Mundaı siltemeler sizdiń elektrondy pochtańyzǵa da kelýi múmkin.
Áleýmettik jelilerdegi profılde kórsetiletin baılanys derekterin (qyzmettik jáne jeke telefon nómiri) kópshilikke qoljetimdi etpeý qajet. Mobıldi telefonnyń nómirin kórsetý kerek bolǵanda, jumys telefonynyń nómirlerin berý kerek, ıaǵnı, jeke nómirdi týystarmen jáne jaqyndarmen baılanysý úshin ǵana paıdalanǵan durys.
Akkaýnttyq derekterińizdi únemi tekseristen ótkizip, tipti konfıdeıonaldy aýtentıfıkaııadan ótkizip qoıǵanyńyz jón. Bul jaǵdaıda sizdiń esebińizge kirgisi kelgen adam mindetti túrde birneshe tekseristen ótýge májbúr bolady. Sáıkesinshe, sizdiń telefon qolynda bolmaǵan jaǵdaıda, ol adam sizdiń derekterge qol jetkize almaıdy.
Braýzerde, operaııalyq júıede jáne mobıldik qurylǵylarda paıda bolatyn túrli terezelerden kórsetiletin habarlamalarǵa da asqan muqııattylyqpen qarańyz.
Bank kartańyzdyń derekterin eshqandaı saıtqa nemese derekter bazasyna saqtamańyz, kartanyń artqy jaǵyndaǵy 3 sandy CVV/CVC-kodyn eshkimmen bólispeńiz. Sondaı-aq, bankten kelip túsetin SMS-kodty eshqashan beıtanys adamǵa aıtpańyz.
Qoǵamdyq oryndardaǵy ashyq Wi-Fi-núktelerin qoldanbańyz, sonymen birge óz aýtentıfıkaııalyq derekterińizdi bir rettik qoldanys júıelerine engizbeńiz.
Jeke kýáliktiń sýretin, bank kartalarynyń derekteriniń kóshirmeleri men bank kartasynyń sýretin eshkimge jibermeńiz.
Joǵaryda kórsetilgen keńesterge júginseńiz, áleýmettik jeli jáne ınternet alaıaqtardyń quryǵyna túsýden aýlaq bolasyz.
