قاراعاشتىڭ باتىسىندا «قىزىلبايدىڭ قىرمانى» دەگەن جەر بار. «بۇل جەردە سىباننان شىققان قىزىلباي ەگىن ەگىپ، قىرمان سالعان دەسەدى. كەيىننەن مال-مۇلكى كامپەسكەلەنىپ، قىزىلدارعا قارسى كوتەرىلىستى باسقارعان...» دەگەن اڭگىمەنى بالا كەزدەن ءجيى ەستۋشى ەدىك. وسى كىتاپتى جازۋ بارىسىندا اياگوزدە تۇراتىن قىزىلبايدىڭ تۇردىباي اتتى تىكەلەي ۇرپاعىمەن جۇزدەسىپ، تومەندەگىدەي دەرەكتەردى الۋدىڭ رەتى كەلدى:
«قازاق جەرىندە 1928-29 جىلدارى باستالعان ءىرى بايلاردى كامپەسكەلەپ، جەر اۋدارۋ جانە تاپ رەتىندە جويۋ ناۋقانى حالقىمىزدىڭ باسىنا ۇلكەن اپات اكەلدى. شارۋاقور قازاقتىڭ اتا كاسىبى – مالى تارتىپ الىنىپ، حالىق اشتىق قۇرىعىنا ءىلىندى. مىنە، ەل باسىنا وسىنداي قاراتۇنەك ورناعان كەزدە، كەڭەستىك يمپەرياعا اشىق قارسى شىعىپ، قولىنا قارۋ العان ەرلەر دە بولدى.
1929 جىلدىڭ قىس ىشىندە اقسۋات – وڭىرىنەن شىققان رۋى مالتۇگەل قاتىران، ماقاتاي، وقىعان ازامات مۇعالىم اقانعالي، سىبان قىزىلباي، سەرىكباي، ءالىپبي سەكىلدى 60-70 بەدەلدى ادام قاسىنا اقسۋاتتىق بەيسەنبايۇلى تولەۋبايدىڭ جىگىتتەرىن قوسىپ كوتەرىلىسكە قاتىسادى. قيسىقتىڭ قاراجالىندا بەكىنگەن ولار قىس بويى الدەنەشە رەت كەلگەن قىزىلداردىڭ بەتىن قايتارعان. كوتەرىلىسشىلەر 1930 جىلدىڭ جازىندا وزىنەن كۇشى الدەقايدا باسىم ۇكىمەت اسكەرىنەن جەڭىلىس تابادى. ەرلىكپەن شايقاستا ءبىرازى وققا ۇشىپ، ءبىرازى قولعا ءتۇسىپ، تولەۋباي، قىزىلباي قورشاۋدان امان قۇتىلىپ كەتەدى. وسىنىڭ جالعاسىن جاكۋلا بولىس، ءشارىپ سادىحان باستاعان قارۋلى قاقتىعىستارى تاپقان. 1931 جىلى قىتايعا وتپەك بولعان 700-دەن استام شاڭىراقتى كوكپەكتى اۋداندىق گپۋ باستىعىنىڭ ورىنباسارى روستچەنكو باستاعان قىزىل جەندەتتەر تارباعاتايدىڭ سارىشوقى اسۋىندا توسىپ جاتىپ، ءۇش ءجۇز سەكسەن ادامدى پۋلەمەتتىڭ جەمىنە ۇشىراتادى. ال تولەۋباي بولسا سول بەتى قىتاي اسىپ كەتىپ، سوندا دۇنيە سالادى.
وسىنداي اتىس-شابىستىڭ بىرىندە ءبىر جىگىت مەرت بولادى. قىزىلدار تەرىس ناسيحات جۇرگىزۋ پيعىلىمەن، وزدەرى ولتىرسە دە، «اعاڭدى ولتىرگەن باندىلار» دەپ وتىرىك جالا جاۋىپ، مارقۇمنىڭ قارىنداسى ءمارۋا قىزعا ەل ارالاتقىزىپ، جوقتاۋ ايتقىزعان:
تولەۋباي باسشى، قاتىران،
ماقاتاي زالىم، انتۇرعان.
مومىنعا ءتيىپ زالالىڭ،
ناقاقتان اعام اتىلعان.
اقانعالي، سەرىكباي،
كوزىم كوردى شەرىكتى-اي.
وسىلارعا وكىمەت،
نە قىلسا دا ەرىكتى-اي.
قاسىمنىڭ ۇلى ءالىپبي،
قاراجالدان تىكتىڭ ءۇي.
وكىمەتكە وق اتقان،
وسىلاردا بار ما مي؟
سىباننان كەلگەن قىزىلباي،
قايعىمەن كوڭىلىم بۇزىلدى-اي.
قولعا تۇسپەي كەتە مە،
مىڭ جاساعان قۇزعىنداي؟![6]
وسىلاي دەپ سول قوعامدا جاعىمسىز ادام قىلىپ كورسەتۋگە تىرىسقانىمەن بۇگىنگى تاڭدا قىزىلبايداي باتىرلارىمىزدىڭ شىنايى بەينەسى قايتا اشىلىپ، رۋھىمىز ويانىپ، تاريحىمىز جاڭعىرىپ جاتىر.
قاراعاشتىڭ توڭىرەگىندە اتالاس شەكتىباي، ىشپەكباي،توقتانايلاردىڭ بەيىتتەرى بار، «قىزىلبايدىڭ زيراتى قايدا؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. تىكەلەي ۇرپاعى قىزىلباەۆ تۇردىبايدىڭ ايتۋىنشا: «قىزىلباي بابامىزدىڭ جاتقان جەرى ءۇرجار اۋدانىنداعى تاۋلاردا. «قىزىلدار» ونىڭ باسىنا ات باسىنداي التىن تىگەدى. قىزىلباي قىتايعا اسىپ بارا جاتقاندا كەنەتتەن ءحالى ناشارلاپ، «مەنىڭ سۇيەگىمدى جەرلەگەن سوڭ، جەرمەن-جەكسەن قىلىپ تەگىستەڭدەر»، – دەپ وسيەت قالدىرىپتى».
اياگوز اۋدانى، اقشاۋلى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى بەكباەۆ بەيىسحان قايىرحانۇلى 1948 جىلى قحر شاعانتوعاي جەرىندە تۋعان.1968 جىلى مىڭبۇلاق ورتا مەكتەبىن بىتىرگەن.1974-75 جىلدارى سەمەيدىڭ ءبىر جىلدىق كوركەم ونەرپازدار جەتەكشىسىن بايان اسپابى بويىنشا بىتىرگەن. 1973- 2010 ج.ج. اۋىلدىق مادەنيەت ۇيىندە كلۋب مەڭگەرۋشىسى، اقشاۋلى ورتا مەكتەبىندە مۋزىكا پانىنەن ساباق بەرگەن. كوپتەگەن اندەردىڭ اۆتورى. وسى تاڭدا زەينەتكەر، اقىلمان اقساقالداردىڭ ساناتىندا. ول ءوزىنىڭ ۇلكەندەردىڭ ايتۋىمەن جادىنا توقىعان كەلەسى دەرەكتەردى كولدەنەڭ تارتادى: «قالىڭ نايماننىڭ سىبان رۋىنان تارايتىن تاڭىربەرگەنۇلى قىزىلبايدىڭ ەڭسە، مۇسا، يسا دەگەن ءۇش ۇلى جانە گۇلجان، گۇلعايشا، نۇرعايشا، بيعايشا ەسىمدى قىزدارى بولعان. مەنىڭ اتام بەكباي قىزىلبايدىڭ گۇلجان ەسىمدى قىزىن العان.
گۇلجان قىزىلبايقىزى
نۇرعايشا قىزىلبايقىزى
مەن گۇلجان اجەمنىڭ تاربيەسىندە بولىپ، اڭگىمەلەرىن بالا جاسىمنان جادىما قۇيىپ ءوستىم. اجەم ەر مىنەزدى، سۇڭعاق بويلى ادام ەدى. زۇلمات جىلدارى ءبىزدىڭ بەكباەۆتار اۋلەتىن امان الىپ قالىپ، وسىرگەن اجەمىزدىڭ باسىنان وتكەن اۋىرپاشىلىعى جايلى ايتقان اڭگىمەلەرى ءالى ەسىمدە: «1932 جىلى «كومپەسكەلەۋ» باستالعاندا سىباننىڭ ەدىل دەگەن اتاسىنان، ونىڭ ىشىندە جيرەننەن تارايتىن مامىربەك تاۋىربەكۇلى، توكەنبايدان تارايتىن ءشارىپۇلى تىلەۋحان اتالارىمىز دا ۇركىنمەن بىرگە جيىرما شاقتى وتباسىنى باستاپ امالسىز قىتايعا كوشەدى. تارباعاتايدىڭ وكپەتى تاۋلارىنا جەتىپ، تۇندە جاسىرىنىپ جاتقان كەزدە تورتاي دەگەن تۋىسى شاۋىپ كەلىپ: «قازىر سەندەر ءبىر امال تاپپاساڭدار، تاڭ اتا سالىسىمەن سەرگيوپولدەگى «نكۆد» باستىعى سەرگەي چيپيتسين باستاعان وترياد، ىشىندە ەكى پۋلەمەتشىسى بار، قارۋلى توپپەن كەلىپ سەندەردى بەسىكتەگى بالالارىڭا دەيىن قىرادى. الدىمەن سول اجال شاشقان ەكى اجداھادان ارىلماساڭدار، جەر قۇشاسىڭدار»، – دەيدى.
قولىنا بەساتار مىلتىعىن العان مامىربەك «مەن ساعان بەيكۇنا ءسابي مەن قاۋقارسىز قاريالارعا وق اتقاندى كورسەتەيىن»، – دەپ باۋىرى تىلەۋحاندى الىپ، بيىك تاۋدىڭ باسىنا شىعىپ، جول توريدى. ايتقانداي -اق، تاڭ اتا سالىسىمەن شاۋىپ جەتكەن قىزىل وترياد اتتارىنان ءتۇسىپ، جولدىڭ شەتىنە پۋلەمەتتەرىن ورناتا باستايدى. قۇرالايدى كوزگە اتقان ەكى مەرگەن ەكەۋىن قالپاقتاي تۇسىرەدى. ەسى شىقان ءچيپيتسيننىڭ قارۋلى وتريادى اپىر - توپىر كەرى قاشقاندا تاعى دا ءبىر-ەكەۋىن جايراتادى دا، تۇتقىنعا تۇسكەن ءبىر ساربازىن بايلاپ-ماتاپ وزدەرىمەن بىرگە الىپ كەتەدى. مىنەزى قيقارلاۋ تىلەۋحان اتامىز وعان ءتىسىن قايراپ: «مىنا كوككوز ءيتتىڭ بالاسىن تاماققا ورتاق قىلماي اتىپ تاستايىن با؟»، – دەپ تاپ - تاپ بەرەدى ەكەن. مامىربەك اتامىز جاس ساربازعا اراشا ءتۇسىپ، شەكاراعا جەتكەنشە (كەپىلدىك رەتىندە) بىرگە ۇستاپ، شەكاراعا جاقىنداعاندا ونى بوساتىپ جىبەرىپتى. قۋعىنشىلار قاپتاپ، تۇس –تۇستان قورشاي تۇسەدى. نۇرعازىنىڭ 90 جاستاعى قالايى دەگەن بايبىشەسى ابدەن قالجىراپ، جۇرۋدەن قالادى. «مەنىڭ كارى سۇيەگىمدى سۇيرەلەمەي وسى جەردە قالدىرىپ، ءوز باستارىڭنىڭ اماندىعىن ويلاڭدار، بالالارىم!»، – دەپ كەمسەڭدەيدى. امالسىزدان قالايى اجەيدى تاستىڭ قۋىسىنا وتىرعىزىپ تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. گۇلجان اپامىزدىڭ استىنداعى اتى دا بولدىرىپ، جۇرۋدەن قالادى. سول كەزدە مامىربەك: «گۇلجان، بەكبايدىڭ شاڭىراعىن قۇلاتپايىق، قايىرحاندى بىزگە بەر»، – دەپ بەس جاستاعى قايىرحاندى قىزىلبايدىڭ جيىرما جاستاعى ورازباي دەگەن ۇلىنا مىڭگەستىرىپ جىبەرەدى. گۇلجان اپامىز اتىن جاياۋ جەتەكتەپ كەلە جاتقاندا سەرگەيدىڭ اسكەرىنە ۇستالىپ، ءۇرجاردىڭ تۇرمەسىنە قامالادى. ودان بوساپ شىققاندا، قىزىلدار «ءاي قاتىن، قىتايعا قاراي كەتسەڭ اتامىز، اياگوزگە قاراي كەرى قايتساڭ ءتىرى قالاسىڭ»، – دەيدى. سودان گۇلجان اپامىز اياگوزگە قايتا كەلىپ قىزىلبايدان قالعان ەكى ءسىڭىلىن تاۋىپ الىپ، سولاردى پانالايدى. بالاسى مەن تۋىستارىن ساعىنعان ول تاۋەكەل دەپ قايتادان قىتايعا ءوتۋدى جوسپارلايدى. سول كەزدەرى سەرگيوپولدە قىزىل اسكەردىڭ ماڭىزدى كازارمالارىنىڭ ءبىرى ورنالاسقان ەدى. سول بەكىنىستىڭ ماڭىنان اعاتىن اياگوز وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى قالىڭ شىلىككە جاسىرىنىپ، اسكەردىڭ كىرىپ-شىعاتىن ۋاقىتىن، ات بايلايتىن جەرلەرىن، مىنىسكە كۇيلى جىلقىلارىن انىقتاپ الادى. سۋ تاسىپ جاتقان كوكتەم مەزگىلدە جولعا قورجىن، كيىم-كەشەگىن دايىنداپ، كازارماداعى كۇزەتشىلەرگە بىلدىرمەي جىلقىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جۇيرىگىن ەرتتەپ، مىنەدى دە اياگوز سۋىنا قويىپ كەتەدى. گۇلجان اپا سول قاشقاننان شاۋەشەك بازارىنا جەتىپ، تۋىستارىمەن كەتكەن قايىرحان بالاسىن ىزدەستىرەدى. سول جەردە ءبىر تانىسى كەزىگىپ، ءسۇيىنشى سۇراپ: «بالاڭ امان، ەرگەيتى دەگەن جەردە»، – دەيدى. قۋانىشتان كوز جاسىن توككەن انا بايعۇس، اتىنىڭ ۇستىندەگى اعىلشىن ەرتوقىمىن ساتىپ، ءسۇيىنشىسىن بەرەدى. ەرگەيتىگە بارسا بەسىك توي بولىپ جاتىر ەكەن. سول جەردە اعايىن - تۋىس، بالاسىمەن جىلاپ كورىسەدى. قالتاسىندا قالعان قاراجاتقا قايىرحاندى باققان راۋيا دەگەن اپاعا العىسىن جاۋدىرىپ، سىي-سياپاتىن جاساپتى.
مامىربەك، تىلەۋحان ەرگەيتىدە قىستاپ شىعادى دا تۋىستارىن تۇگەندەۋ ءۇشىن اتا قونىس وتيارعا قايتا كەلەدى. جاندارىنا ءۇشىنشى بولىپ مامىربەكتىڭ ءبىر بالدىزى ىلەسەدى. قايتار جولدا تاعى دا اتىس - شابىس، قۋعىنعا ۇشىرايدى. جوعارىدان «باندى مامىربەكتى» تۇتقىنداۋ تۋرالى بۇيرىق العان س.ءچيپيتسيننىڭ قارۋلى قولى تاعى دا اڭدىپ، ىزدەرىنە تۇسەدى. وكپەتىنىڭ تۇرعى-تۇرعىcىنا شىعىپ، ساقتىقپەن جورتۋىلداۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىر مەزەتتە شاڭىن بۋداقتاتىپ قۋعىنشىلار دا كورىنەدى. كىلەڭ اسكەري فورمالى ورىستاردىڭ اراسىندا، ۇستىنە تون، باسىنا تىماق، اياعىنا ساپتاما ەتىك كيگەن ءبىر قازاق جىگىتى جول باستاپ كەلەدى ەكەن. «وسى قانىشەرلەرگە جول كورسەتىپ جۇرگەن سەندەي ساتقىندى ءبىرىنشى جايراتايىن»، – دەپ قاراۋىلعا الادى. بىراق: «يت تە بولسا قازاق قوي» دەپ ونى اياپ، ولىمگە قيمايدى. قالعانىن قۇرالايدى كوزگە اتقان تىلەۋحان ەكەۋى كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ات باۋىرىنا تۇسىرەدى. قازاقشا كيىنگەنى عانا امان قالىپ، كەرى قاشادى. كەيىننەن بەلگىلى بولعانداي سول اجالدان قالعان ادام سەرگەي ءچيپيتسيننىڭ ءوزى ەكەن.
ولار سان قاتەردەن امان ءوتىپ، وتيارعا جەتەدى. بىردە تۇماندى كۇنى جاقتان ەكى سالت اتتى كەلە جاتادى. ولار سەرگيوپولدەگى مۇعالىم تۋىسى ءتۇسىپحان مەن قوجاحمەت ەدى. ىدىرىسوۆ قوجاحمەت دەگەن سانكەمىر تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى باتپاقتى وزەنىنىڭ بويىندا ورنالاسقان «ستالين» كولحوزىنا العاش مەكتەپ سالۋعا ىقپال بولعان اعارتۋشى مۇعالىم.
قوجاحمەتتىڭ باسىندا قىزىل اسكەردىڭ شوشاق قالپاعى بار ەكەن. مامىربەك «اتپاڭدار» دەگەنشە بولماي، بالدىزى ويلانباستان شۇرىپپەنى باسىپ جىبەرەدى دە، قوجاحمەتتى مەرت قىلادى. ءتۇسىپحان: «بۇل بەيباقتىڭ ەشقانداي جازىعى جوق، قىتايداعى تۋىستارىن ىزدەستىرۋ ءۇشىن، سىزدەرمەن جولىعۋعا كەلە جاتىر ەدى»، – دەيدى. مارقۇمدى استىنداعى اتىمەن وزەنگە تاستايدى. ءتۇسىپحان قايتادان سەرگيوپولگە كەلگەندە قوجاحمەتتىڭ جوقتاۋشىلارى ارىزدانىپ، ونى سۇراققا الادى. سوندا ءتۇسىپحان: «قوجاحمەت ورتا جولدا قاراعاشتاعى تۋىستارىنا قاراي كەتكەن، مەن وتيارعا قاراي جول تارتتىم»، - دەپ اقتالعان بولادى. بىراق، ءبىر توپ اداممەن تۇرمەگە قامالىپ، ايداۋعا تۇسكەن ءتۇسىپحان قايتا ورالمايدى. وقيعاعا قاتىسى بار دەلىنگەن وسى ادامداردىڭ قۋدالانۋىنا سەبەپ بولعان كەڭەس وكىمەتىنىڭ سەرگيوپولدەگى جۇمىسشى شارۋا دەپۋتاتتارىنىڭ توراعاسى جانامانوۆ مۇحامەدي 1938 جىلى ءوزى دە «حالىق جاۋى» بولىپ اتىلىپ كەتەدى.
مامىربەكتەر ءبىراز تۋىستارىن ەرتىپ، قايتا قىتايعا وتەدى. اتامەكەننەن كەلگەن جەرلەستەرىنەن ءتۇسىپحاننىڭ تۇرمەگە قامالىپ، ءىز-ءتۇزسىز كەتكەنىن ەستيدى. سول كەزدە مىنەزى شودىرلاۋ تىلەۋحان : «سەنىڭ كەسىرىڭنەن قانشاما تۋىسىم كەتتى، ءتۇسىپحان باۋىرىم دا جازىقسىز قور بولدى»، – دەپ مامىربەكتىڭ بالدىزىنا تۇرا ۇمتىلىپتى. اعايىن اراشاعا ءتۇسىپ، جاس جىگىتتى الىپ قالادى. بىراق كەكشىل دە سۋىققاندى تىلەۋحان قوجاحمەتتى ءولتىرىپ،تۇسىپحانعا كەسىرى تيگەن جىگىتكە مازا بەرمەي قويىپتى. امالى تاۋسىلعان ول قايتادان اتاجۇرتقا وتپەككە بەل بۋادى. وسى مەزەتتە تىلەۋحان دا ىزىنشە ءبىر - ەكى كۇن جوق بولىپ كەتەدى. ارتىنان «مامىربەكتىڭ بالدىزى شەكاراعا جەتپەي مەرت بولىپتى» دەگەن حابار كەلەدى. گۇلجان اپا ءوز قاينىسى تىلەۋحاننىڭ ەسىمىن ازىلدەپ «شۇبار يت» دەپ اتاپتى. كەيىنگە دەيىن «مامىربەكتىڭ بالدىزىنىڭ تۇبىنە جەتكەن وسى «شۇبار» دەپ ايتىپ وتىراتىن. گۇلجان اپامىز 1959 جىلى قىتايدىڭ شاعانتوعاي اۋدانىنداعى جۇنجۇرەك دەگەن جەردە قايتىس بولدى.
جيىرما شاقتى شاڭىراقتى قىتايعا دەيىن امان-ساۋ جەتكىزگەن مامىربەك، 1955 جىلى قايتادان اتا جۇرتى وتيار، قاراعاشقا كەلەدى.
اۋىل اقساقالدارى، كوز كورگەندەردىڭ ايتۋىنشا: «مامىربەك كوزى وتكىر، ءتۇسى سۋىق، مىنەزى اۋىر، زور ادام بولىپتى. كوزدى اشقالى ات ۇستىندە عۇمىرى وتكەن ول، شاۋ تارتقان شاعىندا دا سالت جۇرگەندى ۇناتقان. الاساپىران زاماندا سوڭىنان قۋعان دۇشپاندى ات باۋىرىنان اتىپ قۇلاتاتىن قاس مەرگەن بولماعاندا ول ءتىرى قالىپ، ۇرپاق سۇيەتىن بە ەدى؟ ءومىرى اتىس-شابىس، قۋعىن-سۇرگىندە وتكەن ول، كەيىنگى بەيبىت زاماندا دا تەحنيكانىڭ ءۇنى «تارس» ەتە قالسا بولدى بۇرىنعى وقتان تىعىلاتىن ادەتى بويىنشا، لەزدە ات باۋىرىنا اۋىپ كەتەدى ەكەن.
اۋىل شەتىندە ءبىر توپ جىگىتتەر مىلتىقپەن قۇمىرا كوزدەپ اتا الماي جۇرەدى. سول مەزەتتە قورجىنىندا ازىق-تۇلىگى بار مامىربەك سول ماڭنان ءوتىپ بارا جاتادى. بالالارعا تىستەنىپ سويلەيتىن ادەتىمەن «بەرىڭدەر، بەساتاردى، ونى ولاي اتپايدى»،- دەپ اۋىزىن جيىپ العانشا بولماي، قاس-قاعىم ساتتە-اق بىرنەشە قۇمىرانىڭ كۇلپارشاسىن شىعارىپ، اتىن تەبىنىپ كەتە بارعان.
زيراتى وتياردا. مامىربەكتىڭ بايبىشەسىنەن جاقسىلىق تۋادى، ەكىنشى ايەلىنىڭ ەسىمى ءبىرجان، زيراتى قاراعاشتا، جاقسىلىقپەن قاتار جاتىر. جاقسىلىقتىڭ بايبىشەسى كۇلباران كوزى اشىق، ىسكەر ادام بولعاندىقتان قىتايدا زاڭگىلىك بيلىكتى اتقارعان» ، – دەيدى.
وسى كىتاپقا اقىل-كەڭەسىن ايتىپ، جازبا دەرەكتەرىن ۇسىنعان اياگوزدىك قارت قالامگەر قايىرتاي قاجىعۇلوۆ مامىربەك تۋرالى: «مامىربەك مەنىڭ انام قاميلانىڭ اتالاس تۋىسى ەكەن. مەنىڭ اكەم قاجىعۇل ورتا شارۋاسى بار مولدا ادام بولعان. مامىربەكتەرمەن بىرگە ول دا كونفەسكەگە ۇشىراپ، تۇرمەگە قامالعان. ءبىراز جىل قاماۋدا بولىپ، بوستاندىققا شىققان سوڭ اباقتىدا جابىسقان كوك جوتەل كەسىرىنەن كوز جۇمدى. زيراتى كوكتەرەك دەگەن جەردە. مەنىڭ بىلەتىنىم، مامىربەك ورتا شارۋاسى بار، جاۋجۇرەك، مەرگەن ادام بولعان. كونفيسكاتسيا جىلدارى سىباننىڭ قىزىلبايى باستاعان اياگوز، جارما، شۇبارتاۋ، اقسۋات، ابايدىڭ ەر ازاماتتارى باس قوسا قارۋلانىپ، بولشەۆيكتەرگە قارسى شىققان. اقشاتاۋدىڭ ساندىقتاسىنىڭ توبەسىنە شەپ قۇرىپ، ۇزىننان-ۇزاق شۇڭقىر قازىپ، تاستان قالقا جاساپ بەكىنىپ، اتىسىپ الدىرماي قويعان ورىندارى ءالى بار.
بىراق ءشيتى مىلتىق، قىلىشپەن جاراقتانعان توپتى باسۋ ءۇشىن قۇرامىندا پۋلەمەتشىلەرى بار «نكۆد» وتريادتارى مەن قارۋ-جاراق، وق-ءدارى، ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلگەن كەدەي تابىنىڭ وكىلدەرى جۇمىلدىرىلادى. كۇشتەرى تەڭ بولماسا دا، بارىنشا قارسىلىق تانىتىپ باققان كوتەرىلىسشىلەر جان ساۋعالاي ءجۇرىپ ۇرىسۋعا ءماجبۇر بولادى. اۋىلداعى ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن كارىگە قاۋىپ تونگەن سوڭ قىزىلباي، مامىربەكتەر تۋىستارىن تۇگەندەپ قىتايعا وتكەن.
اۋىل ازاماتى بالبازاروۆ جاسبولات سارجومارتۇلىنىڭ ايتۋى بويىنشا مىنانداي دەرەكتەر الىندى. اپام نۇرعايشا قىزىلبايقىزى اتام ەكەۋىنىڭ باسىنان وتكەن كۇندەردى ەسكە الىپ وتىراتىن.
اتاجۇرتتارى وتيار، اقباستاۋدا اتالاس ادامدار ساي سايىن ەكى - ءۇش شاڭىراقتان قاتار-قاتار وتىرعان ەكەن. اق پاتشا زامانىنىڭ دا، قىزىل كەڭەس كەزەڭىنىڭ دە كۋاسى بولعان ولاردىڭ باستارىنان نەبىر وقيعالار ءوتىپتى.
اق پاتشاسى قۇلاپ، اننەنكوۆ، دۋتوۆشىلاردىڭ قالىڭ اسكەرى وتيار تاۋى، اياگوز وزەنىنىڭ بويىنداعى جازىقسىز اۋىلداردى قىرىپ، اش قاسقىرشا تالاعانىن كورگەن. كەيىننەن قىزىلدار كەلىپ، ەلگە تەڭدىك الىپ بەرەمىز دەپ جاڭا وكىمەت ورناتىپ جاتتى. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس، ءبىرى اقىلمەن ۇگىت- ناسيحات جۇرگىزىپ، حالىقتى بەيبىت كەلىسىمگە شاقىرسا، كەيبىر شولاق بەلسەندىلەر قولىما بيلىك ءتيدى مە، جوق پا دەگەندەي اسىرا سىلتەدى. مالدارىن دورەكى جولمەن تاركىلەپ، ءتىپتى قارۋ كەزەنىپ مەرت ەتتى. وسىنداي قىسىمعا توزبەگەن قىزىلباي اكەم قولىنا قارۋ الۋعا ءماجبۇر بولدى. قىزىلباي كوتەرىلىسىنىڭ بەلدى مۇشەلەرى سىباننان تارايتىن ەدىل اتا ۇرپاقتارى مامىربەك، تىلەۋحان ەسىمدى باتىر ءارى مەرگەن ادامدار بولعان دەسەدى. مەرگەندىگى سونشالىق الىستا كولدەنەڭ ءوتىپ بارا جاتقان اڭدى كوزدەمەي-اق اتىپ الادى ەكەن. اتا جۇرتتارى قارابۇلاق، وتيار، ايعىرجال ەلدى-مەكەنى.
«اشا تۇياق قالماسىن، اسىرا سىلتەۋ بولماسىن»، – دەپ ۇرانداعان «كامپەسكەلەۋ» كەزەڭىندە مامىربەك ىسپەتتى اۋقاتتى ادامدار ءوز ماڭداي تەرىمەن تاپقان مالىن قولدان بەرۋگە قارسى بولادى. ولاردى جازالاۋعا شىققان ««نكۆد» وتريادىنىڭ باستىعىن ءوزىن قورعاۋ ماقساتىندا اتىپ ءولتىرىپ كەتەدى. سودان كۇيە جاعىلىپ، «باندى مامىربەك» اتانادى. وقيعا بىلاي بولعان.
«نكۆد» وفيتسەرى سالەم جولداپ: «بەيبىت جولمەن كەلىسىمگە كەلەيىك. قارۋىڭدى تاستاپ، جالعىز كەل»، – دەگەن تالاپ قويادى. بىراق ءوزى جەڭىنە تاپانشا تىعىپ، ءبىر توپ نوكەرىن قالتارىسقا جاسىرىپ كەلەدى. مامىربەك ايەلىن تاياۋ جەرگە قالدىرىپ، ايتىلعان ۋادە بويىنشا جالعىز بارادى. ءىشى ءبىر بالەنى سەزگەندەي شولاق بەساتارىن تاقىمىنا جاسىرا كەلەدى. قىزىل جەندەت ءوزىنىڭ ارام پيعىلىن جۇزەگە اسىرماقشى بولىپ، جەڭىنىڭ ىشىندەگى قارۋىن شىعارا الماي قولىن سىلكىلەپ تۇرعاندا، ونىڭ ويىن سەزگەن مامىربەك تاقىمىنداعى بەساتارىن سۋىرماستان قاق شەكەدەن قاعىپ سالادى. بولعان وقيعانى سىرتىنان باقىلاپ تۇرعان نوكەرلەر تاسىرلاتىپ قۋا جونەلگەندە، ايەلىنە وق ءتيىپ، جارالانادى. ايەلىن ءبىر جارتاستىڭ تۇبىنە قالدىرىپ، ءىزىن جاسىرىپ قايتا كەلسە، دەمى ءۇزىلىپ كەتكەن ەكەن. قىزىلدار مارقۇمنىڭ التىن اشەكەيلەرىن تۇگەلدەي سىپىرىپ توناپ كەتىپتى. مامىربەك ايەلىن جەرلەيدى دە، جيىرما شاقتى وتباسىنى تارباعاتاي، وكپەتى ارقىلى قىتاي جاققا اسۋ ءۇشىن جول باستاپ كەتەدى. سەرگيوپولدەگى «نكۆد»-نىڭ وفيتسەرى سەرگەي چيپيتسين الامان اسكەرمەن ىزدەرىنە تۇسەدى. سەرگەي قانىشەردىڭ – قانىشەرى ەكەن. قىتايعا قاراي ءوتىپ بارا جاتقان تالاي ادامدارىن بەسىكتەگى بالاسىنا دەيىن ءولتىرىپ، قىرىپ سالىپتى.
قازبەك بايجۇمانوۆ
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
