ۇلتتىق دومبىرا كۇنى قارساڭىندا قازاقپارات ءتىلشىسى قازاق ونەرىنە قارا نارداي قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ءانشى، ونەر زەرتتەۋشى، كينودراماتۋرگ ەرلان تولەۋتايمەن سۇحباتتاستى. ايتارى بار ازامات دومبىرانىڭ وتكەنى مەن ەرتەڭى جايلى ءبىراز ويدىڭ باسىن قايىردى.
- ەرلان اعا، دومبىرا اسپاپ رەتىندە زامانعا ساي جەتىلىپ بولدى، شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى دەپ ايتۋعا بولا ما؟جالپى بۇگىنگى ەكى ىشەكتى قالىبىنا قاشان كەلىپ ەدى؟
-قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي مۋزىكا تانۋشىسى احمەت جۇبانوۆ 1933 جىلى وسى كۇنگى قۇرمانعازى وركەسترىن العاش قۇرعان كەزدە دومبىرا وسى زامانعا ساي جەتىلىپ بولدى-اۋ دەپ ويلايمىن. اتاقتى شەبەر ە.رومانەنكو دەگەن بولعان. بۇل كىسى وسى كۇنگى كۇللى قازاق وركەسترلەرىنىڭ يگىلىگىنە اينالعان قۇراما شاناقتى دومبىرانى سول ۇلت اسپاپتارى العاش قۇرىلعان جىلى دۇنيەگە اكەلدى. مىنە، وسى رومانەنكو ۇلگىسى سول كەزدەن باستاپ، دومبىرا ستاندارتىنا اينالدى. وسى ستاندارتپەن كەيىن «وساكاروۆكا»، «مەرەي» دومبىرا فابريكالارى جۇرتشىلىقتى وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنا دەيىن دومبىرامەن قامتاماسىز ەتىپ كەلدى. بىراق بۇل دومبىرالار اسىرەسە قاراعاندىنىڭ «وساكاروۆكا» فابريكاسىنىڭ ونىمدەرى نەگىزىنەن كوپشىلىككە ارنالىپ جاسالعاندىقتان، ساپاسى ەشقاشان سىن كوتەرگەن ەمەس. توقسانىنشى جىلدارداعى ۇلى داعدارىس كەزىندە بۇل فابريكالار نارىق قىسپاعىنا شىداي الماي جابىلىپ قالىپ، قازاق ءبىر ۋاق دومبىراسىز قالعان كەزدەر دە بولدى. كوپ ۇزاماي، ەل ىشىندە اسىرەسە الماتى، نۇر-سۇلتان سياقتى ونەرپازدار مول شوعىرلانعان قالالاردا دومبىرا اسپابىن جاساۋ تابىستى كاسىپكە اينالىپ، شەبەرلەر وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن از جىلدا تولتىردى. بىراق ءبىر اتتەگەن-ايى، وسى كۇنگە دەيىن بىردە-ءبىر شەبەردىڭ دومبىراسى رومانەنكو جاساعان دومبىرالاردىڭ ۇنىمەن شەندەسە العان جوق. رومانەنكونىڭ ءبىر دومبىراسى مەندە دە بولعان ەدى، كەيىن ءبىر قاسكويلەر قاپىدا ۇرلاپ اكەتتى. سول دومبىرانىڭ ءۇنىنىڭ قوڭىرلىعى، بۇيرالىعى، سەرپىمدىلىگى اسپاپ تانيتىنداردى قايران قالدىراتىن. ءتىپتى ءبىر شەبەرلەر مەنەن ونى قيىلىپ سۇراپ الىپ، ءىشىن اشىپ، ءدال سونداي اعاشتان ءار ميلليمەترىنە دەيىن ولشەپ ءپىشىپ، اۋماعان كوشىرمەسىن جاسادى. بىراق، قولعا الىپ سويلەتكەندە ءۇنى رومانەنكو دومبىراسىنىڭ شيرەگىنە جەتە المادى. وكىنىشتىسى، رومانەنكو مارقۇم سوڭىنان ءىزباسار شاكىرت قالدىرماي، بار قۇپياسىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى. ال رومانەنكو جاساعان دومبىرالاردىڭ قۇنى ءستراديۆاريدىڭ سكريپكالارى سياقتى كۇننەن- كۇنگە شارىقتاپ بارادى. ماسەلەن، توقسانىنشى جىلدارى ءبارىمىز ءسۇيىپ تىڭداعان سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ «قازاق راديوسىنىڭ» «التىن قورىندا» ساقتالعان «كوڭىل تولقىنى» دەگەن كۇيى وسى رومانەنكو جاساعان دومبىرامەن ورىندالعان ەدى. سول توقسانىنشى جىلدارى سەكەن اعامىزدىڭ ول دومبىراسىن دا الماتىداعى ءبىر كونتسەرتتە ۇرلاپ كەتىپ، اتاقتى كۇيشى ويبايلاپ قالدى. ءتىپتى باق ارقىلى ىزدەۋ سالىپ، تاپقان ادامعا قوماقتى سىي بەرەتىنىن مالىمدەدى. الايدا دومبىرا ءىزىم-قايىم جوعالدى، تابىلماي كەتتى. كەيىن «كوڭىل تولقىنىن» تالاي تىڭدادىم، بىراق سول رومانەنكو دومبىراسىمەن تارتىلعانداي اسەر بەرگەن ەمەس. مەنىڭشە، XX عاسىرداعى دومبىرا ءۇنىنىڭ شارىقتاۋ شىڭى - انشىلىكتە قايرات بايبوسىنوۆتىڭ قولىنداعى دومبىراسىمەن، ال كۇي ونەرىندە وسى سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ «كوڭىل تولقىنىن» تارتقان دومبىرامەن تۇيىندەلدى عوي دەپ ويلايمىن. ايتپاقشى، قايرات بايبوسىنوۆ قوڭىر ءۇندى دومبىرالاردى ءوزى جاسايدى. بۇل دا ۇلى انشىگە قۇداي بەرگەن قاسيەت بولسا كەرەك.
- قازىرگى دومبىرا شەبەرلەرىنە سوندا نە جەتىسپەيدى؟
-قازىر نە كوپ، شەبەر كوپ. بىراق ەشقايسى اتاقتى شەبەر رومانەنكومەن جانە سول زاماننىڭ تاعى ءبىر داڭقتى شەبەرى، قازاقتىڭ تۇڭعىش ورگانولوگى قامار قاسىموۆتىڭ جاساعان دومبىرالارىمەن شەندەسە العان ەمەس. ارينە، اشەكەيى، تاعى باسقا الەكەي-شۇلەكەيى، ويۋ-سويۋى ارتىق بولۋى مۇمكىن، بۇل جەردە مەن اسپاپتىڭ تەك ءۇنى جونىندە ايتىپ وتىرمىن. قازىرگى دومبىرالاردى تارتقان كەزدە مەن دومبىرانى دا، دومبىراشىلاردى دا اياپ كەتەمىن. ءۇنى قيقىلداپ، شىڭكىلدەيدى. سودان شىعار، قازىرگى كۇيشىلەردىڭ قولىندا جۇرگەن دومبىرانى ازىلدەپ «قاتىن» دومبىرا نەمەسە «ۇرعاشى» دومبىرا دەيمىن. اسىرەسە اسفالتتا وسكەن كەيىنگى تولقىن كۇيشىلەردىڭ دومبىراسى جاعىمسىز ۇنمەن شىڭكىلدەي جونەلگەندە ونسىز دا شيرىعىپ جۇرگەن جۇيكەڭدى جۇندەي ءتۇتىپ جىبەرە جازدايدى. سوندايدا ۇيگە كەلىپ دينا اپام باستاعان بايىرعى دومبىراشىلاردىڭ كۇيلەرىن تىڭدايمىن، نەسىن ايتاسىڭ، جان سارايىڭ كەڭىپ سالا بەرەدى. عاجاپ قوي، عاجاپ!
- دومبىرا و باستان ەكى ىشەكتى بولعان با؟
-بۇگىنگى ەكى ىشەكتى قالىبىنا قاشان كەلدى دەيتىن بولساق، ول ءۇشىن دومبىرا پايدا بولعاننان بەرگى تاريحتى ءبىر كوكتەي شولىپ وتكەن دۇرىس شىعار. قازىر عالىمدار دومبىرانىڭ وسىدان 6 مىڭ جىل بۇرىن پايدا بولعانىن دالەلدەۋ ۇستىندە. بۇل نەگىزسىز ەمەس، بۇعان ارحەولوگيالىق ايعاقتار بارشىلىق. سەبەبى ارحەولوگيا ماتەماتيكا سياقتى وتىرىك ايتپايتىن عالىمداردىڭ ءبىرى. ءبىر عاجابى، اتاقتى بوتاي قورىعىنان تابىلعان ىدىستاردىڭ تۇبىندە ساقتالعان ءسۇتتىڭ مولەكۋلالارىن زەرتتەي كەلە عالىمدار مۇنىڭ قىمىز ەكەنىن انىقتادى. سوڭعى تەحنولوگيا جەتىستىكتەرىمەن قارۋلانعان شەتەل عالىمدارى الگى «قىمىزدىڭ» جاسىن ەسەپتەگەن ەكەن، ول دا تاسقا قاشالعان دومبىرا سياقتى التى مىڭ جىلدى «كورسەتىپتى». دەمەك، دومبىرا مەن قىمىز قۇرداس. وسى سايكەستىك مەنى قىزىقتى ويلارعا جەتەلەدى تالاي... ال ەندى دومبىرانىڭ التى مىڭ جىلدىق ايعاقتارىنا كەلەيىك. 1986 جىلى ەتنوگروف جاعدا بابالىقوۆ الماتى وبلىسىنداعى مايتوبە دەگەن جەردەن دومبىرا بەينەلگەن تاس ەسكەرتكىشتى تاپتى. ءسال كەيىن اتاقتى ارحەولوگ كەمەل اقىشەۆ الگى تاستاعى سۋرەتتى زەرتتەي كەلە، تاسقا قاشالعان بەينەنىڭ وسىدان التى مىڭ جىل بۇرىنعى نەوليت ءداۋىرىنىڭ جادىگەرى ەكەنىن انىقتادى. دومبىرانىڭ بۇدان كەيىنگى تاسقا قاشالعان بەينەسى وسىدان بەس مىڭ جىل بۇرىن سالىنعان ەگيپەت پيراميدالارىنىڭ قابىرعالارىنان بايقالعان. 2008 جىلى تۇركىتانۋشى قارجاۋباي سارتقوجاۇلى موڭعوليادان وسىدان مىڭ جارىم جىل بۇرىن جاسالعان دومبىرانىڭ تابىلعانىن جاريالادى. شىنىندا دا بۇل سەنساتسيالىق جاڭالىق ەدى. ويتكەنى، بۇل جولى تاسقا قاشالعان سۋرەتى ەمەس، ءبىرشاما جاقسى ساقتالعان دومبىرانىڭ ءوزى تابىلدى. ءبىر كەرەمەتى، بۇل دومبىرا قوس ىشەكتى، توعىز پەرنەلى. بۇل - دومبىرانىڭ ەجەلدەن قوس ىشەكتى اسپاپ بولعانىنىڭ ايعاعى. ارينە، ءۇش ىشەكتى دومبىرالار دا بولعان. بىراق ەكى ىشەكتى دومبىرانىڭ كەڭ تارالۋى - ءۇش ىشەكتى دومبىرانى بىرتە-بىرتە ىعىستىرعان سياقتى. ءۇش ىشەكتى دومبىرا كوبىنەسە قازاقستاننىڭ شىعىس وڭىرلەرىندە عانا ساقتالعان. ءۇش ىشەكتى دومبىرانى ولە-ولگەنشە تارتىپ وتكەن شىڭعىستاۋلىق قارت اقىن شاكىر ابەنوۆ ەدى، ال رۋحاني اينالىمعا قايتا قوسقان، وسى دومبىرامەن كونە كۇيلەردى كەلىستىرە، شەشەن سويلەتكەن مارقۇم جارقىن شاكارىم بولعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. ال جالپى دومبىرا وسى كۇنگى قالپىنا نوعايلى زامانىندا كەلىپ بولعان سياقتى. بۇعان سول زاماننىڭ كۇيلەرىن تىڭداپ وتىرىپ كوز جەتكىزۋگە بولادى. مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆ قازاققا دومبىرا پەرنەلەرىنىڭ 23 اتاۋىن ءتىزىپ بەرىپ كەتتى. بۇل - سول نوعايلى، قازاق حاندىعى زامانىنان كەلە جاتقان پەرنە اتاۋلارى بولۋى مۇمكىن. ارينە، تاپ باسىپ ەشكىم ايتا المايدى.
- ۇلتتىق اسپاپتى جاھاندانعان الەمگە پاش ەتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ەكسپەريمەنتتەر جاسالدى. بىرەۋلەر ەتنو-روك جانرىنا قۇلاش سەرمەسە، بىرەۋلەر ونى ەلەكترگە جالعادى. زامان تۇرلەنىپ جاتقاندا مۇنداي ىزدەنىستەر كەرەك سياقتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
-زامانىندا امىرە، ماعاۋيا حامزين، قايرات بايبوسىنوۆتار دومبىرانى ەشقانداي ەلەكترسىز-اق، ەتنو-روكسىز-اق الەمگە پاش ەتتى عوي. قازىر ديماش ءىنىمىز الەم ساحناسىندا دومبىرانىڭ باعىن اسىرۋدا. دومبىرانى تەحنولوگيا ەمەس، تالانت تانىتادى الەمگە. ال ەتنو-روك پەن ەلەكتر دومبىرا - شوۋ بيزنەس ولەرمەندەرىنىڭ قولى جانە دومبىرا ءۇنىن ءولتىرۋدىڭ توتە جولى. باياعىنىڭ مەن كوزىم كورگەن قاريالارى ەلەكتر شاينەككە قايناعان شايدى توقتىڭ شايى دەپ ىشپەيتىن، ساماۋىرىن قايناتقىزىپ شوقتىڭ شايىن ىشەتىن، سول سياقتى مەن دە ەلەكتردىڭ كۇيىن تىڭداي المايمىن، ەلەكتر دومبىرادا كۇي ءوزىنىڭ ءتول تابيعاتىنان مۇلدە ايىرىلادى. ەتنو-روكقا دا ەلجىرەي المايمىن، باراباندارى تارسىلداپ، دومبىرالارى شىڭكىلدەپ، كومەيلەرى قىرىلداي باستاعاندا-اق ءىشىمدى جيىپ الا قويامىن. ايتەۋىر وسى ەلەكتر كۇيشىلەرمەن جان دۇنيەم ۇيلەسپەي قويدى، اۋلاق جۇرەمىن. تاعى دا ايتامىن، بۇل كۇيشىلىك ەمەس، بۇل - شوۋ بيزنەس. شوۋ بيزنەستە ونەر مۇراتى بولمايدى.
- قۇرمانعازىنى نەگە بەتحوۆەنمەن مەن شتراۋستىڭ دەڭگەيىنە شىعارا الماي ءجۇرمىز؟
-ءسوز جوق، باح نەگىزىن سالعان بەتحوۆەن شارىقتاۋ شىڭىنا جەتكىزگەن باتىستىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسىنىڭ اتى وزىپ تۇر. بايقاساڭىز، سوڭعى عاسىرلاردا تەحنوكراتتىق دامۋ جولىن تاڭداعان باتىس وركەنيەتى وزىپ، اۆتوكراتيالىق بيلىك پەن ءدىني سحولوستيكا شىرماۋىنان شىعا الماعان مۇسىلمان ەلدەر ارتتا قالدى. قازاقستان دا شىعىستىق دەسپوتيانىڭ سالقىنى تيگەن ەل، ءارى يسلام الەمىنىڭ ءبىر پۇشپاعى بولعاندىقتان، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستەن قالىپ قويۋ، ءدىني مەشەۋلىك قازاق قوعامىن دا شارپي باستادى. سونىڭ ايعاعى - 1990 جىلعا دەيىن قولىمىز جەتكەن عىلىم-ءبىلىم مەن مادەنيەت جەتىستىكتەرىنەن اينالدىرعان وتىز جىلدىڭ ىشىندە ايىرىلۋعا جاقىن قالدىق. ەكىنشىدەن، باح باستاعان باتىس ەۋروپانىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسىن دۇنيەگە اكەلۋشى كومپوزيتورلار وتىرىقشى وركەنيەتتىڭ بەل بالاسى، ال ولاردىڭ شىعارماشىلىعى حريستان ءدىنىنىڭ كاتوليتسيزم تارماعىنىڭ شىركەۋلىك مۋزىكالارىنان باستاۋ الادى. باح پەن گايدن، موتسارت پەن بەتحوۆەندەر وسى شىركەۋ اۋەندەرى مەن نەمىس حالقىنىڭ تۇرمىس-سالت ولەڭدەرىن وزدەرىنىڭ دارىن قۋاتىمەن شىڭداپ، ادامزاتتىق بيىككە كوتەردى. ال قازىر الەمدى كاتوليتسيزم ىقپالىنداعى باتىس وركەنيەتى بيلەپ وتىرعانىن ەسكەرسەڭىز، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى ايتپاي-اق بەلگىلى بولادى. ۇشىنشىدەن، قۇرمانعازىنىڭ مۋزىكاسى نومادتىق مۋزىكانىڭ شىڭى! قۇرمانعازىنىڭ كۇيىن العاش تىڭداعان جات جۇرتتار ودان اۋەلى ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرىن ەستيدى. وتىرىقشى وركەنيەت ءالى كۇنگە دەيىن كوشپەلىلەردەن يمەنەدى، ولاردىڭ گەنەتيكالىق جادىندا كوشپەلىلەرگە دەگەن جەككورۋشىلىك پەن قورقىنىش سەزىمى ساقتالعان. وسى ەكەۋى ەۋروتسەنتريزم دەپ اتالاتىن تۇركى حالىقتارى مەن كوشپەلىلەردى وركەنيەتتەن تىس، جابايى حالىقتار دەپ تانۋعا باعىتتالعان استام كوزقاراستى تۋعىزدى. مىنە، وسىنداي قاساڭ كوزقاراستار قۇرمانعازىنى بەتحوۆەننىڭ قاتارىنا قويعىزباي كەلەدى. ايتپەسە قۇرمانعازىنىڭ بەتحوۆەننەن نەسى كەم! دەسەك تە، ادامزاتتىق ساناعا كوتەرىلگەن الەمدىك تۇلعالار قۇرمانعازىنى ءسوزسىز مويىندايدى. قۇرمانعازىنى جات جۇرتتاردىڭ مويىنداۋى ۇلى كۇيشىنىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە باستالعان. ماسەلەن ن.ف ساۆيچەۆ دەگەن ورىستىڭ كوزى قاراقتى ادامى: «ەگەر قۇرمانعازى ساعىرباەۆ ەۋروپالىق ءبىلىم العاندا، مۋزىكا الەمىندەگى ەڭ الىپ جۇلدىزعا اينالار ەدى» دەپ جازىپ قالدىرسا، ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتارى پەروۆسكي: «مۇنداي ادامدى تۇرمەگە قاماپ جۇرگەن بىزدە دە ەس جوق ەكەن» دەپ، ۇلى كۇيشىنى اباقتىدان شىعارتقىزىپ جىبەرگەن. كەيىن قۇرمانعازى پەروۆسكيدىڭ بۇل كىسىلىگىنە ءوزىنىڭ «پەروۆسكي مارشى» دەگەن ريزاشىلىق كۇيىن ارنايدى. سوندىقتان، قۇرمانعازىنى شتراۋستىڭ دەڭگەيىنە كوتەرەمىز دەپ اۋرە بولۋدىڭ كەرەگى جوق، ۇلى كۇيشى ول بيىككە الدەقاشان كوتەرىلىپ قويعان. دەسەك تە قۇرمانعازىنى الەم جۇرتشىلىعىنا وسى زاماننىڭ جونىمەن توتە تانىتۋدىڭ جولى - موتسارت پەن بەتحوۆەندى تۇسىرگەن سياقتى كوركەم فيلم ءتۇسىرۋ. سوسىن ول ءفيلمدى اعىلشىن تىلىنە ساپالى اۋدارىپ، ينتەرنەتكە سالىپ قويسا، الەم اقىرىنداپ قۇرمانعازىنى تاني بەرەر ەدى. جالپى قۇرمانعازى - دراماعا تولى شيەلەنىستى ءومىر يەسى، كينوعا سۇرانىپ-اق تۇر...
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا دومبىرا كۇنى قالاي تويلانۋى كەرەك؟
-مەنىڭ ويىمشا، دومبىرا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەگە اينالۋى ءتيىس. نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭدارىنىڭ بىرىنە دومبىراعا الىپ ەسكەرتكىش ورناتىلسا! وسى ەسكەرتكىشتىڭ باسىندا دومبىرا كۇنى مەملەكەت باسشىسى قازاقستان جۇرتشىلىعىن دومبىرا كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، ۇلت ونەرى تۋرالى ءسوز سويلەسە! بۇعان دەيىن، ياعني ءبىر جىل ىشىندە قازاق قوعامى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ت.ب. تاسىلدەرمەن ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىنە ەڭبەك سىڭىرگەن ءبىر تۇلعانى «ۇلت ونەرپازى» دەپ تانىپ، مەملەكەت باسشىسى حالىق تانىعان ونەرپازدى سول سالتاناتتا رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا ماراپاتتاپ جاتسا، قانداي جاراسىمدى. سوسىن وتكەن جىلدارداعىداي الاڭعا 500 بالكىم 1000 ونەرپاز شىعىپ قۇرمانعازىنىڭ «سارىارقاسىن» دۇرىلدەتسە! قانداي تاماشا بولار ەدى. ۇلت مۋزىكاسىنىڭ، ۇلت ونەرىنىڭ ەڭسەسى كوتەرىلەر ەدى. جۇرتتىڭ بەيىلى ناعىز ونەرپازداردى تىڭداۋعا اۋىپ، قازىرگى فانەرششيكتەردىڭ ارزان انسىماقتارىنان كوڭىل سۋىتار ما ەدى؟ تاعى ءبىر ايتارىم، دومبىرا كۇنىن مەرەكەلەۋ بۇقارالىق سيپات الۋ كەرەك. وتكەن جىلدارى جاستار «دومبىرا پاتي» دەپ اتالاتىن جاقسى مەرەكە باستاپ ەدى، اياقسىز قالدى. جاستاردىڭ وسىنداي باستامالارىن ءولتىرىپ الماي قولداپ وتىرۋ كەرەك. ۇكىمەت جاستاردىڭ ۇلتتىق ونەرگە بەتبۇرىسىن ءىلىپ اكەتكەنى دۇرىس، قولداۋعا قولدارى تيمەي جاتسا، ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا ءىس-شارالار اتقارىپ جۇرگەن ەتنوگرافيالىق بىرلەستىكتەرگە، قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ موينىنا ارتىپ قويۋى كەرەك.
- دومبىرانى مەكتەپكە وقۋ ءپانى رەتىندە ۇسىنىپ جۇرگەندەر بار. ونىڭ قاجەتى بار ما؟ 20 عاسىردا قازاق جاستارى روبوت قۇراپ، عارىشتى يگەرۋى كەرەك ەمەس پە؟
-ۇسىنىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. باسى اشىق نارسە - ۇلتتىق دۇنيەتانىمعا يە بولماي، تۇكتى دە يگەرە المايمىز. «جاپون كەرەمەتىنىڭ» ءتۇپ تامىرى ۇلتتىق دۇنيەتانىمدا جاتىر. الەمگە تەك ۇلتتىق كەلبەتپەن عانا تانىلاسىڭ، باسقا جول جوق. وسى ءۇشىن دە جاس ۇرپاققا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى مەكتەپ جاسىنان باستاپ ءسىڭىرۋ كەرەك. مەنى مەكتەپ وقۋشىلارمەن كەزدەسۋگە ءجيى شاقىرادى. كوزىم جەتكەنى - مىناۋ عىلىم مەن مادەنيەت شوعىرلانعان الماتىنىڭ وزىندە وقۋشىلار ۇلتتىق قۇندىلىقتار جايىندا ەشتەڭە بىلمەيدى. جوعارعى كلاسس وقۋشىلارىنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىنشى كلاستا بىلگەن قاراپايىم دۇنيەلەردەن بەيحابار. ال بۇعان نە دەيسىز؟ ءوز ۇلتىنىڭ دۇنيەتانىمىن يگەرە الماعان ۇرپاق عارىشتى يگەرە الادى دەپ ايتا المايمىن. ادام - ميكروكوسموس بولسا، عارىش - ماكروكوسموس. ءوزىن تانىماعان ادام عارىشتى قالاي يگەرمەك. ءوزىن-ءوزى تانۋ دەگەن ءوزىڭنىڭ بولمىسىڭدى تانۋ دەگەن ءسوز. ال ادام بولمىسى - تۋعان ۇلتتىنىڭ قۇندىلىقتارىنا ءۇڭىلۋ ارقىلى تانىلادى. ەگەر جاس ۇرپاققا ءوزىنىڭ ءتىلىن، ءدىلىن تانىتپاساڭ، ولار جاتجۇرتتاردىڭ قۇندىلىعىن بويىنا سىڭىرەتىن بولادى. وتكەندە مەن ءبىر مەكتەپكە كەزدەسۋگە باردىم. XIX عاسىر جايلى، جالپى قازاق ونەرى مەن مادەنيەتى جونىندە وقۋشىلارعا ءبىراز تانىمدىق اڭگىمە ايتتىم. سوندا بالالاردان ءبىرجان سال، اقان سەرى كىم دەپ سۇراسام، بىلمەيدى. ءتىپتى، كەشە عانا ومىردەن وتكەن اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ءوزىن بىلمەيدى ەكەن. سول جيىندا جوعارى كلاسس وقۋشىلارىنىڭ ءوزى قازاق مادەنيەتى تۋرالى بىردە ءبىر ساۋالىما جاۋاپ بەرە المادى. مەكتەپ ديرەكتورى ساسقانىنان كەشىرىم سۇراپ: «بالالار ورازا ۇستايدى، قارىندارى اشىپ، شارشاپ وتىر» دەدى. مىنە، قازىرگى مەكتەپتەردىڭ سيقى. ءبىر مەكتەپ مۇعالىمى ەركىن تاقىرىپقا شىعارما جازعىزعان ەكەن، وقۋشىلارى: «ارمانىمىز اتا-انامىزبەن جۇماققا بارۋ» دەپ جازىپ بەرىپتى. وسىنى الگى مۇعالىم الەۋمەتتىك جەلىگە قىنجىلا جاريالادى. وسى سۇمدىقتاردى كوزىممەن كورگەننەن كەيىن شىداي الماي «Facebook» پاراقشاما «بالا نانعا تويمايدى...» دەگەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇلكەن رەزونانس تۋعىزعان ماقالامدى جاريالادىم. مۇعالىمدەر ىشتەن تىنىپ، ازەر ءجۇر ەكەن، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ اسىرەدىنشىلدىككە بوي ۇرىپ، ارابشىلدىق دۇنيەتانىم ىقپالىنا ءتۇسىپ جاتقانىن ايتىپ، شۋلاپ قويا بەردى. ال ەندى وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەكتەپ وقۋشىلارىنا اپتانىڭ ءبىر كۇنى 45 مينۋت دومبىرا ۇيرەتىپ، اقان سەرىنىڭ ءبىر ءانىنىڭ تاريحىن ايتىپ بەرسەك جامان با؟ ءبىر ءان ۇيرەنىپ، ءبىر كۇيدىڭ تاريحىن بىلگەن بالا ەرتەڭ ازامات بولىپ، قىزمەت بابىمەن شەتەلدە جۇرەر بولسا، ەلىنە دەگەن ساعىنىشىن سول بىلەتىن انىنە سالىپ باسپاي ما، ءوزىن ءبىر ۋاق قازاق سەزىنبەي مە؟ سوندىقتان مەكتەپ باعدارلاسىنا ءان-كۇي ساباعىنىڭ نەگىزىندە دومبىرا ءپانىن ەنگىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
دەرەككوز: inform.kz
Adyrna.kz ۇلتتىق پورتالى
