«ماما، ەندى ەشقايدا بارماي-اق قويايىقشى. مەن لاگەرگە ورالعىم كەلمەيدى. قازاقستان سونداي ادەمى. مۇندا ءبارى جاقسى. وسى جەردە قالايىقشى». بۇل بەس جىل ۋاقىتىن سيريادا ۇرلاتقان بالجاننىڭ ۇلى ءىلياستىڭ ەلگە ورالعان ساتتە اناسىنا ايتقان العاشقى ءسوزى. جات اعىمعا ۋلانىپ، اداسقان بالجان سۇحبات باستالماس بۇرىن ماتەريالدى ءوزىنىڭ سۋرەتىمەن قوسا جاريالاۋىمىزدى ءوتىندى.
– ءوزىڭىز ءاپ-ادەمى، اقىلدى قىزسىز. مۇنداي جات اعىمنىڭ جەتەگىندە قالايشا كەتىپ ءجۇرسىز؟
– ورال قالاسىنىڭ تۋماسىمىن. اكەمنىڭ جالعىز قىزىمىن. جالعىزدىعىمدى پايدالانىپ، ەركەلىگىمنەن اجىراعىم كەلمەيتىن. بىراق اكەم مەن انام اجىراسىپ كەتتى. سول كەزدە ىشكى الەمىمنىڭ كۇل-تالقانى شىقتى. كوپ ۇزاماي انام ەكىنشى رەت تۇرمىس قۇردى. مەن اتا-اجەمنىڭ قولىندا قالدىم. سىرتقى الەمگە دەگەن وكپەم اتا-اجە، اتا-اناممەن اراداعى قارىم-قاتىناسىمىزعا كەرى اسەر ەتتى. ءسويتىپ جۇرگەنىمىزدە، انام كوز جۇمدى. ول كەزدە مەن 13 جاستا ەدىم. الاسۇرىپ، قاتتى قينالدىم. ءوزىمدى الەمدە جالعىز قالعانداي سەزىنىپ، كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ كەتتىم.
– سودان…
– بىردە ايگەرىم ەسىمدى قىزبەن تانىستىم. ول كەزدە ايگەرىم ناماز وقيتىن. ءبىر قىزىعى، ول ۇنەمى ۇزىن قارا كيىممەن ءجۇرۋشى ەدى. بىراق ناق سول كەزدە مەن ءۇشىن ايگەرىمنىڭ سىرتقى تۇرپاتىنىڭ ەش ماڭىزى بولعان جوق. باسىمداعى قيىنشىلىقتىڭ ءبارىن ايگەرىمگە ايتىپ ءجۇردىم. ءىشى-باۋىرىما كىرىپ العان ول ماعان ەڭ جاقىن ادامىم سياقتى كورىنەتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ايگەرىم مەنى دىنمەن تانىستىرا باستادى. كەيىن ونىڭ قۇربىلارىمەن جاقىن ارالاسىپ ءجۇردىم. ول كەزدە 15 جاستا ەدىم. جاستىقپەن بولسا كەرەك، ايگەرىم باستاعان قىزداردىڭ مەنى اتا-انامنان ارتىق جاقسى كورەتىنىنە سەندىردى.
ارادا ۋاقىت وتە كەلە، ايگەرىم سياقتى مەن دە قارا جامىلا باستادىم. بىراق وتباسىم نيقاب كيۋىمە قارسى بولدى. بار شاعىمىمدى، مۇڭىمدى جاڭادان تاپقان قۇربىلارىما ايتقان كەزدە، ولار ماعان كۇيەۋگە شىعۋعا كەڭەس بەردى. ءسويتىپ، بولاشاق كۇيەۋىممەن تانىستىردى. جولداسىمنىڭ جاسى ءبىراز ۇلكەندىگىنە قاراماستان، وعان تۇرمىسقا شىعۋعا اسىقتىم. مەنى بولاشاعىمنىڭ قالاي بولاتىنى ەمەس، ۇيدەن تەزىرەك قۇتىلۋ جاعى الاڭداتىپ جۇرگەن ەدى. ءسويتىپ، 16 جاسقا تولار-تولماستان، ۇيدەن قاشىپ شىعىپ، تۇرمىس قۇردىم.
– ءارى قاراي نە بولدى؟ ول كەزدە جولداسىڭ دا وزىڭمەن باعىتتاس ء(دىني سەنىمى) بولدى ما؟
– قۇلسارىعا كەلدىك. ۇيدە تويدىڭ ىرىمى جاسالدى. وزگە قالىڭدىقتار سياقتى اق كويلەك كيمەدىم. ۇلكەن تويدىڭ جاسالۋىنا جولداسىم قارسى بولدى. سەبەبى ەكەۋمىز دە ول كەزدە توي جاساۋدى حارام دەپ تۇسىنەتىنبىز. كۇيەۋىم ەكەۋمىز باستاپقىدا قۇلسارىدا، ونىڭ شاڭىراعىندا تۇرا باستادىق. كەيىن اتىراۋ قالاسىنا كوشىپ كەلدىك. كۇيەۋىم – ءۇيىنىڭ تۇڭعىشى. بەس بالانىڭ ۇلكەنى بولاتىن. ءارى مەنەن جەتى جاسقا ەرەسەكتىگى بار. كوللەدجدى، كەيىن ينستيتۋتتى ۇزدىك ديپلوممەن بىتىرگەن، وتە ساۋاتتى جىگىت. تەڭىز قالاشىعىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. سوندىقتان، مەن كۇيەۋىمنىڭ ءدىني باعىتتا قاتەلەسىپ جۇرگەنىن بىلمەدىم. ءوزىمدى دە تۋرا جولدامىن دەپ ويلايتىنمىن. Cويتسەم، كۇيەۋىم اتىراۋدان جاسىرىن تۇردە ابدۋل ۋاحابتىڭ (تەرىس اعىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى) «ءۇش نەگىز» كىتابى بويىنشا ءبىلىم العان ەكەن. جاسىرىن ساباق العان كۇيەۋىمنىڭ الدىمەن مىسىر، كەيىن سيرياعا بەت الۋىنا وسى جاعداي سەبەپ بولدى. مىسىر استاناسى كايردە جولداسىم جەكە ورتالىقتان ساباق الىپ ءجۇردى. مەن ايەلدەرگە ارنالعان اراب ءتىلى كۋرسىنا بارىپ، ءتىل ۇيرەنە باستادىم. ول كەزدە، ارينە، وقۋدى اياقتاعان سوڭ، ەلگە اۋدارماشى مامان رەتىندە ورالامىن دەپ ويلادىم. بىراق ارادا سەگىز اي وتكەندە كۇيەۋىم سيرياعا بارىپ، حاليفات ورناتۋ جولىندا كۇرەسەتىنىمىزدى ايتتى. بۇل 2013 جىلدىڭ ءساۋىرى بولاتىن. وسىلايشا، مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ ۇلكەن قاتەلىك ساعاتى باستالدى…
– ءوزىڭنىڭ قاتەلەسكەنىڭدى قاشان، قانداي جاعدايدان كەيىن ءتۇسىندىڭ؟
– ول جاقتا اداسىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى وتە كوپ بولدى. ءتىپتى بالالارىمەن قوسا، اتا-اجەسىن دە الا كەلگەن كوپ وتباسىلار بار. ولار ەلدەگى ءۇي-جاي، كولىكتەرىن ساتىپ، سيرياعا ءبىرجولا كەلگەندەر ەدى. مال-مۇلكىن ساتۋدان تۇسكەن اقشانى دايش-ءتىڭ (ەلىمىزدە تىيىم سالىنعان تەرروريستىك ۇيىم) جەندەتتەرىنە «ورتاق ماقسات» ءۇشىن دەپ وتكىزىپ جىبەردى.
انا جاقتاعى قانتوگىستى، قاتىگەزدىكتى كۇندە كورىپ جۇرگەن جولداسىم دا ءبىزدىڭ اداسقانىمىزدى ءتۇسىندى. سول ساتتەن باستاپ ءبىز جاسىرىن تۇردە ەلگە ورالۋدىڭ جولىن ىزدەستىرە باستادىق. بۇل 2016 جىل ەدى.
– سوندا ناقتى قانداي قاتىگەزدىكتىڭ كۋاسى بولدىڭىز؟
– دايش جەندەتتەرى كىشكەنتاي ەر بالالاردى التى جاسقا تولار-تولماستان، اسكەري دايىندىققا الىپ كەتىپ وتىرادى. سول قارعىس اتقىر سوعىس دالاسىندا ومىرگە كەلگەن مەنىڭ ۇلىم ەشقايدا بارعان جوق. سەبەبى جاسى كىشكەنە ەدى. بىراق بالالار لاگەرىندە پەدوفيليزم، گوموسەكسۋاليزم سياقتى ايۋاندىقتاردىڭ بارلىعى بولىپ جاتقانىن كوزىمىز كورىپ ءجۇردى. كىشكەنتاي بالالاردى قورلاعان جاعدايلار كوپ تىركەلدى. تاعدىرى ايانىشتى حالگە تۇسكەن بۇلدىرشىندەردىڭ اراسىندا قازاق بالالارى دا ءجۇر. سابيلەردى دايش شەيحتارىنىڭ 13-15 جاستاعى ۇلدارى اياۋسىز قورلاپ جاتاتىن. بىراق ول ءۇشىن كىنالىلەر جازالانبايتىن. كەيىن بۇل قالىپتى جاعدايعا اينالدى. وسىنداي جيىركەنىشتى ارەكەتتەردى جىلى جاۋىپ قويىپ وتىرعان دايش بيلىگىنىڭ اشەيىن بەتپەردە كيىپ جۇرگەنىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس…
– ايەلدەرگە قارىم-قاتىناس قالاي بولدى؟ ايەلدەر ءۇشىن ون نەشە رەت تۇرمىس قۇرۋ قالىپتى جاعداي سانالادى دەگەندى دە ەستىدىك.
– مەن ءوزىم 10, 15, ءتىپتى 19 رەت كۇيەۋگە شىققان ايەلدەردى بىلەمىن. ول ايەلدىڭ ەركەكجاندىلىعىنان ەمەس، دايش قوعامى ايەلدى وسىنداي بەيشارا دەڭگەيگە دەيىن ءتۇسىرىپ تاستاعاندىعىنىڭ ناتيجەسى. ول جاقتا ەركەك ايەلمەن ەكى-ءۇش كۇن تۇرعاننان كەيىن اجىراسىپ كەتە الادى. ءسويتىپ، ەكىنشى ايەل الىپ، ءبىر اپتادان سوڭ ونى دا تاستاي سالادى. وقيعا وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ولار ءبىر-بىرىنە ايەلدەردى سىيلاي سالاتىن. مۇنى وزدەرى «قۇرمەت» دەپ تۇسىندىرەتىن.
قولدان-قولعا «سىيلىق» رەتىندە وتكەن ايەلدەردى بىلەمىن. ولار اتا-انالارىن ەسكە الىپ، قاتتى جىلايتىن. ولاردىڭ اۋىر تاعدىرى تۋرالى ەستىپ، مەن دە جىلايتىنمىن. جاندى قۋىرشاققا اينالعان ول ايەلدەردى باسكەسەرلەر جەزوكشە دەپ اتايتىن. ال، شىندىعىندا، ايەلدەردى قورلاپ وتىرعان باسكەسەرلەردىڭ وزدەرى.
– ول جاقتان قالاي قاشىپ شىقتىڭ؟ ەلگە كەلگەن جاعدايدا ءىستى بولۋدان قورىقپادىڭ با؟
– اداسقانىمىزدى تۇسىنگەننەن كەيىن كۇيەۋىم ەكەۋمىز قاشىپ شىعۋعا كۇن سايىن ارەكەتتەنىپ جۇردىك. ارنايى توپ قۇرىپ، تالاي مارتە قاشقانىمىزبەن، اداسىپ، ءبارىبىر باسكەسەرلەردىڭ قولىنا قايتا تۇسەتىنبىز. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءبىزدىڭ توبىمىزدا بولعان اتىراۋلىق ەكى جىگىتتى باسكەسەرلەر جازالاپ، اتىپ ءولتىردى. بىراق ءبىز سوڭىنا دەيىن كۇرەسۋگە بەكىندىك. ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان وپەراتسيامىز ءساتتى اياقتالىپ، كۇردتەردىڭ قولىنا ءوز ەركىمىزبەن بەرىلدىك.
باستاپقىدا تۇرمەدە جاتتىق. كەيىن ءبىزدى تۇتقىندار لاگەرىنە ورنالاستىردى. لاگەردە جاتقان ۋاقىتىمىزدا تۇتقىندا جۇرگەن يراقتىقتاردىڭ ءوزى «ەرتەڭ ەلىڭە بارعان ۋاقىتتا ون بەس – جيىرما جىلعا دەيىن تۇرمەدە وتىراسىڭ. ودان دا دايش-كە قايتا بارعانىڭ دۇرىس» دەپ ۇگىتتەپ ءجۇردى. مەن سول كەزدە، «مەيلى تۇرمەگە وتىرىپ، شىققانىم ارتىق. ەسەسىنە، جازامدى ءوز ەلىمدە وتەيمىن. ءارى ءوز ەلىمدە بالالارىمنىڭ قاۋىپسىزدىكتە بولارىنا سەنەمىن. مىنا جەردە ءولىم ساعاتىن كۇتىپ جۇرگەننەن گورى، ون بەس جىل تۇرمەدە وتىرعانىم ارتىق» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن.
– بالجان، قالاي دەسەك تە، ءسىز باقىتتى ادامسىز. سەبەبى سونشاما قاتىگەزدىكتىڭ ورتاسىنان ەلگە امان ورالىپ وتىرسىز. قاتەلەسكەنىن كەش ءتۇسىنىپ، سۇيەگى دالادا قالعان قاراكوزدەرىمىز قانشاما…
– راسىمەن دە، ول جاقتا شەتتەن كەلگەندەر ءۇشىن كەرى قايتاتىن جول جوق. سوعىس دالاسىندا وپات بولعانداردىڭ ءبىرى – قۇربىم نۇرجامال. 1987 جىلى تۋعان. قۇلسارىنىڭ قىزى. ونىڭ ءتورت بالاسى بولدى. كۇيەۋى 2012 جىلى تەرروريزم بابى بويىنشا سوتتالعان نۇرجامال كوپ ۇزاماي بالالارىن الىپ، سيرياعا قاشىپ كەلدى. سول جەردە تاجىك جىگىتىنە ەكىنشى رەت تۇرمىسقا شىقتى. بىراق كۇيەۋى سوعىستا قازا تاپتى. وڭباي قاتەلەسكەنىن كەش تۇسىنگەن قۇربىم كەيىن اكەسىنە قوڭىراۋ شالىپ، كومەك سۇرادى. اكەسى جولىن تاۋىپ، نۇرجامالعا بەس مىڭ اقش دوللارىن اۋدارادى. بىراق قۇربىما ەلگە ورالۋ باقىتى بۇيىرماپتى. وندا اقشا بارىن ءبىلىپ قالعان قازاق ايەلدەر نۇرجامالدى الداپ، جولعا الىپ شىعىپ، قيناپ ولتىرگەن.
نۇرجامال ەكەۋمىز جاقىن قۇربى بولدىق. ۇنەمى ەلدى ارمانداپ، جوسپار قۇراتىنبىز.
– تاعى ءبىر سۇراق. ادامدار اياۋسىز قىرىلىپ جاتقان ول جەردەن بالالاردى قالاي امان ساقتاپ الىپ كەلدىڭىز؟ ەستۋىمىزشە، كوپتەگەن ءسابي جارىلىس، اتىس كەزىندە شەيىت بولىپ كەتەدى ەكەن…
– مەن بالالارىمدى ۇنەمى جۋىناتىن بولمەدە جاسىرىپ ءجۇردىم. تەرەزەسى جوق جەردى وقتىڭ انەبىر كەرەمەتتەيى دە تەسىپ وتە المايتىنىن بىلەتىنمىن. بالاپاندارىمدى دالاعا مۇلدە شىعارمايتىنمىن. سەبەبى كەز كەلگەن ۋاقىتتا قاڭعىعان وق ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن ەدى. وسىنداي ارپالىستىڭ ۇستىندە سابيلەرىمنىڭ بالالىق شاعىن ۇرلاعانىم ءۇشىن، ءوزىمدى كىنالى سەزىنگەنىم راس. بالالارىم ول جاقتان اشىق اسپاندى كورمەي ءوستى.
– تاعى نە ايتاسىز…
– ءبىز پانالاعان كۇردتەردىڭ لاگەرىندە شەتەلدىكتەر كوپ بولدى. بەس جىل، ءۇش جىل بويىنا ەلىنەن حابار كۇتىپ وتىرعان ايەلدەردىڭ قاتارى تىپتەن مول. ولار قازاقستاننىڭ «جۋسان» ارنايى وپەراتسياسىن جۇرگىزىپ جاتقانىن ەستىپ، بىزگە قاتتى قىزىعا قارايتىن. سەبەبى باسقا مەملەكەتتەر ايەلدەر مەن بالالاردى عانا قايتارىپ جاتىر. وندا دا جىلداپ كۇتتىرەدى. ال ءبىزدىڭ ەلىمىز ايەل-بالامەن بىرگە، ەرلەردى دە اكەتۋدە. مۇنى كورگەن رەسەيدەن، كاۆكازداعى داعىستاننان كەلگەن ايەلدەر «قازاقستاننىڭ ازاماتى بولعىمىز كەلەدى» دەپ تە ءجۇردى.
ۇشاقتان تۇسكەن ۋاقىتتا دا ءبىزدى اسكەريلەر دە، مەدبيكەلەر دە جىلى قاباقپەن قارسى الىپ، ءتىپتى قۇشاقتاپ، جاعدايىمىزدى سۇراپ، بايەك بولىپ جاتتى. مەن بورتتان شىققاننان باستاپ جىلاۋمەن بولدىم. سەبەبى بۇل توقتاماي اققان قۋانىشتىڭ كوز جاسى. كوپ ۇزاماي ءۇشىنشى ءسابيىمدى ومىرگە اكەلەمىن. ۋزي ىشىمدەگى نارەستەمنىڭ ۇل ەكەنىن ايتتى. اماندىق بولسا، ۇلىما پرەزيدەنتتىڭ ەسىمىن بەرەمىن.
كۇيەۋىم قازىر سيريا دالاسىندا باسكەسەرلەردىڭ قولىندا قالدى. حابار جوق. بىراق ءتۇبى ول ەلگە ورالادى دەگەن ۇمىتتەمىن. امان-ەسەن جەڭىلدەنگەن سوڭ، ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا تۇسەمىن. بالالارىمدى ءوسىرىپ-جەتىلدىرۋ ءۇشىن ەڭبەك ەتەمىن.
سۇحباتتاسقان بايان جانۇزاقوۆا، اتىراۋ وبلىسى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
