قىمبات قولتاڭبا

2107
Adyrna.kz Telegram

قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، اكادەميك-جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ مۋزەي-ۇيىندە قۇندى جادىگەرلەر، تاريحتان سىر شەرتەتىن مول دەرەكتەر، جازۋشى قولىمەن ۇستاعان مۇكاممال-مۇلىكتەر قورى مول جيناقتالعان. ءار قۇندى جادىگەردىڭ، ءار كىتاپتىڭ ءوزىنىڭ تاريحى، ءوزىنىڭ ەستەلىگى بار. سونداي قۇندى ەكسپوناتتارىمىزدىڭ ءبىرى – داڭقتى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قولتاڭباسى بار «اباي» كىتابى.  1958 جىلىماسكەۋدە جارىق كورگەن، ورىس تىلىندە، قازىرگى «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنىڭ اۋەلگى «اباي» دەگەن اتپەن شىققان نۇسقاسى، ءى-كىتاپ. ىشكى پاراعىنا م. اۋەزوۆتىڭ ارىپتەس ءىنى-دوسى مۇسىرەپوۆكە ارنالعان جىلى لەبىزى جازىلعان: «گابيتۋ – ليۋبيمومۋ براتۋ-سودرۋگۋ، سوتوۆاريششۋ نا ۆسيۋ جيزن، ۆو ۆسەح ناشيح لۋچشيح پورىۆاح. 1958 گ. 11 يۋنيا گ. الما-اتا». نە دەگەن جۇرەككە جىلى شۋاق قۇياتىن لەبىز، نە دەگەن قىمبات قولتاڭبا!

«ابايداي» شىعارما بۇل تۇسقا دەيىن قازاق ادەبيەتىندە بولعان ەمەس.الەمنىڭ باسقا ەلدەرىندە دە ونىمەن تەڭ تۇسەتىن شىعارما تابۋ قيىن. بۇل، مەنىڭ ويىمشا، XX عاسىرداعى ەڭ ۇزدىك شىعارمالاردىڭ ءبىرى»، – دەپ فرانتسۋز جازۋشىسى لۋي اراگونوز تاڭدانىسىن جەتكىزگەن. ال ەندى رومان جارىققا شىققاندا شىنايى باعالاپ تامسانۋشىلار دا، الا كوزبەن قاراپ ارازدىق وتىن تۇتاتقاندار دا بولعانى ءمالىم. عابيت مۇسىرەپوۆ رومان كەيىپكەرلەرى مەن تيپ، حاراكتەر ماسەلەسى بويىنشا «اباي» رومانى تۋرالى» دەگەن سىن ماقالاسىندا باستى كەيىپكەرلەر وبرازىن تالداپ، وزىندىك كوزقاراسىمەن وي تۇيگەن. ونى 1958 جىلى I.وماروۆقا جازعان حاتىندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى دە بەك قۇپتاعان: «اباي» رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابى شىعىپ، سونى جازۋشىلار، سىنشىلار، كەيبىر ادامدار بوپ تالقىلاپ، تانىماقشى بولىپ جاتتى. سول جيىلىستىڭ ەڭ سوڭىندا كۇنى بويى ۇندەمەي وتىرعان عابيت جيىلىستى باسقارىپ وتىرعان سابيتكە كەلىپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتتى: «نەمەنە، ادامشا سويلەيمىز بە، جوق وسىمەن كەتە بارامىز با؟» – دەدى. سول كۇننەن باستاپ ەكى كەشتە ول ءبىر باسپا تاباقتاي ەتىپ ءوزىنىڭ رومان جونىندەگى، بار جۇرتتان وقشاۋ، بولەك شىرقاۋ شىققان ءادىل، ادال، سانالى تولعاۋلى ءىرى ويلارىن ايتىپ شىقتى. ءسويتىپ، كەلەسى كۇنگى جيىلىس «ادامشا سويلەۋدىڭ» ناعىز ءوزىن باستاپ ەدى».

قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ەكى نار تۇلعاسىنىڭ اراسىن قىزمەتتىك، ارىپتەستىك قارىم-قاتىناسپەن قاتار دوستىق بايلانىس ساباقتاستىرىپ تۇرعانداي. مۇسىرەپوۆ دوستىقتى قادىرلەگەن جان. ونىڭ قايسارلىعى مەن ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا رەپرەسسيا جىلدارىندا اۋەزوۆتىڭ «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى ەڭبەگى امان قالدى. مۇسىرەپوۆ سول جىلدارى بۇل كىتاپتىڭ سوڭعى داناسىن ساقتاپ قالۋدان تايسالماي، ەرەن مىنەز كورسەتتى. بىردە ول اۋەزوۆكە جازعان حاتىندا: «مۇحا، ەگەر مەن سىزگە قىرىن قاراعان بولسام، بۇل ەڭبەگىڭىزدى ساقتاپ قالار ما ەدىم؟» – دەپ ءبىر اۋىز سوزبەن ارالارىنداعى رەنىش وتىن سەيىلتىپ، اۋەزوۆتىڭ كوڭىلىن تولقىتقان ەكەن. مۋزەي قورىندا ساقتاۋلى 1939 جىلى مۇحتاردىڭ دوسى عابەڭگە جازعان حاتىندا دا ەكى دوستىڭ، ەكى ارىپتەستىڭ اراسىنداعى شىعارماشىلىق بايلانىسقا كۋاگەر بولامىز. وندا اۋەزوۆ ءوزىنىڭ لەنينگراد قالاسىنداعى ستسەناري جازۋ جۇمىسىمەن ءبولىسىپ، جاقىندا ماسكەۋگە قايتاتىندىعىنان حاباردار ەتىپ، عابەڭدى سوندا كۇتەتىنىن  جەتكىزگەن. كەيىن الەم ادەبيەتىنىڭ ۇزدىك 200 تومدىعىنا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى مەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ەتنوگرافيالىق اڭگىمەسى» ەنگەن بولاتىن.

بۇل تۇلعالار اراسىنداعى قىزمەتتىك، دوستىق بايلانىستاردىڭ قۇپياسى تەرەڭدە جاتىر. ارحيۆ قويناۋىنا ءۇڭىلىپ، ءتۇبىن تەرەڭدەي قازىپ ىزدەي بەرگىڭ، جازا بەرگىڭ-اق كەلەدى. مۋزەي ەكسپوزيتسياسىنداعى ءبىر عانا اۋەزوۆ قولتاڭباسى قويىلعان سىي-كىتاپتىڭ وزىندە قانشاما ەستەلىكتەر، قانشاما تاريح سىرلارى تارامدالىپ جاتىر. بۇل كىتاپ ءبىز ءۇشىن، مۋزەيگە كەلۋشىلەر ءۇشىن تاريحي ەسكپونات، قىمبات قولتاڭبا!

ءمولدىر ساعىمباەۆا،

س.مۇقانوۆ پەن ع.مۇسىرەپوۆتىڭ

ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي كەشەنىنىڭ قىزمەتكەرى.

پىكىرلەر