ءۇش قىز قوناقتان شىققانبىز. تاكسي تاپپاي تۇردىق. بىزدەن ارىرەك توقتاعان بىرەۋى كونە كەتتى. ءۇش ءتۇرلى كوشەگە باراتىن ءبىر اۋداننىڭ قىزدارى جايعاسىپ الدىق. قۇربىلارىم مەنەن بۇرىن تۇسەتىن بولعاندىقتان، ارتقا وتىردى. ءانشى، كۇيشى قۇربىلارعا: «كەش كوڭىلدى ءوتتى، ءيا!»، دەدىم، ولار قوستاي كەتتى. دومبىرامدى يەگىمەن نۇسقاعان جۇرگىزۋشى اعاي: «مەن دە ونەردى بىتىرگەم»، دەدى. قىزدار بولىپ جامىراسىپ قالدىق. ورتاق تاقىرىپ تابىلعانىنا قۋانىپ سوزگە تارتتىق: «قويىلىم قويامىن. ەلورداعا ۇلكەن ۇمىتپەن كەلدىم. سويتسەم، مۇندا دا سول سىرەسكەن جۇيە. پالەن ميلليون اۋدارادى. ونىڭ 70 پايىزى اناۋ باسىنان بەرى قاراي جەلىنىپ كەلەدى. قالعان 30 پايىزىنا عانا قويىلىم قوياسىڭ عوي. سوندا نە بولدى اناۋ؟»، دەپ ءبىر توقتادى. ارقا-جارقا كوڭىلىمىز جايىندا قالدى. ءبارىمىز اعايدىڭ اۋىزىنا قاراپ قالىپپىز. «ە-ە، ول جاعىڭىز دا جەۋ دەسەڭىزشى...»، دەدىم. ول وتالدى دەيسىز: «بىزدە ءبارى سول عوي. بارلىعى سونداي. بۇكىل قازاقستان وسى»، دەدى بىرنەشە رەت قايتالاپ. «ونىڭ ىشىندە ءسىز دە كەتتىڭىز عوي؟»، دەدىم. ول: «مەن ءومىرى جەگەن ەمەسپىن»، دەدى شامدانىپ. «مەن دە! ەكى ادام كىرمەي قالدى. سوندا «بارلىعى» دەگەنىڭىز وتىرىك بولىپ قالدى عوي»، دەدىم. كولىك جۇرگىزىپ كەلە جاتقانىن ۇمىتىپ ماعان تەسىرەيە قارادى. وسى كەزدە جولدىڭ مەن جاق جيەگىندە توقاەۆتىڭ ۇرانى جازىلعان بيلبورد كورىندى.
«انە، اناۋ سايلاۋعا دا سانسىز اقشانى شاشىپ جاتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىنگى سايلاۋدىڭ ءبارى وتىرىك ءوتتى. ەندى قايدان ءادىل سايلاۋ بولادى؟ سايلاۋعا بارۋدىڭ قاجەتى دە جوق»، دەدى قولىن ءبىر سىلتەپ. «40-تان اسىپ قالعانىڭىز كورىنىپ تۇر. ءسىز وسىعان دەيىن ءبىر رەت بولسىن سايلاۋعا قاتىستىڭىز با؟»، دەپ سۇرادىم. ول: «مەنىڭ داۋىسىم ەشتەڭەنى شەشپەيتىن سايلاۋعا نە ءۇشىن قاتىسۋىم كەرەك ەكەن! ءبىر رەت تە بارعام جوق»، دەدى ەنتىگىپ. «ەشقاشان داۋىس بەرمەسەڭىز، داۋىسىم ۇرلاندى. ءۇنىم ەستىلمەدى دەپ قالاي ايتاسىز؟»، دەيمىن كۇلىپ. ول: «اينالايىن، ءوزىڭ جاپ-جاسسىڭ، نە بىلەسىڭ! ءبىز كورگەنبىز. كەشە ماعان ءبىر فرانتسۋز ءمىندى. ورىسشا بىلەدى ەكەن. ايتۋىنشا، فرانتسۋزدار سايلاۋعا ەكى جىل بۇرىن دايىندالادى. ال ءبىز ۇنەمى جانىعىپ جۇرەمىز. وعان دا بىزدە ءبارى وتىرىك ەكەنىن، سايلاۋدا داۋسىمىزدىڭ ۇرلاناتىنىن ايتتىم»، دەدى حالىقارالىق دەڭگەيدە تالقىلاعانىن ماقتان ەتىپ.
«بۇل سايلاۋ – بۇرىنعىدان وزگەرەك»، دەدىم. «دانا قىزمەتىنە كىرىستى»، دەپ كۇلدى، مەنى دانا دەپ اتايتىن كۇيشى قۇربىم. جۇرگىزۋشى اعاي ونىڭ ءسوزىن ەستىمەگەن كۇيى: «نەمەنەسى وزگە ەكەن؟ سول قاتىپ قالعان كۇيدە»، دەدى ءىلىپ الىپ. «مەن ءۇشىن وزگەشە. ويتكەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرنەشە مۇمكىندىگىم بولسا دا سايلاۋعا بارمادىم. داۋىس بەرمەدىم. مەن ءۇشىن لايىق كانديدات بولماعاندىقتان بارمادىم. ال وسى جولى سايلاۋدى، جۇيەنى، بولاشاقتى وزگەرتۋ ءۇشىن بارام. وزگەشە بولادى، بىراق ونى جاسايتىن – مەن، ءسىز، ءبىز»، دەدىم. جۇرگىزۋشى اعاي ءسوزىمنىڭ سوڭىن كۇتەر-كۇتپەس: «ءاي، سەنىڭ داۋسىڭ ەسەپتەلمەيدى دەيمىن، مىناۋىڭ!»، دەدى اششى كۇلكىمەن. «مەن ەسەپتەتەم»، دەدىم. ول مىنانىڭ ەسى دۇرىس ەمەس شىعار دەگەندەي قارادى. وسى ساتتە ءبىزدىڭ اۋدانعا كىرە باستادىق. ءانشى قۇربىم جول كورسەتە جونەلدى. اعاي مەنىمەن ءسوز تالاستىرىپ وتىرعاندا باسقا جولعا ءتۇسىپ، ءسال اينالىڭقىراپ كەتتى. «مەنىڭ قىزىم ستۋدەنت، ايەلىم دە مەملەكەتتىك مەكەمەدە ىستەيدى. ولارعا ازىردەن كىمگە داۋىس بەرەتىنىن ايتىپ قويعان. سەندەردىڭ داۋىستارىڭسىز ءبارى شەشىلىپ تاستالعان دەپ كۇنىگە ايتام»، دەدى جۇرگىزۋشى ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ.
«ەگەر سايلاۋ ءادىل وتپەسە، سوعان ءسىزدىڭ دە ۇلەسىڭىز بار!»، دەدىم. «ءوي، سەن قاتىرادى ەكەنسىڭ عوي. قالاي؟ مەن نە ىستەدىم؟»، دەپ قىلعىندى. «ءبىر ەمەس، بىرنەشە ادامنىڭ داۋىسىن ءسىز جەپ قويىپ وتىرعانمەن تەڭسىز!»، دەدىم، ونان سايىن ساسپاي. «ەا، داۋىس جەگەنى نەسى، مەن نەمەنە كوميسسيادا وتىرمىن با؟»، دەدى جول مەن ماعان كەزەك-كەزەك قاراپ. «مىنا ۇيگە توقتاڭىز، اعا»، دەدى ءانشى قۇربىم. ونىمەن قوشتاسا سالا: «ويتكەنى ءسىز وسى جولعى سايلاۋدان وزگەشەلىك كۇتىپ، العاش رەت بولسا دا داۋىس بەرۋگە قۇلشىنىپ وتىرعان تالاي ادامدى رايىنان قايتارعانسىز. ءالى وتپەگەن سايلاۋدىڭ ءادىل وتپەيتىنىنە الدەن كەپىل بولىپ ءجۇرسىز. بۇل – ۇگىتتەۋ. بەيرەسمي بولسا دا سايلاۋعا بارماۋعا ۇگىتتەۋدىڭ اتاسى سانالادى. سىزگە ەرىپ قىزىڭىز، ايەلىڭىز، جولاۋشىلارىڭىز بارمايدى. وسىنىڭ وزىندە قانشا ادامنىڭ داۋىسىن ۇرلادىڭىز؟»، دەدىم جولدان كوز الماعان كۇيى. جۇرگىزۋشى اعاي كۇيشى قۇربىمنىڭ كوشەسىنە تۇسە بەرە: «مەن كوزىممەن كورگەنىمدى ايتامىن. بولاشاقتى بىلگەننەن ايتامىن»، دەدى تونىن تۇسىرمەگەن كۇيى. «ءسىز، ايتپاقشى، حالىقارالىق ءبىر ساراپشىنىڭ باقىلاۋىنان ءبىزدى ايىردىڭىز»، دەدىم. «ءوي، وندا مەنىڭ شارۋام قانشا؟»، دەدى داۋىسى قارلىعىپ: «قايدان عانا قوزعادىم مىنا ساياساتتى، باسىم اۋىرىپ كەتتى عوي، تۇگە». «فرانتسۋزعا وسى جولعى سايلاۋ بىزدە باسقاشا بولايىن دەپ تۇر دەگەنىڭىزدە بالكىم تاۋەلسىز باقىلاۋشى بولۋعا بارار ما ەدى. ال ەندى ول ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن كەيىن ءبارى ءباز باياعىشا ەكەن عوي دەگەن وي ءتۇيدى. ءبىر باقىلاۋشى كەمى 5 ادامنىڭ داۋىسىن قاراي الاتىن ەدى»، دەدىم. «مەن ءبارىبىر سايلاۋعا بارمايمىن. مەنىڭ داۋىسىم ەشتەڭە شەشپەيدى»، دەدى ول بۇرتيعان بالاداي. كۇلدىم دە: «الدىڭىزداعى ۇيگە توقتاڭىز»، دەدىم. «اعاي، دانا دۇرىس كوزقاراس قالىپتاسقانىن قالايدى»، دەدى كۇيشى قۇربىم، ءتۇسىپ جاتىپ. وعان «ءبارى دۇرىس» دەگەن ەمەۋرىنمەن قوس كوزىمدى قىسا جىميدىم دا قول بۇلعادىم. سوسىن ءسوزدى قايتا ءوزىم جالعادىم: «سايلاۋعا بارۋ-بارماۋ ءوز ەركىڭىزدە. ءسىزدى ەشتەڭەگە ۇگىتتەمەيمىن. بىراق ءبىر نارسەنى ءوتىنىپ سۇرايمىن. ءوزىڭىز بارماساڭىز دا بىرەۋدىڭ جولىن بايلاماڭىز. مەيلى كىم بولسىن! «بارما، سەنىڭ داۋىسىڭ ەسەپتەلمەيدى» دەگەن جاتتاندى ءسوزدى ايتپاۋ – سايلاۋدىڭ ءادىل وتۋىنە قوسقان ءسىزدىڭ ۇلەسىڭىز بولسىن. كەيدە ۇندەمەۋ – سويلەۋدەن اناعۇلىم پايدالى»، دەدىم. ەندى ول جولدان كوزىن المادى. از ۇنسىزدىكتەن كەيىن: «سەن ارتىسكە ۇقسامايسىڭ»، دەدى سامارقاۋ عانا. جىميدىم. «ءسىز جانىڭىزداعى جولاۋشىعا ەندى عانا كوڭىل اۋداردىڭىز. مەن عوي، جارايدى، مىڭ ادام ۇگىتتەسە دە باستاپقى ۇستانىمىمنان قايتپايمىن. مەنىڭ ورنىمدا وزگەنىڭ كوزقاراسىمەن جۇرەتىن ادام وتىرسا شە... سايلاۋعا بارماساڭىز دا بولادى، بىراق بىتكەندە مەنىڭ داۋىسىم ەسەپتەلمەدى، ءادىل وتپەدى دەمەڭىز. ۇيات قوي»، دەدىم بۇرىلىستى نۇسقاپ. ول كولىكتى توقتاتتى دا: «دانا، (اتىمدى كۇيشى قۇربىمنىڭ ايتۋىمەن ەسىندە ساقتاپ الىپتى) سەن مەنى جەڭدىڭ. مەن سايلاۋعا بارامىن!»، دەدى ەسىكتى اشىپ جاتقان ماعان بۇرىلا. «اعا، بۇل – ءسىزدىڭ جەڭىسىڭىز. ءسىز وزىڭىزدەگى قاتىپ قالعان كوزقاراستى وزگەرتتىڭىز. مەنىكى – ءسىزدى مىنەۋ ەمەس، مويىنداتۋ عانا بولعان. وزگەرىستىڭ باستاۋى – مويىنداي ءبىلۋ. نەمقۇرايدىمىز. ءبىز ءۇشىن بىرەۋ سايلاپ بەرەتىندەي بەيقامبىز. مەن جەڭگەم جوق، ءسىز ءوزىڭىزدى جەڭدىڭىز. امان بولىڭىز!»، دەپ ەسىگىن جاپتىم. جىلى جىميىپ كەتىپ بارا جاتتى.
ۇيگە قاراي بۇرىلدىم. كورشى بالا وتىر ەكەن. ايتەۋىر ءالى بالا ماعان: «سەنىڭ جاسىڭ نەشەدە؟»، دەدىم سالەمىن قابىل العان سوڭ. ول تاڭىرقاعان كۇيى جيىرمادان اسىپ كەتكەنىن جەتكىزدى. «سايلاۋعا باراسىڭ با؟»، دەدىم توتەننەن. قوستانايدان قونىس اۋدارعان كورشىم: «سمىسل؟»، دەدى كوزىن توڭكەرىپ. جوعارىداعى ءجارىسسوزدىڭ ورىسشا نۇسقاسى 1 ساعاتقا جالعاستى...
ايدانا شوتبايقىزى
