اعىمداعى جىلدىڭ 17 قاڭتارىندا ەۋروپالىق پارلامەنت «ەۋروپالىق وداقتىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا ستراتەگياسى: سەرىكتەستىكتى نىعايتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» اتتى قارارىن قابىلداۋعا داۋىس بەردى.
قارار ەۋروپالىق پارلامەنتتىڭ جوسپارلى قۇجاتى بولىپ تابىلادى، ونىڭ شەڭبەرىندە زاڭشىعارۋشىلار ەو-نىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا جاڭا ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى ءوز باعالارىن بەردى.
وسى ماقساتتا ەۋرودەپۋتاتتار قازاقستانعا جانە ءوڭىردىڭ باسقا ەلدەرىنە بىرنەشە رەت باردى. ورتالىق ازيانىڭ رەسمي وكىلدەرى مەن ازاماتتىق سەكتورىنىڭ پىكىرى ەسكەرىلدى.
وتكەن جىلدارداعى ۇقساس قۇجاتتارمەن سالىستىرعاندا، 2024 جىلعى ورتالىق ازيا بويىنشا ەو قارارى ءوزىنىڭ سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى.
مۇندا العاش رەت ورتالىق ازيا كەلەسىدەي ءوڭىر رەتىندە قاراستىرىلادى: 1) ءوزىنىڭ وڭىرلىك بىرەگەيلىگىن – قازىرگى زامانعى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك قاتىناستاردىڭ جەكەلەگەن ماسەلەلەرى بويىنشا تاۋەلسىز ۇستانىمدارىن ويداعىداي قالىپتاستىرعان; 2) ساۋدادا، ينۆەستيتسيالاردا، بيزنەستە جانە يننوۆاتسيالاردا وڭىرلىك مۇمكىندىكتەردى بىرىكتىرگەن.
ەۋروپالىق پارلامەنت ەۋروپالىق وداق پەن ورتالىق ازيا ءۇشىن جاھاندىق جانە وڭىرلىك سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتەردىڭ ۇقساستىعىن مويىندايدى، بۇل ۇزاق مەرزىمدى، قۇرىلىمدىق جانە ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋعىزادى.
وسىعان بايلانىستى ەۋروپانىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى ەۋروپالىق وداقتى «گەوستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىن» ەسكەرە وتىرىپ، ورتالىق ازيامەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى جانداندىرۋعا جانە ساياسات پەن ەكونوميكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ارقىلى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى ىلگەرىلەتۋگە شاقىرادى.
ەۋروپالىق وداقتىڭ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ قاجەتتىلىگىنە قاتىستى ەۋروپالىق پارلامەنتشىلەردىڭ ۇندەۋىن تەك قانا قۇپتاۋعا بولادى.
سونىمەن بىرگە، ءبىز «ساياسي قۋدالاۋ» جانە «ساياسي تۇتقىندار» دەپ اتالاتىن ماسەلە بويىنشا كەلىسپەيتىنىمىز انىق.
قازاقستان زاڭناماسىندا وعان سايكەس ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى قانداي دا ءبىر ساياسي كوزقاراستارى ءۇشىن قۋدالاناتىن بىردە-ءبىر جارلىق، بىردە-ءبىر زاڭ جانە نورماتيۆتىك قۇجات جوق. ەلدە كونستيتۋتسيامەن تسەنزۋراعا تىيىم سالىنادى.
كەرىسىنشە، رەفورمالار ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جۇيەسىن، وي ءبىلدىرۋ مەن جينالىس بوستاندىعىن نىعايتتى. پارلامەنت بەلسەندى ساياسي پىكىرتالاستار مەن حالقىمىز ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا پوليارلىق پىكىر ءبىلدىرۋ الاڭىنا اينالۋدا. زاڭ ۇستەمدىگى قاعيداتى - سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن كاسىبيلىگى دايەكتى تۇردە نىعايتىلۋدا.
قازاقستاننىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەت-زاڭ ۇستەمدىگى مادەنيەتىن نىعايتۋ. زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ ديكتاتۋراسى زاڭنىڭ بارلىعىنا بىردەي قولدانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك – ەشكىم بۇدان تىس قالماۋى كەرەك. قازاقستان وسىعان ۇمتىلادى جانە وسى باعىتتا كۇن سايىن جۇمىس ىستەيدى.
زاڭنىڭ كەز كەلگەن بۇزىلۋى جازالانادى. ادامداردىڭ ساياسي كوزقاراستارى مەن يدەولوگيالىق قالاۋلارىنىڭ زاڭ مەن قۇقىقتىق تارتىپكە ەشقانداي قاتىسى جوق. ەۋروپالىق پارلامەنتتىڭ قارارىندا اتالعان بارلىق ادامدار زاڭدى بۇزدى جانە بۇل ءۇشىن سوت شەشىمىمەن جاۋاپ بەرەدى.
كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى قۇلاتۋعا جانە بيلىكتى كۇشتەپ وزگەرتۋگە، ەكسترەميستىك قىزمەتتى قوزدىرۋ مەن قارجىلاندىرۋعا – ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كونستيتۋتسيالىق ءتارتىپتى بۇزۋعا شاقىرۋ - باتىس ەلدەرىنىڭ زاڭناماسىندا قاتاڭ تۇردە قۋدالانادى.
امەريكا قۇراما شتاتتارىندا (زاڭدار كودەكسى ب.18, § 2383) مۇنداي قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا بولادى. وسىعان ۇقساس جازالار ەۋروپادا، سونىڭ ىشىندە گەرمانيا مەن فرانتسيادا دا قولدانىلادى.
جەكەلەگەن ەۋرودەپۋتاتتاردىڭ قوس ستاندارتتارى بىزگە بۇرىننان بەلگىلى جانە تۇتاستاي العاندا، ەۋروپالىق زاڭ شىعارۋشى ورگاندا قالىپتاسقان مادەنيەتتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قابىلدانادى، ونى جويۋ ءۇشىن ەۋروپارلامەنتتە جالعاسىپ جاتقان سىبايلاس جەمقورلىق جانجالى اياسىندا ەۋروپانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇمىس ىستەۋدە.
مۇنداي زاڭ شىعارۋشىلاردىڭ بەدەلى ۇزاق ۋاقىت بويى قارجىلىق جانە باسقا سيپاتتاعى بۇزۋشىلىقتارمەن، سونىڭ ىشىندە سىرتقى ىقپال ەتۋ توپتارىمەن بايلانىس ارقىلى لاستانعان.
قازاقستاندا بۇل ۇدەرىستى الاڭداۋشىلىقپەن باقىلاۋدا. ەۋروپانىڭ ماڭىزدى زاڭ شىعارۋ ينستيتۋتىنىڭ بەدەلىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ەۋروپانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن سوتتارىنىڭ وبەكتيۆتىلىگىنە ۇمىتتەنەمىن.
