جالعان اقپارات - حالىق اراسىندا جىلدام تارايدى. سەبەبى مۇنداي مانيپۋلياتسياعا تولى دەرەكتەر ادام ساناسىن ۋلاۋعا بەيىم، ءتىلى جەڭىل، ءبىر قاراعاندا شىنايى بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. وسى ساتتە بۇقارانىڭ اقپاراتتى قامتىپ، قورىتۋى اسا ماڭىزدى.
جالعان اقپاراتتار كوبىنەسە ادامنىڭ قيىندىعىنا، ونىڭ تۇرمىسىنا، وعان سۇيىنشىلەگەن حابارلاما بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. كوپتەگەن ادام قارجىلىق پيراميدالارعا الدانۋدا. ياعني، "قارجىدان قىسىلساع ءبىز ساعان كومەكتەسەمىز" دەگەن سىندى جالعان جەلەۋمەن ادام سەنىمىنە كىرىپ، ارتىنشا ينتەرنەت الاياقتىق ورىن الىپ جاتادى. مۇنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ادامعا اقپاراتتىلىق ساۋاتتىلىق اسا ماڭىزدى.
كەي جاعدايدا سەنىمدى حالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جۇگىنبەي، الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان نە تۋىس، دوس-جاراننان تاراعان جالعان ءارى جىلتىر جارناماعا الدانىپ، الاياقتاردىڭ قۇربانىنا اينالادى.
سول سەبەپتى جالعان اقپاراتپەن كۇرەسۋ ءۇشىن بىرنەشە كەڭەستەردى تىڭداپ، شەشىم شىعارعان ابزال.
1. الاياقتىڭ قۇربانىنا اينالماس ءۇشىن اقپارات كوزدەرىن تەكسەرگەن ءجون. اقپاراتتى بولىسپەس بۇرىن، دەرەككوزدى تەكسەرۋ ارقىلى ونىڭ دۇرىستىعىنا كوز جەتكىزۋ وتە وڭاي. قاراپايىم ارەكەت ارقىلى ادام ءوزىنىڭ جانە جاقىندارىنىڭ ۋاقىتىن، قاراجاتىن، ءوزىن الاياقتاردان قۇتقارادى.
2. سەنىمدى كوزدەردى وقىپ، وي ءتۇيۋ كەرەك. وسى تۇستا جەلىدە مىڭنان استام وقىرمانى بار بلوگەر نە قاپتاپ كەتكەن كوۋچ ەمەس، بەدەلى مەن سەنىمدىلىگى دالەلدەنگەن اقپاراتتىق رەسۋرستارعا ارتىقشىلىق بەرۋ كەرەك.
3. ماتەريالدىڭ ءستيلى مەن مازمۇنىنا نازار اۋدارۋ اسا ماڭىزدى. سەبەبى جالعان اقپارات كوبىنەسە سەنساتسيالىق سيپاتقا يە. ونداي اقپاراتتاردا ناقتى فاكتىلەر راستالمايدى.
4. اقپاراتقا كۇمانمەن قاراپ، ونى بىرنەشە ادامنان انىقتاپ سۇراعان ءجون.
ودان بولەك، جالعان اقپارات تاراعان جاعدايدا ءاربىر ازامات ونىڭ الدىن الۋى ءتيىس. سەبەبى كەز كەلگەن مانيپۋلياتسياعا تولى الاياقتاردىڭ حابارلاماسى ەرتەڭ كەز كەلگەن ادامعا ورنى تولماس وكىنىش اكەلۋى مۇمكىن.
ينتەرنەت الاياقتىقتىڭ قازىر ەڭ دامىعان ءتۇرى دەپ فيشينگتى ايتۋعا بولادى. ول ادامنىڭ ۇيالى تەلەفونىنا جولدانعان ۆيرۋستىق باعدارلامالار، سىلتەمەلەر. ونىمەن قوسا، تەلەفون قوڭىراۋلارىنداعى بوپسالاۋ ارەكەتەرى. وسى تۇستا ەرەسەكتەرگە قاراعاندا جاسوسپىرىمدەر الاياقتاردىڭ قۇربانىنا اينالادى. سەبەبى ولارعا تەلەفون قوڭىراۋلارى ارقىلى ايتىلعان ءاربىر ءسوز ۇرەي مەن قورقىنىش سىيلاپ، سۋيتسيدكە دە جەتكىزۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى مۇنداي تاقىرىپقا بالامەن اشىق سويلەسىپ، بىرنەشە كەڭەس بەرگەن ابزال.
الاياقتار ەڭ اۋەلى پوشتاعا، الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى حابارلاما جولداپ، دەرەكتەرىڭىزدى الۋعا تىرىسادى. ونىمەن قوسا، "پسويحولوگيالىق تەست" دەپ ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن ۇعىنۋى مۇمكىن. سول ارقىلى ءوزىنىڭ قۇربانىنىڭ ىشكى پسيحولوگياسى مەن وكىنىشىن ءبىلىپ، مانيپۋلياتسيا ارەكەتتەرىنە كوشەدى.
ينتەرنەتتەگى الاياقتاردىڭ تاعى ءبىر ءادىسى بار. ولار «ۇتىسقا يە بولدىڭىز، ميلليون – سىزدىكى» دەگەن حاتتاردى ءجيى جىبەرەد. وسى ارقىلى "وڭاي ولجالى بولدىم" دەيتىندەر وپىق جەپ، ابدەن سان سوعادى. بۇل تۇستا ەشقانداي ناتيجەنىڭ وڭاي كەلمەيتىنىن ەستە ساقتاعان ءجون.
كەز كەلگەن الداۋ، مانيپۋلياتسيا، سۋيتسيدكە يتەرمەلەۋ ارەكەتتەرى، الاياقتاردىڭ زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەتىنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك. قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 190-بابىمەن الاياقتىق بويىنشا ءتيىستى شارا قولدانىلادى.
ەلىمىزدە 2020 جىلى ينتەرنەت الاياقتىق فاكتىلەرىنىڭ سانى 70,6%-عا وسكەنى انىقتالدى. بۇل ستاتيستيكا جىل سايىن وسپەسە، ازايماي تۇر. سەبەبى جەڭىل اقشانى ىزدەگەندەر قاتارى كوبەيۋدە. وسىلايشا ولار ءوز ءومىرى مەن وزگەنىڭ تاعدىرىن قۇردىمعا جىبەرىپ جاتىر.
قازىر الەمدە دە، ەلىمىزدە دە تارالعان جالعان اقپارات پەن الاياقتىقتىڭ ءتۇرى اۋرۋ ادامنىڭ اتىن جامىلىپ، اقشا سۇراۋ. ودان بولەك، ءبىر ادامنىڭ پاراقشاسىن بۇعاتتاپ، كەرەگىنەن، دوستارىنان، تۋىستارىنان از مولشەردە ءجيى اقشا سۇراۋ. مۇنداي ساتتە پوليتسياعا شاعىملانىپ، پاراقشانى بۇعاتتاپ تاستاۋ قاجەت. ينتەرنەت الاياقتارىنىڭ ەڭ ءجيى قولداناتىن سوزدەرى: «تەلەفون ءنومىرىم وزگەردى»، «قيىن جاعدايعا تاپ بولدىم»، "ماعان كومەك بەرە المايسىڭ با نە؟". وسىنداي سۇراقتار مەن سىلتاۋلار ارقىلى كوپتىڭ سەنىمىنە وڭاي كىرىپ، ءوز تابىسىن تاۋىپ وتىرادى.
عالامتورداعى الاياقتىق — جەلىدەگى، اقپارات الەمىندەگى ادامداردى الداۋ، ارباۋ، سازعا وتىرعىزۋ. ەڭ وكىنىشتىسى، ءدال وسىنداي الاياقتىق ءتۇرى ەلىمىزدە ەش باسىلماي تۇر. كەرىسىنشە جىل سايىن كەڭىنەن تارالۋدا.
ەسكە سالايىق، الاياقتاردىڭ باستى ماقساتى — ادامداردىڭ پسيحولوگياسىمەن جۇمىس ىستەپ، تۇزەتۋ ەمەس. ولاردىڭ باستى ميسسياسى - مانيپۋلياتسيا، جالعان اقپاراتتى تاراتۋ ارقىلى اقشا جىمقىرۋ.
سول سەبەپتى الاياقتاردىڭ قۇربانى بولماي، ءوزىڭىز بەن جاقىندارىڭىز ءۇشىن ساق بولىڭىز!
