بلاگورودنى دۋشي زنايۋششيح...

3570
Adyrna.kz Telegram

ۆ تراديتسيوننوي كازاحسكوي كوچەۆوي كۋلتۋرە س درەۆنيح ۆرەمەن دو ناچالا حح ۆ. يمەل ۆاجنوە زناچەنيە وسوبىي تيپ ليۋدەي – زنايۋششيح ي سلىشاششيح.

بۋحار جىراۋ تاك سكازال:

ەل باستاۋ قيىن ەمەس،                                                 

قوناتىن جەردەن كول تابىلادى،                                     

قول باستاۋ قيىن ەمەس،                                            

شاباتىن جەردەن ەل تابىلادى.                                               

شارشى توپتا ءسوز باستاۋدان

قيىندى كورگەم جوق

(ناچات كوچەۆە نە ترۋدنو –                                         

ۆوزلە ستويانكي نايدەتسيا وزەرو.                                                     

ناچات پوحود نە ترۋدنو –                                                              

نا مەستە بيتۆى نايدۋتسيا ليۋدي.                                                 

يا نە ۆيدەل نيچەگو ترۋدنەە،

چەم ناچات رەچ پەرەد سوبرانيەم نەمنوگيح (تو ەست زنايۋششيح).

ەتۋ وسوبۋيۋ ينتەللەكتۋالنۋيۋ پروسلويكۋ سرەدي منوجەستۆا زنايۋششيح سوستاۆليالي ۆ ستەپي مۋدرىە حرانيتەلي پوۆەري، تولكوۆاتەلي سلوۆەسنو-مۋزىكالنوگو يسكۋسستۆا، پروۆودنيكي وبريادوۆ ي تراديتسي، ماستەرا وحوتنيچەگو ي كۋزنەچنوگو دەلا، زناتوكي مەديتسينى، مەتاللۋرگي ي بوەۆىح، سپورتيۆنو-سوستيازاتەلنىح يگر. ەتو بىلا تسەلايا سترانا ستەپنوگو زنانيا، پرو كوتورۋيۋ گ. ن. پوتانين ۆوسحيششەننو پيسال: «ۆسيا ستەپ پوەت!» س درەۆنوستي تاكيە زنايۋششيە بىلي ۋ ۆسەح نارودوۆ، نو دو نوۆوگو ۆرەمەني سوحرانيليس ليش ۋ كوچەۆنيكوۆ ۆ سيلۋ يح درەۆنەگو تراديتسيوننو حوزيايستۆەننوگو ۋكلادا. وب ەتوي كۋلتۋرە زنايۋششيح ي سلىشاششيح مى ۋزناەم يز ناسلەديا مۋدرىح جىراۋ ي بيەۆ، چي رەچي بىلي ۆسەگدا مەتافوريچنى، ينوسكازاتەلنى، ترەبوۆالي سۆوەگو پونيمانيا، تولكوۆانيا، زاپومينانيا ي دالنەيشەگو راسپروسترانەنيا ۆ نارودە. ۆ تەچەنيە تىسياچەلەتي رازۆيۆالوس ستەپنوە زنانيە پۋتەم ۋستنوي پرەەمستۆەننوستي وت پرەدكوۆ ك پوتومكام: اتادان – بالاعا.

منە نەسكازاننو پوۆەزلو: رەدكيح زناتوكوۆ جيۆوي نارودنوي مۋدروستي: پرەداني، ەپوسا ي شەجىرە يا ەششە ۆسترەچال تريدتسات لەت نازاد ۆ رازنىح چاستياح كازاحسكوي زەملي. پوتوم يا ۆسترەتيل تاكوگو زناتوكا ۆ ليتسە حاكيما ومارا – پرەكراسنوگو چەلوۆەكا ي پيساتەليا. كاك منوگيم مويم سوۆرەمەننيكام، منە ۆىپالو سچاستە بىت ۋچاستنيكوم «تيۋركسكوگو سەمينارا» – زولوتوي سترانيتسى يستوري رودنوگو گورودا. ودنيم يز ەگو وسنوۆاتەلەي ي رۋكوۆوديتەلەي نا پروتياجەني دەسياتيلەتيا (س 2014 گ.) ي بىل حاكيم – زامەچاتەلنىي تيۋركولوگ ي يزداتەل. ون حوروشو زنال ي ليۋبيل يستوريۋ ي ليتەراتۋرۋ. پەرۆىم جە رۋكوۆوديتەلەم سەمينارا، نادو زامەتيت، بىل تالانتليۆىي جۋرناليست ي كينوستسەناريست، پەرەۆودچيك ابايا، ۆەرنىي سپودۆيجنيك حاكيما ەربول كۋرمانباەۆ. كوگدا-تو اباي سەتوۆال نا تو، چتو كازاحي ۋتراتيلي دۆا سۆويح، يدۋششيح يز گلۋبوكوي درەۆنوستي، وسنوۆنىح كاچەستۆا: مىرزاشىلىق (بەسكورىستيە، ششەدروست دۋشي) ي باتىرشىلىق (ۆەليكودۋشيە ي بلاگورودستۆو).

ەتيمي كاچەستۆامي وبلادالي ي حاكيم، ي ەربول – پودۆيجنيكي ناۋكي. وبلادايا شيروكوي دۋشوي، نايلۋچشيمي چەلوۆەچەسكيمي كاچەستۆامي، وني چاستو ۆىستۋپالي ي بەسكورىستنىمي مەتسەناتامي. پرو تاكيح ۆ كازاحسكوم نارودە ۆ درەۆنوستي گوۆوريلي: حالىقتىڭ اسقان جاندار بولدى (وني بىلي نەسراۆنەننىمي دۋشامي نارودا). نو ۆوت بىسترولەتنوە ۆرەميا ۆىرۆالو يز ناشيح ريادوۆ ي ەتيح، لۋچشيح ي دوستوينىح. تاك ۋشەل حاكيم – كومۋ برات، ا كومۋ – وتەتس، چيستىي دۋشوي ي گورياچي سەردتسەم ناش ۆەليكي سوۆرەمەننيك – ي نە ۆىسكازات بول وت ەتوي نەۆوسپولنيموي ۋتراتى؟ كتو زامەنيت ەگو؟ چتو بۋدەت ي س «تيۋركسكيم سەميناروم»؟ ەتو تياجەلايا بەدا دليا رودنىح ي بليزكيح، دليا درۋزەي، دليا ەدينومىشلەننيكوۆ، سوراتنيكوۆ پو بوربە زا چەلوۆەچەسكوە دوستوينستۆو.

س نيم ۋشلا تسەلايا ەپوحا تەح، كتو بورولسيا زا نەزاۆيسيموست ي سۆوبودۋ كازاحسكوگو نارودا، كتو وتستايۆال ەگو ۋنيكالنۋيۋ كۋلتۋرۋ. سكورب نادولگو سكوۆالا ۆسەح، كتو زنال ي ليۋبيل ەگو ي كوگو ون ليۋبيل، كومۋ ون كوگدا-تو پوموگ، پوددەرجال ۆ ترۋدنىە مينۋتى جيزني. پوەتومۋ كازاحي ي گوۆوريات: بلاگورودنى دۋشي زنايۋششيح… ا ون ۋج توچنو بىل پودليننو زنايۋششيم. دليا تەح، كتو چيتال ەگو پرويزۆەدەنيا ي سترەميلسيا ك پونيمانيۋ كازاحسكوي دۋشي، ون بىل پۋتەۆودنوي زۆەزدوي. تاك نازىۆالوس ي ەگو يزداتەلستۆو «تەمىرقازىق» (پوليارنايا زۆەزدا). پولۋچيۆ پرەكراسنوە فيلولوگيچەسكوە وبرازوۆانيە، ون حوروشو زنال تيۋركسكيە ي نەكوتورىە ەۆروپەيسكيە يازىكي، كازاحسكۋيۋ، رۋسسكۋيۋ ي ميروۆۋيۋ كلاسسيكۋ، فولكلور تيۋركويازىچنىح نارودوۆ، كازاحسكۋيۋ يستوريۋ ي ەتنوگرافيۋ. كوگدا يا زاحوديل ۆ ەگو روسكوشنۋيۋ بيبليوتەكۋ ۆ يزداتەلستۆە، تو نەۆولنو سراۆنيۆال ەگو س ۆىدايۋششيمسيا نەمەتسكيم فيلوسوفوم ي يستوريكوم كۋلتۋرى ي. گ. گەردەروم – دەياتەلەم پوزدنەگو پروسۆەششەنيا.

يا نازىۆال ەگو «ناشيم گەردەروم» زا تونكي ليتەراتۋرنىي ۆكۋس، زا بولشوي پيساتەلسكي تالانت، زا كريتيچەسكۋيۋ وتسەنكۋ ي پوددەرجكۋ يم سۆويح پوەتوۆ-سوۆرەمەننيكوۆ: ا. كودارا، ج. بايجۋمينا، م. ۋالي. ون ۆسەگدا پوموگال ۋچەنىم، دەياتەليام يسكۋسستۆا، وبششەستۆەننىم پوليتيچەسكيم دەياتەليام. س نەكوتورىمي يز نيح، تاكيمي، كاك ارون اتابەك، ون بىل ۆ ودنوم بوەۆوم سترويۋ. سلاۆۋ ەمۋ، كاك پيساتەليۋ، پرينەسلو پرويزۆەدەنيە «دەمب». پەرۆىي ەگو ۆاريانت بىل پروچيتان منويۋ ۆ 1991 گ. ۆ الماناحە «الەم». سەيچاس ۋ ناس نەت ۆرەمەني اناليزيروۆات ەتو سيلنوە ي گلۋبوكوە پوۆەستۆوۆانيە، نو ۋجە منوگيمي اۆتورامي ستاتەي و حاكيمە بىلو وتمەچەنو، چتو ەگو پروزۋ ۆىسوكو وتسەنيل يزۆەستنىي پيساتەل گ. بەلگەر ۆ سۆويح «پلەتەنياح چەپۋحي».

دليا مەنيا ليچنو «دەمب» – پوۆوروتنىي وريەنتير ۆسەي كازاحسكوي ليتەراتۋرى نا پۋتي وسمىسلەنيا فيلوسوفسكو-ليتەراتۋرنوي تراديتسي زارۋبەجنىح ەكزيستەنتسيالنىح پيساتەلەي: ا. كاميۋ، ج-پ. سارترا، س. كەركەگورا.

ليۋبيمىم جە ەگو پيساتەلەم بىل انتۋان سەنت-ەكزيۋپەري، و كوتوروم ون زنال وچەن منوگو ي پيسال ستاتي و نەم. گلۋبيننىي گۋمانيزم فرانتسۋزسكوگو پيساتەليا ۆ سوچەتاني س بەسكونەچنوي گرۋستيۋ چەلوۆەچەسكوگو ودينوچەستۆا سرودنياەت دۆۋح زامەچاتەلنىح رومانتيكوۆ چەلوۆەچەستۆا، دەلاەت تۆورچەستۆو كاجدوگو يز پيساتەلەي نە تولكو گلۋبوكو ناتسيونالنىم، نو ي وبششەچەلوۆەچەسكيم.

كاكيە بى پروبلەمى ني زاتراگيۆال «تيۋركسكي سەمينار»، حاكيم سموترەل نا ۆسە ەتو كونسترۋكتيۆنو، س پولزوي دليا ناتسيونالنوي كۋلتۋرى ي دۋحا. پوەتومۋ ۆ جۋرنالاح «جۇلدىز»، «جالىن»، «تامىر» ي «مىسل» ون ۆىستۋپاەت گلۋبوكيم مىسليتەلەم، بلەستياششيم زناتوكوم كازاحسكوي يستوري ي ەتنوگرافي. ەگو فۋندامەنتالنىە يسسلەدوۆانيا «يانتارنوە پەرو ادولفا يانۋشكەۆيچا»، «تەكتىدەن تۋعان تۇلعالار» ي «التاي شەجىرەسى» (2014) ۆىزۆالي بولشوي ينتەرەس ينتەللەكتۋالوۆ ناشەي سترانى. «تيۋركسكي سەمينار» نەس بلاگورودنىي سۆەت ناۋكي ۆ ماسسى. ەە ۋچاستنيكامي بىلي يزۆەستنىە ۋچەنىە يز سشا، روسسي، تۋرتسي، ۆەليكوبريتاني، مونگولي، ازەربايدجانا ي ناشي زنامەنيتىە انتروپولوگي، فولكلوريستى، ارحيتەكتورى، كريتيكي ي پيساتەلي، پۋبليتسيستى، يستوريكي، كومپوزيتورى، يسكۋسستۆوۆەدى، كۋلتۋرولوگي ي حۋدوجنيكي. يا گلۋبوكو ۋۆەرەن: نە سورۆەتسيا ەگو ۆىسوكايا زۆەزدا س نەبوسكلونا تيۋركسكوي كۋلتۋرى، نەسيا سۆوي پروسۆەتيتەلسكي سۆەت تيۋركسكيم نارودام ي ۆسەمۋ چەلوۆەچەستۆۋ. نو نام دەيستۆيتەلنو نە حۆاتاەت ەگو ششەدروگو تەپلا. ۆەد ون بىل دليا منوگيح يز ناس براتوم ي ۋچيتەلەم جيزني.

                              پورترەت موەگو سوۆرەمەننيكا

دولگوە ۆرەميا يا نە موگ ناپيسات ستاتيۋ و لۋچشەم يز مويح سوۆرەمەننيكوۆ. ەتو تاك ترۋدنو – نە پوۆتوريتسيا ي نە سولگات. نو سوۆەرشەننو توچنو يا وتمەچايۋ، چتو، وبلادايا بلاگورودنوي دۋشوي، ون منوگيم ششەدرو پوموگال. ي وب ەتوم توجە ۋجە پيسالي. تاكيح بلاگورودنىح ليۋدەي ۆ كازاحسكوم نارودە نازىۆايۋت ازامات – دوستوينىي سىن رودا، پلەمەني ي نارودا. ون نيكوگدا نە گوۆوريل نام، چتو ون بولەن – نوسيل ۆ سەبە ەتۋ ستراشنۋيۋ تاينۋ. ا يا ۆيدەل ەگو سيلنىم ي كراسيۆىم ۆ پوسلەدني راز ۆ نوۆوگودنيۋيۋ نوچ. ۆسە ەتو گوۆوريت و توم، چتو ون بىل مۋجەستۆەننىم چەلوۆەكوم. ۆوت ەگو پورترەت. نا فوتوگرافي مى ۆيديم دوبروگو، س مياگكيم ۆزگليادوم، كازاحا. ۋ نەگو تەپلايا ۋلىبكا. ەتو حاكيم ومار – ناش درۋگ، پيساتەل، ۋچەنىي، ەنتسيكلوپەديست. ەگو ۆنەشني وبليك – گلادكي كوستيۋم، بەلايا سوروچكا س كراسيۆىم بلەستياششيم گالستۋكوم، – گوۆوريت نام و توم، چتو حاكيم ناحوديتسيا نا كاكوم-تو پرازدنيچنوم مەروپرياتي. ون سچاستليۆ، رادوستەن. ەتوت ۆنەشني وبليك راسكرىۆاەت ەگو جيزنەليۋبيە: ون جەلال ليۋديام دوبرا ي سچاستيا ي سام تۆوريل ەتو دوبرو ۆ جيزني. پو فوتوگرافي ۆيدنو، كاكوي ەتو وتكرىتىي، دوبروجەلاتەلنىي ي سۆەتلىي دۋشوي چەلوۆەك. سپوكوينىي ي مۋدرىي سۆەت ەگو گلاز، سپرياتاننىي زا وچكامي، راسكرىۆاەت پەرەد نامي ليچنوست مىسلياششۋيۋ، تۆورچەسكۋيۋ. سەيچاس نەۆوزموجنو پرەدستاۆيت، چتو ەگو ۋجە نەت س نامي.  ۆەد فيلوسوفيا رادوستي جيزني ۆسەگدا سكۆوزيلا ۆ ەگو سلوۆاح ي دەلاح. ەتو بىل وپتيميست، نەسموتريا نا تو، چتو ي ون، كاك ۆسە ليۋدي، سيلنو پەرەجيۆال زا رودنىح، زا درۋزەي، زا پروستىح ليۋدەي، زا دەياتەلەي ناۋكي ي يسكۋسستۆا. تاكوە جيزنەليۋبيە ي تاكايا جيزنەرادوستنوست س گلۋبوكوي درەۆنوستي حاراكتەريزوۆالي كازاحسكيح ستەپنىح باتىروۆ، زنايۋششيح تسەنۋ جيزني ي سمەرتي ي – سمىسل نا ەتوي برەننوي زەملە. ۆوت كاك گوۆوريل ەششە ۆ XVI ۆ. شالكيز جىراۋ:

كۇلەلىك تە وينالىق،                       

كيەلىك تە ىشەلىك،                              

مىناۋ جالعان دۇنيە

كىمدەردەن كەيىن قالماعان!!!

(داۆايتە يگرات ي سمەياتسيا،                              

نارياجاتسيا، ۆۆوليۋ ەست ي پيت –

ەتوت لجيۆىي مير                                                   

پوسلە كوگو تولكو نە وستاۆالسيا؟)

ەگو ۆەليكودۋشيەنە زنالو گرانيتس. ۆسە ورگانيزاتسيوننىە مەروپرياتيا، سۆيازاننىە س پوسەششەنيەم «تيۋركسكوگو سەمينارا» ۋچەنىمي رازنىح ستران، c پوحورونامي ي اسوم ۆەليكوگو فولكلوريستا ە. تۋرسۋنوۆا، س ماتەريالنوي پوددەرجكوي دەياتەلەي ناۋكي ي وبششەستۆەننىح دۆيجەني ون برال نا سۆوي باتىرسكيە پلەچي، حوتيا، نادو پولاگات، چتو ي سامومۋ ەمۋ بىلو نە تاك لەگكو ۆ ەتوم سۋروۆوم ي جەستكوم ميرە كونكۋرەنتسي. نو ۋ نەگو، كاك ي پولاگاەتسيا باتىرام، بىلي زامەچاتەلنىە درۋزيا. ەگو درۋزيا – وسوبىي نەپوۆتوريمىي مير، نەسراۆنەننو چۋدەسنايا ۆ ەگو راسسكازاح جانا-اركا. ون روس سرەدي ەە ۋديۆيتەلنىح ليۋدەي. ون كولوريتنو وپيسىۆال كاجدوگو. ەتو بىل ەگو وگرومنىي ۋستنىي رومان و ەگو چۋدەسنوي رودينە، گدە جيلي سۆويم ميروم ەتي پرەكراسنىە، ارتيستيچنىە، دۋحوۆنو بوگاتىە ي وچەن كولوريتنىە جانااركينتسى. ون ي سام مەچتال ناپيسات پرويزۆەدەنيە «جانا-اركا – فلورەنتسيا»، نو ەتي سۆوي مەچتى ون نە ۋسپەل وسۋششەستۆيت – زاكونچيلاس پرەكراسنايا ەرا پود يمەنەم حاكيم ومار. ەگو سيلنو پودپيتىۆالي ناۋكا ي ليتەراتۋرا. سرەدي وگرومنوگو چيسلا ليۋبيمىح پيساتەلەي ون ۆىدەليال فرانتسۋزا انتۋانا سەنت-ەكزيۋپەري. ك پورترەتۋ ومارا سۋششەستۆەننو ۆاجنو سلەدۋەت دوباۆيت، چتو روديلسيا ون ۆ ۋلىتاۋ – درەۆنەيشەي كولىبەلي باتىروۆ، اكىنوۆ ي جىراۋ، گدە ۆسە پرونيزانو دۋحوم گەرويچەسكوي پوەزي، كراسوتى ي رومانتيچەسكوي سۆوبودى. 

گلاۆنوە دەتيششە حاكيما – وسنوۆاننىي يم «تيۋركسكي سەمينار» نا بازە يزداتەلستۆا  «تەميركازىك». و ياركوي وبششەستۆەننوي، ناۋچنوي ي مەتسەناتسكوي دەياتەلنوستي حاكيما ومارا ۋجە پودروبنو ناپيسانو داستانوم ەلدەس ي ەرلانوم تولەۋتاەم، ي يا نە ستانۋ ۆنوۆ پوۆتوريات ەتوگو، نو يز يح ستاتەي ۆيدنو، كاكۋيۋ وگرومنۋيۋ پولزۋ پرينەس ون رودنومۋ كازاحسكومۋ يازىكۋ، رودنومۋ نارودۋ، ناتسيونالنوي ناۋكە.

ەرلان تولەۋتاي – ودين يز لۋچشيح ەگو درۋزەي، پودچەركيۆاەت، چتو ششەدروست حاكيما پروياۆليالاس ي ۆ توم، چتو پو زاۆەرشەني وچەرەدنوگو سەمينارا ۆسە ەگو ۋچاستنيكي موگلي حوروشو پودكرەپيتسيا زا بوگاتىم داستارحانوم، وبسۋجدايا تەمى ي ناۋچنىە سووبششەنيا، پروزۆۋچاۆشيە نا سەمينارە. ۆسە مى پومنيم، چتو زدەس ون ۆىستۋپال ي كاك مەتسەنات، داۆايا دەنگي نا تاكسي دالەكو جيۆۋششيم گوستيام سەمينارا. تاك راسكرىۆالاس باتىرسكايا پريرودا حاكيما – پو دۋحۋ، ي پو دەلۋ! يا پومنيۋ نوۆىي گود ي درۋگيە پرازدنيكي، كوتورىە ون ورگانيزوۆىۆال ۋ سەبيا دوما: ۋ نەگو ۆسەگدا بىلو منوگو ليۋدەي، منوگو گوستەي – تاك ون بىل وتكرىت ميرۋ! ي تەپەر، كوگدا مى ليشيليس تاكوگو باتىرا، ترۋدنو سوگلاسيتسيا س ديكتاتوم نەناسىتنوگو ۆرەمەني! «نو سىنى چەلوۆەچەسكيە سمەرتنىمي روجدەنى!»  – سكوربيت بيلگە-كاگان و براتە سۆوەم كيۋل-تەگينە. 

پومنيۋ، كاك ون گورديلسيا سۆوەي سۋپرۋگوي انار، پوكازىۆايا منە ەە مونوگرافيۋ، پودچەركيۆايا ەە تسەننىي ۆكلاد ۆ كازاحسكوە يازىكوزنانيە. انار ومار بىلا زامەچاتەلنىم ۋچەنىم، زابوتليۆوي ماتەريۋ، مۋدروي حوزيايكوي ي پروستو – كراسيۆوي كازاحسكوي جەنششينوي. ي وني س حاكيموم سوزدالي زامەچاتەلنۋيۋ سەميۋ. «ك كومۋ منە تەپەر يدتي، برات؟! – پيشەت ەرلان. – پروششاي، حاكيم، پروششاي، پروششاي، دوروگوي اعا! دا بۋدەت ۆام بلاگوسلوۆەنەن نەزريمىي پۋت! دا بلاگوسلوۆيت بوگ تۆويۋ دۋشۋ!»

«ترۋدنو پرەدستاۆيت، كاك تاكوي زامەچاتەلنىي ي نۋجنىي پروەكت، كاك «تيۋركسكي سەمينار»، بۋدەت رازۆيۆاتسيا بەز حاكيما، پودۆيجنيكا، پاتريوتا، يسسلەدوۆاتەليا ي بلاگورودنوگو ەنتۋزياستا» – پيشەت نا سۆوەي سترانيتسە مايرا سارىباي.

كايرات جاناباەۆ

پىكىرلەر