60 جىلداردىڭ باسى بولاتىن. ول كەزدە سەندەردىڭ شەشەلەرىڭ اقشولپان قۇلدىراڭداپ جۇگىرىپ جۇرگەن كەزى. باتىس جاققا اتاڭمەن بىرگە اعايىنعا سالەم بەرەيىن دەپ بارعانىمىزدا، وسى ءبىر وقيعانى كەمپىرلەردەن ەسىتىپ قايتقان ەدىم.
ءبىر ءۇيدىڭ ەركە، ادەمى قىزى بولىپتى. ءۇش ۇلدان كەيىن كورگەن قىزعالداعىن اكەسى دە، شەشەسى دە ماپەلەپ وسىرگەن. اۋىزىنان شىققان ءاربىر ءسوزىن جەرگە تۇسىرمەي قاعىپ، ءاپ ساتتە ورىندايدى ەكەن. وتاعاسى اۋىلدىڭ زاۆحوزى، ال ايەلى ەسەپشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ەكەۋى دە اۋىلدىڭ سىيلىسى، ءارى ماقتانىشى بولعان. قىرىقتان اسقان شاعىندا كورگەن قىزدى ولار حانشايىمداي تاربيەلەۋگە تىرىسادى. قىتايدىڭ جىبەك كويلەگىن جازدا كيىپ، پۇلىشتەن جاسالعان ءپالتوسىن قىستا كيگەن قىزىن اياعىن جەرگە تيگىزبەي وسىرگەن.
ۋاقىت توقتاعان با؟ زىمىراپ ءوتىپ جاتادى. ۇلدارىن ۇيلەندىرىپ، جالعىز قىزى ماسكەۋگە وقۋعا تۇسەدى. كۇندەردىڭ بىرىندە قىزىنان تەلەگرامما كەلەدى: "ماما، مەن كارىس جىگىتىن ءسۇيىپ قالدىم. اياعىم اۋىر. ۇيلەنەمىن دەيدى. اكەشىمە قالاي ايتارىمدى بىلمەيمىن؟" دەپ جازىلعان.
انا بايعۇستىڭ قولىنان ءبىر جاپىراق قاعازى ءتۇسىپ كەتە جازدايدى. ول كەزدە باسقا ۇلتقا كۇيەۋگە شىقتى دەگەن - قارا كۇيە بەتىڭە جاعىلدى دەگەنمەن تەڭ ەدى. جالعىز قىزىنىڭ ماسقارالىعىن كۇيەۋىنە ايتا الماي، كەشكە دەيىن ءدارى ءىشىپ، اقىرى ءتۇن جارىمىندا قان قىسىمى كوتەرىلىپ اۋرۋحانادا كوز جۇمادى.
سۇيگەن جارىنان ايرىلعان وتاعاسى قاتتى قايعىرادى. ماسكەۋدەگى قىزىنا: "تەز جەت، اناڭنان ايرىلدىق" دەپ تەلەگرامما جىبەرەدى. قىزدىڭ قۇرساعىنداعى بالاسى بەس ايدان اسىپ، ءىشى كادىمگىدەي ءبىلىنىپ قالعان ەدى. قىز نە ىستەرىن بىلمەي، دال بولادى. جەرلەۋ راسىمىنە كەلگەن بەت-اۋىزى ءىسىپ كەتكەن ەركە قىزدى كورگەن اۋىلداعىلار: "قايتسىن، بايعۇس اناسىنا قايعىرعان عوي" دەيدى اياپ. جارىقتىق بۇرىنعى كەمپىرلەر اۋليە عوي، بىرەۋىسى:
- شىنتاعىمنىڭ اۋىرىپ تۇرعانى نەسى؟ مىنا جەردە قايسىڭ بۋازسىڭ؟- دەپ شايدىڭ ۇستىندە قاتقىل داۋسىمەن جاقتىرماي قىزعا قارايدى. اۋىل قاتىندارى سەلت ەتە تۇسەدى. ەرتەسىنە اڭگىمە گۋىلدەپ اۋىلدى شارلاپ كەتەدى. سوڭىندا وسەك اكە قۇلاعىنا دا جەتەدى. ءۇش كۇنگە كەلگەن قىز بۇل كەزدە شابادانىن جيناپ، جولعا دايىندالىپ جاتقان ەدى. قاھارلى اكە:
- قىزىم، ەلدىڭ ايتىپ جاتقانى راس پا؟- دەيدى.
قىز ۇندەمەي باسىن شۇلعىدى.
- قارابەت، اناڭنىڭ تۇبىنە جەتكەن سەن ەكەنسىڭ عوي.
شىرىگەن جۇمىرتقا نەمە، قازاقتان ەركەك تاپپادىڭ با؟ تەرىس باتامدى بەردىم ساعان! -دەپ ەكى قولىن توبەگە قويىپ قارعايدى. بۇل كەزدە ءۇش ۇل دا ەسىكتىڭ سىرتىندا تىستەنىپ تۇرعان ەدى.
- ەشقايدا بارمايسىڭ! - دەيدى اكە قاھارىنا ءمىنىپ. ءبىر اپتادان سوڭ كارىس جىگىت ماسكەۋدەن بولاشاق قايىن اتاسىنىڭ الدىنان وتۋگە كەلەدى. اعايىندى ۇشەۋ قارىنداسىمەن كەزدەستىرمەۋگە بەل بۋادى دا، پويىزدان تۇسكەننەن اياماي ۇرىپ سوعادى. جىگىت تە بىربەتكەي ەكەن. اۋداندىق ارۋحانادا اپتالاپ جاتادى. ميليتسيالار سۇراعانىمەن كىمنىڭ ۇرعانىن ايتپايدى. تاعى كەلەدى. وڭباي تاعى تەپكىنىڭ استىندا قالادى. قىزدى اعالارى قاراۋىلداپ وتىرادى. جەڭگەلەر قايىن ءسىڭىلىسىنىڭ مۇڭدى جانارىن كورىپ، قاتتى ايايدى.
بۇل كەزدە ەركەلىكتىڭ دىمى دا قالماعان. بال-بۇل جانعان ءجۇزى سولعىن تارتىپ، جاعى سۋالىپ كەتكەن ونى تانۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سۇيگەنىنە جەتە الماي جۇرگەن قىز ىشقۇسا بولادى. ءبىر كۇنى جەڭگەلەرىنىڭ بىرەۋى:
- ەركەم، جىگىتىڭ كەشكى جۇرەتىن پويىزبەن قاشايىق دەپ وتىر. بۇگىن اعاڭ قالاعا كەتتى. اكەڭ بولسا كورشى اۋىلداعى اعايىننىڭ اسىندا. جينال! كوپ بولسا، مەن الايىن جازاڭدى، - دەيدى كەمسەڭدەپ جىلاپ.
بۇل كەزدە قىس كەلىپ، دالادا قالىڭ قار تۇسكەن ەدى. جەڭگەسى قالادان كەلگەن اعايىننىڭ كولىگىنە وتىرعىزدى دا، قايىنسىڭىلىسىنە: "ارتىڭا قاراما، ەركەم!" دەپ ماڭدايىننان ءسۇيدى.
بىرىنە-ءبىرى اسىققان قوس عاشىق ۆوكزالدا كەزدەستى. تۇنگى 12 - دە جۇرەتىن پويىزدى كۇتۋدە. ءبىر كەزدە پويىزدىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسى ۆوكزالدىڭ ءىشىن جاڭعىرتتى. ەكەۋى الىپ-ۇشىپ شىققانى سول ەدى، پەرروندا بۇلاردى ىزدەپ جۇرگەن ءۇش اعايىندىنى كورەدى. ازىرەيىلدى كورگەندەي قاشقان قوس عاشىق قورىققاندارىنان پويىزعا قاراي جۇگىرەدى. قار بوراپ، جەل ۇيىتقىپ تۇرعان كەز ەدى. جەلدىڭ كۇشى مە، الدە، پويىزدىڭ پارمەنىنەن بە...قۇدايدىڭ پەشەنەلەرىنە جازعانى سول بولدى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن، قاس-قاعىم ساتتە قوس عاشىق پويىزدىڭ استىنا ءتۇسىپ، بۇل ومىرمەن ماڭگىلىككە كوز جۇمادى.
- ال ىشىندەگى بالا شە؟ - دەيمىز بىزدەر ارەڭ سويلەپ.
- وي، ونى سول اۋىلداعى كەمپىرلەر ايتا الماي: "ايى-كۇنى جاقىنداپ قالعان ەدى، بۇل جارىقتى كورە الماي كەتتى-اۋ" دەپ جىلاي بەردى. سونىسىنا قاراعاندا جامان بولعان ءتارىزدى، -دەدى اجەم كوز جاسىن بەتورامالىمەن ءسۇرتىپ.
- بۇدان تۇيەتىن ءتۇيىن: اكەنىڭ قارعىسى ەشۋاقىتتا جىبەرمەيدى. ولار قارعامايدى، قارعىسى وڭدىرمايدى، - دەپ اڭگىمەسىن كۇرسىنە اياقتادى اجەم.
ۋاقىت توقتاعان با؟ زىمىراپ ءوتىپ جاتادى. ۇلدارىن ۇيلەندىرىپ، جالعىز قىزى ماسكەۋگە وقۋعا تۇسەدى. كۇندەردىڭ بىرىندە قىزىنان تەلەگرامما كەلەدى: "ماما، مەن كارىس جىگىتىن ءسۇيىپ قالدىم. اياعىم اۋىر. ۇيلەنەمىن دەيدى. اكەشىمە قالاي ايتارىمدى بىلمەيمىن؟" دەپ جازىلعان.
انا بايعۇستىڭ قولىنان ءبىر جاپىراق قاعازى ءتۇسىپ كەتە جازدايدى. ول كەزدە باسقا ۇلتقا كۇيەۋگە شىقتى دەگەن - قارا كۇيە بەتىڭە جاعىلدى دەگەنمەن تەڭ ەدى. جالعىز قىزىنىڭ ماسقارالىعىن كۇيەۋىنە ايتا الماي، كەشكە دەيىن ءدارى ءىشىپ، اقىرى ءتۇن جارىمىندا قان قىسىمى كوتەرىلىپ اۋرۋحانادا كوز جۇمادى.
سۇيگەن جارىنان ايرىلعان وتاعاسى قاتتى قايعىرادى. ماسكەۋدەگى قىزىنا: "تەز جەت، اناڭنان ايرىلدىق" دەپ تەلەگرامما جىبەرەدى. قىزدىڭ قۇرساعىنداعى بالاسى بەس ايدان اسىپ، ءىشى كادىمگىدەي ءبىلىنىپ قالعان ەدى. قىز نە ىستەرىن بىلمەي، دال بولادى. جەرلەۋ راسىمىنە كەلگەن بەت-اۋىزى ءىسىپ كەتكەن ەركە قىزدى كورگەن اۋىلداعىلار: "قايتسىن، بايعۇس اناسىنا قايعىرعان عوي" دەيدى اياپ. جارىقتىق بۇرىنعى كەمپىرلەر اۋليە عوي، بىرەۋىسى:
- شىنتاعىمنىڭ اۋىرىپ تۇرعانى نەسى؟ مىنا جەردە قايسىڭ بۋازسىڭ؟- دەپ شايدىڭ ۇستىندە قاتقىل داۋسىمەن جاقتىرماي قىزعا قارايدى. اۋىل قاتىندارى سەلت ەتە تۇسەدى. ەرتەسىنە اڭگىمە گۋىلدەپ اۋىلدى شارلاپ كەتەدى. سوڭىندا وسەك اكە قۇلاعىنا دا جەتەدى. ءۇش كۇنگە كەلگەن قىز بۇل كەزدە شابادانىن جيناپ، جولعا دايىندالىپ جاتقان ەدى. قاھارلى اكە:
- قىزىم، ەلدىڭ ايتىپ جاتقانى راس پا؟- دەيدى.
قىز ۇندەمەي باسىن شۇلعىدى.
- قارابەت، اناڭنىڭ تۇبىنە جەتكەن سەن ەكەنسىڭ عوي.
شىرىگەن جۇمىرتقا نەمە، قازاقتان ەركەك تاپپادىڭ با؟ تەرىس باتامدى بەردىم ساعان! -دەپ ەكى قولىن توبەگە قويىپ قارعايدى. بۇل كەزدە ءۇش ۇل دا ەسىكتىڭ سىرتىندا تىستەنىپ تۇرعان ەدى.
- ەشقايدا بارمايسىڭ! - دەيدى اكە قاھارىنا ءمىنىپ. ءبىر اپتادان سوڭ كارىس جىگىت ماسكەۋدەن بولاشاق قايىن اتاسىنىڭ الدىنان وتۋگە كەلەدى. اعايىندى ۇشەۋ قارىنداسىمەن كەزدەستىرمەۋگە بەل بۋادى دا، پويىزدان تۇسكەننەن اياماي ۇرىپ سوعادى. جىگىت تە بىربەتكەي ەكەن. اۋداندىق ارۋحانادا اپتالاپ جاتادى. ميليتسيالار سۇراعانىمەن كىمنىڭ ۇرعانىن ايتپايدى. تاعى كەلەدى. وڭباي تاعى تەپكىنىڭ استىندا قالادى. قىزدى اعالارى قاراۋىلداپ وتىرادى. جەڭگەلەر قايىن ءسىڭىلىسىنىڭ مۇڭدى جانارىن كورىپ، قاتتى ايايدى.
بۇل كەزدە ەركەلىكتىڭ دىمى دا قالماعان. بال-بۇل جانعان ءجۇزى سولعىن تارتىپ، جاعى سۋالىپ كەتكەن ونى تانۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سۇيگەنىنە جەتە الماي جۇرگەن قىز ىشقۇسا بولادى. ءبىر كۇنى جەڭگەلەرىنىڭ بىرەۋى:
- ەركەم، جىگىتىڭ كەشكى جۇرەتىن پويىزبەن قاشايىق دەپ وتىر. بۇگىن اعاڭ قالاعا كەتتى. اكەڭ بولسا كورشى اۋىلداعى اعايىننىڭ اسىندا. جينال! كوپ بولسا، مەن الايىن جازاڭدى، - دەيدى كەمسەڭدەپ جىلاپ.
بۇل كەزدە قىس كەلىپ، دالادا قالىڭ قار تۇسكەن ەدى. جەڭگەسى قالادان كەلگەن اعايىننىڭ كولىگىنە وتىرعىزدى دا، قايىنسىڭىلىسىنە: "ارتىڭا قاراما، ەركەم!" دەپ ماڭدايىننان ءسۇيدى.
بىرىنە-ءبىرى اسىققان قوس عاشىق ۆوكزالدا كەزدەستى. تۇنگى 12 - دە جۇرەتىن پويىزدى كۇتۋدە. ءبىر كەزدە پويىزدىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسى ۆوكزالدىڭ ءىشىن جاڭعىرتتى. ەكەۋى الىپ-ۇشىپ شىققانى سول ەدى، پەرروندا بۇلاردى ىزدەپ جۇرگەن ءۇش اعايىندىنى كورەدى. ازىرەيىلدى كورگەندەي قاشقان قوس عاشىق قورىققاندارىنان پويىزعا قاراي جۇگىرەدى. قار بوراپ، جەل ۇيىتقىپ تۇرعان كەز ەدى. جەلدىڭ كۇشى مە، الدە، پويىزدىڭ پارمەنىنەن بە...قۇدايدىڭ پەشەنەلەرىنە جازعانى سول بولدى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن، قاس-قاعىم ساتتە قوس عاشىق پويىزدىڭ استىنا ءتۇسىپ، بۇل ومىرمەن ماڭگىلىككە كوز جۇمادى.
- ال ىشىندەگى بالا شە؟ - دەيمىز بىزدەر ارەڭ سويلەپ.
- وي، ونى سول اۋىلداعى كەمپىرلەر ايتا الماي: "ايى-كۇنى جاقىنداپ قالعان ەدى، بۇل جارىقتى كورە الماي كەتتى-اۋ" دەپ جىلاي بەردى. سونىسىنا قاراعاندا جامان بولعان ءتارىزدى، -دەدى اجەم كوز جاسىن بەتورامالىمەن ءسۇرتىپ.
- بۇدان تۇيەتىن ءتۇيىن: اكەنىڭ قارعىسى ەشۋاقىتتا جىبەرمەيدى. ولار قارعامايدى، قارعىسى وڭدىرمايدى، - دەپ اڭگىمەسىن كۇرسىنە اياقتادى اجەم.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
