جىلىنا تەمەكى كەسىرىنەن 8 ميلليوننان استام ادام قايتىس بولادى ەكەن. ونىڭ 90%-ى تەمەكىنى تۇراقتى تۇردە قابىلدايتىن ادامدار بولسا، 10%-ى تەمەكى تارتپاسا دا، يىسىنە ۋلانىپ زارداپ شەگەتىندەر!
تەمەكى بۇل – زاڭدى تۇردە پايدالانۋعا بولاتىن ەسىرتكىنىڭ ءبىر ءتۇرى. تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ قۇرامىندا 400-گە جۋىق ۋلى ميكرو زاتتار بار. ولاردىڭ اسەرىنەن بۇكىل اعزا زارداپ شەگەدى. تەمەكى شەگۋ وكپەنىڭ قاتەرلى ىسىگىنىڭ دامۋ قاۋپىن 4 ەسەگە ارتتىرادى. ءدال وسى اۋرۋدان قايتىس بولعانداردىڭ 90%-ى تەمەكى شەگىپ، ودان باس تارتا الماعاندار! تەمەكى شەكپەيتىندەرمەن سالىستىرعاندا شىلىمقورلاردا اسقازان قىلتاماعىنىڭ پايدا بولۋ قاۋپى 50% جوعارى.
مۇنداي قاۋىپ-قاتەرلەردى بولدىرماۋدىڭ جولى، ول شىلىم تارتۋدان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋ!
شىلىم شەگەتىن ادام كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 200, ايىنا 6000, جىلىنا 72 000 رەت ىشىنە ءتۇتىن سورادى. ونى العاش تارتىپ باستاعان 100 ادامنىڭ 80-ءى بىرتىندەپ شىلىمقورعا اينالادى. بۇل ۋلى زاتتىڭ شىعۋ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. ونى 1560 جىلى فرانتسيانىڭ پورتۋگالياداعى ەلشىسى جان نيكو الەم ەلدەرىنە تاراتتى، ءبىز ايتىپ جۇرگەن نيكوتين اتاۋى وسى ادامنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان. بۇل نيكوتين تەمەكى تۇتىنىمەن اۋىزعا، تىنىس جولدارىمەن وكپەگە، سوسىن ادام قانىنا سىڭەدى، قان ارقىلى اعزامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارايدى. جۇتىنعاندا وڭەشكە جانە اسقازانعا سىڭەدى، وسىلايشا اۋىز ىشىندەگى ەرىندەگى، تىلدەگى، تاڭدايداعى وتە سەزىمتال جۇيكە تالشىقتارىن ۋلايدى.
قان ارقىلى ميعا جەتىپ، ونىڭ جۇيكە جاسۋشالارىن قوزدىرادى.
ەگەر شىلىم شەگۋدى تاستاساڭىز:
— 24 ساعاتتان كەيىن جۇرەك تالماسى قاۋپى ازايادى;
— 2 كۇننەن كەيىن ءدام مەن ءيىس سەزۋ قابىلەتى ادەتتەگى ادامدارمەن تەڭەسەدى;
— 3 كۇننەن كەيىن تىنىس الۋ قالىپتى جاعدايعا كەلەدى;
— 3 ايدان كەيىن وكپە ادەتتەگىدەن 30% ارتىق جۇمىس جاسايدى;
— 1 جىلدان كەيىن جۇرەك اۋرۋ قاۋپى 50%-عا ازايادى;
— 10 جىلدان كەيىن وكپە راگىنە شالدىعۋ قاۋپى شىلىم شەكپەگەن ادامدىكىمەن تەڭەسەدى;
— 15 جىلدان كەيىن جۇرەك پەن قان قىسىمى ەشقاشان شىلىم شەكپەگەن ادامدارمەن بىردەي بولادى;
جاستايىنان تەمەكىگە ءۇيىر بولعاندار ۋاقىت وتە كەلە ۇمىتشاق بولا باستايدى. بىرتە-بىرتە جۇيكە جاسۋشالارى ۋلانىپ، اقىل-ويى كەميدى. مىنەزىندە ۇرىسقاقتىق پەن اشۋشاڭدىق باسىم بولادى. ءوز قاتارلاستارىمەن سالىستىرعاندا بەتىنە ءاجىم ەرتە ءتۇسىپ، تەز قارتايا باستايدى. ءتۇرلى قاۋىپتى اۋرۋلارعا تەز شالدىعادى، قانى ازايىپ، كوزدىڭ كورۋ قابىلەتى تومەندەيدى. باس اينالۋ ءجيى ورىن الادى.
جاسوسپىرىمدەر اراسىندا دا مۇنداي زياندى ادەتتەر جوق دەپ ايتا المايمىز. ياعني تەمەكى شەگەتىن جاستار از ەمەس. ولاردىڭ مۇنداي جامان ادەتكە سالىنۋىنىڭ باستى سەبەپتەرى: شىلىم شەگەتىن اتا-اناسىنا جانە وزدەرى جاقسى كورەتىن ادامدارعا ەلىكتەيدى، ونىمەن قوسا قۇرالعان ورتاسى، قۇربى-قۇرداس، دوستارىنان قالماي ەرتەرەك ەرەسەك كورىنۋ ءۇشىن تارتادى.
ەلەكتروندى تەمەكى
قازىرگى كۇنى جاستار اراسىندا تارالعان تەمەكىنىڭ ەلەكتروندى ءتۇرى – ۆەيپ.
ءتىپتى تەمەكىنىڭ بۇل ءتۇرىن مەكتەپ وقۋشىلارىنا دەيىن تارتادى. الايدا ءبىراز جاستار مۇنىڭ قانشالىقتى زيان ەكەنىن بىلە بەرمەيدى. ۆەيپتىڭ زياندىلىعى قالاي؟
ەلەكتروندى تەمەكى بۇل – حيميا. ونىڭ قۇرامىندا فەنيلدى زاتتار، اعزاعا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن حيميالىق زاتتار جەتىپ ارتىلادى. بۇل اعزاعا تۇسكەندە قانعا سىڭەدى، ميدى ۋلاپ، جۇرەك بۇلشىق ەتتەرى مەن وكپەگە كەرى اسەر ەتەدى، ەڭ قاۋىپتىسى جىنىستىق جۇيەنى قۇرتىپ، ول جەردەگى قاناينالىم جۇيەسى بۇزىلىپ، بەدەۋلىككە الىپ كەلۋى مۇمكىن. ولاي بولماعان كۇننىڭ وزىندە تەمەكى شەگەتىن ادامنان تۋىلعان بالانىڭ دەنساۋلىعىندا كەمىستىكتەر بولۋى مۇمكىن!
ءدال وسى ەلەكتروندى تەمەكى شەككەن ادامدارعا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىندە مي اقاۋلارى، وكپە اقاۋلارى جانە قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنا شالدىققاندار بار ەكەن. بولاشاقتا بۇل اۋرۋلار سانى بۇداندا كوپ بولۋى مۇمكىن!
الكوگولدى ىشىمدىك
الكوگولدى ىشىمدىك – تاۋەلدىلىكتى تۋدىراتىن، ۋلى، پسيحولوگيالىق بەلسەندى زات بولىپ تابىلادى. ىشىمدىكتى پايدالانۋ اعزاداعى بارلىق ورگانداردىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپشى بولادى. ءبىرىنشى كەزەكتە باۋىردىڭ جۇمىسى بۇزىلادى. باۋىر زياندى زاتتاردى بەيتاراپتاندىرۋدا نەگىزگى جۇكتەمەنى وزىنە الادى. ال ىشىمدىك كوپ ىشكەن ادام باۋىر تسيرروزى اۋرۋىنا شالدىعۋ قاۋپى جوعارى. مي كلەتكالارى ولەدى، كلەتكالارداعى وتتەگى جەتىسپەۋشىلىگى اسەرىنەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتى تومەندەپ، پسيحيكالىق توزۋ باستالادى. جۇرەكتىڭ جانە تامىرلاردىڭ جۇمىسى باياۋلاپ، حولەستەريننىڭ ارتۋىنا الىپ كەلەدى. ىشكىش ادامدار گيپەرتونيامەن اۋىرىپ، ينسۋلت، ينفاركت اۋرۋلارىنا بەيىم كەلەدى. جىل سايىن ىشىمدىكتى پايدالانۋدان 3 ميلليوننان استام ادام كوز جۇمادى ەكەن.
بۇل ءبىر ادامنىڭ ەمەس، بۇل بۇكىل قوعامنىڭ دەرتى. حالىقتىڭ باسىم بولىگى مۇنداي زياندى ادەتتەرگە جاقىن بولسا، ەل ىشىنەن تىنۋى مۇمكىن.
قازاق ەلى مىقتى ءارى تۇعىرى بيىك ەل! ەل بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا! بولاشاعى جارقىن ەل بولۋىمىز ءۇشىن، ەڭ الدىمەن دەنىمىز ساۋ بولۋى شارت!
ايگۇل مۇراتقىزى
