قانات بوزىمباەۆتىڭ جاڭا قىزمەتكە تاعايىندالۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ پرەمەردىڭ ورىنباسارى رەتىندە العاشقى جينالىسقا قاتىسپاعان ول ءوزىن شيراق شەنەۋنىك رەتىندە كورسەتە باستادى. ساراپشىلار بۇل تاعايىنداۋدىڭ سان قىرلى ەكەنىن ايتادى.
قانات بوزىمباەۆتىڭ 31 ناۋرىزدا اياق استىنان ۇكىمەت باسشىسىنىڭ كەزەكتى، جەتىنشى ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالۋى تاسقىن سۋدىڭ تاساسىندا قالدى. ايتپەسە, اتالعان تۇلعانىڭ ولجاس بەكتەنوۆ باسقاراتىن مينيسترلەر كابينەتىنىڭ مۇشەءسى بولىپ شىعا كەلۋىنىڭ وزىندىك ماڭىزى بار سياقتى. ول جاڭا تاعايىنداۋعا دەيىن پرەزيدەنت كەڭەسشىسى بولعان.
قانات بوزىمباەۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن سالالاردىڭ ىشىندە توتەنشە جاعداي مەن سۋ ماسەلەسى ەرەكشە اتالادى. ول ءوزى تاعايىندالعاننان كەيىنگى ۇكىمەتتىڭ العاشقى وتىرىسىنا قاتىسپاي، بىردەن سۋ تاسىعان ايماققا ساپارلادى. ونىڭ اقمولا وبلىسىن ارالاۋ كەزىندە تاراعان ۆيدەو-كورىنىستەردە ونىڭ حالىقپەن كەزدەسۋدە ءوزىن وكتەم ۇستاعانى بايقالادى.
قاڭتاردا ديالوگقا شىقسا دا جۇرتتى «تىڭداتا» الماعان قانات الدابەرگەنۇلى الداعى ۋاقىتتا نە تىندىرادى؟ جالپى قانات بوزىمباەۆتان نە كۇتەمىز؟
«ۇمىتتەنىپ كۇتۋدەن شارشادىق»
ساياساتتانۋشى قازىبەك بەيسەباەۆ قانات بوزىمباەۆتى مىنەزدى ءارى تاجىريبەلى باسشى ەكەنىن مويىندايدى. الايدا ول ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ جىبەرۋ ءبىر ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىنىن ەسكەرتتى.
- قانات بوزىمباەۆ – ءۇش وبلىستى باسقارىپ، مينيستر بولعان ادام. بىراق ول قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن كورىنبەي كەتءىپ ەدى. ەندى ونى سۋ تاسقىنى جانە تاعى باسقا ماسەلەمەن اينالىسادى دەپ ۆيتسە-پرەمەر ەتىپ تاعايىندادى. ول ەندى قانداي جۇمىسكورسەتە الادى؟ بۇل تاعايىنداۋ ءبىزدىڭ ەلدە كادرلىق كريزيستىڭ بار ەكەنىن كورسەتتى. كەشە جۇمىستان بوساتقان ادامىن قايتادان قىزمەتكە الىپ جاتىر. جامبىل, پاۆلودار جانە الماتى وبلىسىن باسقارىپ، ەنەرگەتيكا مينيسترءى بولعاندا ونىڭ جەتىستىگىن ەستىدىك پە؟ ءوز باسىم ول ىستەگەن ماڭىزدى شارۋانى ەستەگەن جوقپىن. ول كادىمگى جوعارىدان العان تاپسىرمانى ورىندايتىن قازاقستاننىڭ قالىپتاسقان شەنەۋنىگى، - دەيدى قازىبەك بەيسەباەۆ.
ول تاپسىرمانى قانداي دارەجەدە ورىنداۋى مۇمكىن؟ بۇل تۋرالى ساياساتتانۋشى ناقتىلىق جوعىن ايتادى.
- ونىڭ تاپسىرمالاردى قاي دەڭگەيدە ورىنداعانىن بىلمەيمىن. سەبەبى ول بۇل تۋرالى ەشكىمگە ەسەپ بەرمەيدى. جوعارى جاققا «ءبارىن قاتىردىق» دەپ ەسەپ بەرەدى دە، ونىڭ ناتيجەسىن ءبىز بىلمەيمىز. شىنىن ايتقاندا, قانات بوىزمباەۆتىڭ ۆيتسە-پرەمەر بولعانىنان اسا ءبىر ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان جوقپىن. بىلتىر سۋ جانە يرراگاتسيا مينيسترلىگىن قۇرىپ، نۇرجان نۇرجىگىتوۆتى اتالعان مينيسترلىككە اكەلدى. سونىڭ اياعى نە بولدى؟ بۇكىل ەلدىڭ توپان سۋ باسىپ كەتتى ەمەس پە؟ شىنىن ايتقاندا ۇمىتتەنىپ, كۇتۋدەن شارشادىق. سەنىم جوق, - دەدى ساياساتتانۋشى قازىبەك بەيسەباەۆ.
«سكلياردان سىرعىعان جاۋاپكەرشىلىك»
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي قازىبەك بەيسەباەۆ سەكىلدى تىم قاتتى ءتۇڭىلىپ وتىرعان جوق. ايتسە دە ول قازاقستان ساياساتىندا جەكە تۇلعالار ەشتەڭە شەشە المايتىنىن جاسىرمادى.
- دەگەنمەن، ول تاجىريبەلى مەنەدجەر رەتىندە ايماقتاردى، مينيسترلىكتى باسقارعان جانە ءوزىنىڭ ادۋىندى مىنەزى بار. مامان رەتىندە ناتيجە كۇتۋگە بولادى. ەڭ باستىسى قاتاڭ تالاپ قويىپ، توپان سۋدىڭ زارداپتارىن جويۋ جونىندە ماسەلەنى جولعا قويۋ كەرەك, - دەيدى ول.
سونداي-اق دەپۋتات ۇكىمەت باسشىسىنىڭ 7 بىردەي ورىنباسارىنىڭ بولۋىنا بايلانىستى پىكىر ءبىلدىردى.
- نەگىزى جيىرما ميلليون حالقى بار قازاقتار ءۇشىن 7 ۆيتسە-ءمينيستردىڭ بولۋى قانشالىقتى ءوزىن-ءوزى اقتايتىنىن بىلمەيمىن. مەنىڭ ويىمشا, ول قازىرگى ۋاقىتتا قالىپتاسقان قاجەتتىلىكتەن تۋدى ما دەگەن ويىم بار. باسشىلىق كادردى جەلقارىنداي ۇرلەي بەرگەننەن ەش ناتيجە شىقپايدى. ەڭ باستىسى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەك. وسى تۇرعىدا وزگەرىستەر بولسا، ناتيجە كۇتۋگە بولار ەدى. ۆيتسە-پرەمەرلەردىڭ سانىن كوبەيتكەننەن ودان ناتيجە شىعادى دەپ ويلامايمىن. بىراق قازىرگى توپان سۋعا قاتىستى ءبىر ادامعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ، سودان سۇراۋ بولىپ تۇرعان سەكىلدى. سوندىقتان دا بۇل ءوزىن-ءوزى اقتايتىن شەشىم شىعار. نەگىزى وسى ماسەلەگە رومان سكلياردىڭجاۋاپكەرشىلىگى بولۋى كەرەك ەدى. بىراق، ولاردى بوزىمباەۆتىڭ تاعايىنداۋىمەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بارلىعىن سىرعىتىپ، باسقا ءبىر لاۋازىمدى ازاماتقا اۋدارىپ تاستاعان سياقتى كورىنەدى, – دەدى ول.
پەرسپەكتيۆالى پرەمەر
قازىبەك بەيسەباەۆ ۇكىمەت باسشىسىنا 7 بىردەي ورىنباسار بەكىتىلۋى تىم كوپ ەكەنىن ايتادى. ساراپشى ارى كەتسە 2-3 ورىنباسار بولسا جەتەءتىنىن ەسكەرتتى.
- شىنى كەرەك, مەن قازىر بولىپ جاتقان كوپ دۇنيەنى تۇسىنبەيمىن. كەزىندە شۆەيتساريادا قازاقستاننىڭ ەلشىلىگىندە جۇمىس ىستەگەنمىن. بءىر قىزىعى ولاردا نەبارى 7 مينيسترلىك بار. ال مينيسترلىكتەردىڭ باسشىلارى كەزەكپەن پرەزيدەنت بولادى. ال بىزدە پرەمەردىڭ 7 ورىنباسارىنىڭ بولۋى سۇمدىق جاعداي. وكىنىشكە قاراي بىزدە ءبارى دە باستىق بولۋعا ۇمتىلادى, - دەيدى ول.
بىلتىر ءاليحان سمايىلوۆتىڭ ورنىنا كىم پرەمەر بولادى دەگەندە قانات بوزىمباەۆتىڭ اتى اتالعان. قازىبەك بەيسەباەۆ ونىڭ ۇكىمەت باسشىسى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.
- قانات بوزىمباەۆتى پرەمەر-مينيستر ەتۋگە دايىنداپ جاتقان شىعار. قازىرگى پرەمەردى جاس بولعاننان كەيىن ىسكەر بولاتىن شىعار دەپ ويلاعانمىن. جەمقورلىققا قارسى مەكەمەنءىڭ باسقارعان سوڭ ەلدە ءتارتىپ ورناتا ما دەگەن ءۇمىتبولدى. ال ونىڭ ءبىرىنشى شەشىمى ساعات بەلدەۋىن وزگەرتۋ بولدى. ارينە ساعاتتى وزگەرتۋ ءاليحان سمايىلوۆتىڭ كەزىندە باستالعان بولاتىن. بىراق ولجاس بەكتەنوۆ حالىقپەن نەگە ساناسپايدى؟ مەنىڭ ويىمشا، الداعى جازدا قانات بوزىمباەۆ پرەمەر-مينيستر بولاتىن شىعار. ونى بەكەردەن بەكەر ۇكىمەتكە اكەلگەن جوق, – دەدى ول.
ەرمۇرات باپي دا قانات بوزىمباەۆتىڭ ۇكىمەت باسشىسى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ قالدى. الايدا ول ۆيتسە-پرەمەردىڭ پرەمەر بولۋى ءۇشىن 2-3 جىل كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى.
- قانات بوزىمباەۆتى وسى ورىنعا تاعايىنداۋداقازىر ۇكىمەتتىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ ماقساتى بار سياقتى. ءويتكەنى، بىزگە قالاي بولعاندا دا ۇكىمەتتە تومپيىپ-تومپيىپ وتىرعان ۆيتسە-پرەمەرلەر قاجەت ەمەس. تالاپ قوياتىن، ءوزىنىڭ مەنەدجەرلىك بىلىمىمەن بىرگە مىنەزدى ازاماتتار كەرەك. ەلدەگى وزگەرىستەرگە، رەفورماعا باتىل بارىپ, جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الاتىن، ماسەلەنى جوعارىعا سىلتەپ, جوعارىدان بۇيرىق كۇتىپ وتىراتىن ەمەس، ءوزى شەشىم قابىلداي الاتىن، ەكونوميكالىق سەكتوردى موينىنا الاتىن مەنەدجەرلەر كەرەك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، بوزىمباەۆتىڭ پوزيتسياسى الداعى ۋاقىتتا كۇشەيەدى دەپ ويلايمىن. بالكىم، ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن ول قازىرگى باعىتىنان تايماسا, پرەمەر-مينيستر بولۋى دا عاجاپ ەمەس. ءبىزدىڭ ەلدەگى قالىپتاسقان كلاندىق جۇيە بويىنشا، بوزىمباەۆتىڭ پرەمەرلىككە كانديداتۋراسىنىڭ اكتۋالدىعى تۋىپ تۇر دەپ ويلايمىن, – دەدى ول.
«ساتىپ كەتپەيتىن تۇلعا»
ۇكىمەت جاقتا قالىپتاسقان جاعداي دەپۋتاتتىڭ بولجاۋىنشا، بىلاي ورىستەيتىن سياقتى.
- مەنىڭ ويىمشا، بيىل بەكتەنوۆتءى پرەمەرلىككە تاعايىنداۋداعى ماقسات – جەمقورلىقتى جويۋ، سودان سوڭ ەكونوميكاداعى قىلمىسپەن كۇرەسۋ، اكتيۆتەردى قايتارۋ پروتسەسى بولۋ كەرەك. نەگىزى، بەكتەنوۆ ەكونوميكانى باسقارۋ مەنەدجەرى ەمەس. ول – قۇقىق مامانى. وبلىستىق، مينيسترلىك دەڭگەيدە ءۇلكەن شارۋاشىلىقتى باسقارماعان. تەك قانا قۇقىق قورعاۋ سالاسىن باسقارعان. مەنىڭ ويىمشا، قالاي بولعاندا دا ۇكىمەت باسىندا قاجىگەلدين، بالعىنباەۆ سياقتى جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الاتىن جانە رەفورمالاردى جۇرگىزۋگە ىقپال ەتەتىندەي مىنەزدى مەنەدجەرلەر كەرەك. مۇعالىم سياقتى ادەپ ساقتاپ ءۇندەمەي وتىرعان مەنەدجەردەنقاراماعىنداعى مينيستر مەن اكىمدەر ەش قايمىقپايدى, - دەيدى ول.
ەرمۇرات باپي ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشىن ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ تۇسىندا قالىپتاسقان كلاندىق جۇيەمەن بايلانىستى ەكەنىن ايتادى.
- قالاي بولعاندا دا سوڭعى 30 جىلداعى ەكونوميكالىق، ساياسي تۇرعىدا باسقارۋ جۇيەسىندە وسىنداي كلاندىق ءتارتىپ ورناعان. ءاۋ باستا، ياعني 1990 جىلداردىڭ اياعى مەن 2000 جىلداردىڭ باسىندا باسقارۋ سالاسى ءسال باسقا بولاتىن. ماسەلەن, ۇكىمەتتءى ءبىر كلاننىڭ وكىلى باسقارسا، پارلامەنتتە تاعى ءبىر توپتىڭ وكىلى باسشى بولدى. ياعني ءارتۇرلى ايماقتىڭ ازاماتتارى بالانس ساقتاپ باسقارۋ جۇيەسى بولدى. بىراق، سوڭعى 7-8 جىلدىڭ، ءتىپتى 10 جىلدىڭ ىشىندە بۇل بالانس بۇزىلدى. قازىرپرەزيدەنت وزىنە سەنىمدى، ادال، قازاقشا ايتقاندا ساتىپ كەتپەيتىن تۇلعالاردى ىزدەۋگە ءماجبۇر. سەبەبى، ەلدە قالىپتاسقان ەرەجە وسىعان اكەلدى, – دەدى ول.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ۇكىمەتتە 13 پرەمەر-مينيستر اۋىسقانى بەلگىلى.
بوزىمباەۆتىڭ داۋرەنى جانە اۋلەت پەن داۋلەت
قانات بوزىمباەۆ – بۇعان دەيىن ءتۇرلى داۋلى وقيعالارىمەن ەستە قالعان شەنەۋنىك. ناقتىراق ايتساق, ول 2014 جىلى پاۆلودار وبلىسىن باسقارعاندا ونىڭ ۇلى داۋرەن الدابەرگەن «قىز زورلادى» دەپ ايىپتالدى, سوڭىنان كۋاگەرگە اينالدى. «ۆەرسيا» گازەتى بۇل وقيعانىڭ پاۆلودار وبلىسى اكىمىنىڭ رەزيدەنتسياسىندا بولعانىن جازدى. ال 2018 جىلى ول ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىن باسقارعان كەزدە ءبىر ەمەس، ءۇش بىردەي ورىنباسارى جەمقورلىق ءىسى بويىنشا تۇتقىندالدى. ايتسە دە كەيىن ولارعا تاعىلعان ايىپتاردىڭ بارلىعى الىنىپ تاستالدى. سونداي-اق ول قاڭتار وقيعاسى كەزىندە تالقىقورعاندا «تىڭدا...» دەپ كوپتى بالاعاتتاپ، باسى داۋعا قالدى. سول كەزدە الماتى وبلىسىن باسقارعان ول حالىقتىڭ الدىنا شىعىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرۋگە تىرىسقان ساناۋلى اكىمنىڭ ءبىرى بولدى.
قانات بوزىمباەۆتىڭ ەسىمى بيزنەستىڭ باسقا تۇرلەرىن بىلاي قويعاندا، مۇناي سالاسىندا دا اتالىپ قالادى. ونىڭ ۇلى داۋرەن الدابەرگەن بەنزيندى كوتەرمە ساۋدامەن ساتاتىن «دوستىق ماركەتينگ» جانە «LD Trading» جشس كومپانياسىنا يەلىك ەتەدى. سوڭعى كومپانيا 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا 4,7 ملرد تەڭگە سالىق تولەگەن. «LD Trading» جشس كليەنتتەرىنىڭ تىزىمىنە «گازپروم نەفت - قازاقستان» جشس، «گەليوس» جشس، «پەگاس» جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارى جەلىسى، «قوستاناينەفتەپرودۋكت» جشس، «جاڭا گاز ستانساسى» جشس، «ويل» جشس، «پرەميۋم ترەيد» جانە «پەتروپرايم» جشس كىرەدى.
سونداي-اق قانات بوزىمباەۆتىڭ ۇلى «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى رايىمبەك باتالوۆتىڭ وتباسىمەن بىرگە كوتەرمە جانە بولشەك ساۋدا جانە ءۇي-جايلاردى جالعا بەرۋ جانە قوسالقى جالعا بەرۋ سالاسىنداعى «AlcoVito» جشس كومپانياسىنا يەلىك ەتەدى. بۇل از دەسەڭىز, داۋرەن الدابەرگەن كوتەرمە ساۋدامەن اينالىساتىن Sirius Minerals كومپانياسىنىڭ يەسى.
قانات بوزىمباەۆتىڭ تاعى ءبىر تۋىسى ءمادينا الدابەرگەنوۆانىڭ «قايىڭدى»، «Ski spirit»، «MK Construction» جانە «ORION TRAIDING» ءتارىزدى كومپانيالاردا ۇلەسكە يە ەكەنى ايتىلادى.
مۇنىڭ ءبارى بولاشاعىنان «زور ءۇمىت كۇتتىرگەن» فۋنكتسيونەردىڭ رەپۋتاتسياسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەدءى، قازىرگى قوعامدا بۇل تۋرالى ايتۋ قيىن.
شىنار اقجانقىزى
