سوڭعى وتىز جىلدا ەلىمىزدەگى ءدىني پىكىرتالاس ءبىر ساتكە بولسىن سايابىرسىعان ەمەس. زايىرلى مەملەكەتتىڭ «مەملەكەت دىننەن، ءدىن مەملەكەتتەن بەيتاراپ بولۋى كەرەك» دەگەن ۇستانىمى بولا تۇرا قوعامدا تۇسىنىسپەۋشىلىك ورىن الىپ جاتادى.
ماماندار مۇنىڭ باستى سەبەبى قوعامنىڭ «زايىرلى مەملەكەت پەن ءدىني مەملەكەتتىڭ ايىرماسى قانداي؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ تابا الماۋىنان بولىپ وتىرعانىن ايتادى. ءبىز بۇگىن زايىرلى مەملەكەتتىڭ ءدىني مەملەكەتتەن قانداي ايىرماسى بار ەكەنىن اڭگىمەلەيمىز.
زايىرلى مەملەكەت دەگەن نە؟
زايىرلى مەملەكەت دىن ماسەلەلەرىندە رەسمي تۇردە بەيتاراپتىق تانىتاتىن ەل. مۇنداي مەملەكەتتىك قۇرىلىم ءدىندى دە، دىنسىزدىكتى دە قولدامايدى. بىراق، كەيبىر ەلدەردىڭ رەسمي ءدىنى بولماعانىمەن رامىزدەرىندە ءدىني سيمۆول بولۋى مۇمكىن. ءتىپتى، جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ءدىنىنىڭ دامۋىنا جاناما سەپتەسەتىن زاڭدار دا شىعارا بەرەدى. ياعني، بۇعان قاراپ، زايىرلىلىق دەگەن دىنسىزدىك دەگەن ۇعىمدى تۋعىزبايتىنىن كورەمىز. ال، زايىرلى ەمەس مەملەكەتتەر ءوز دىندەرىن مەملەكەتتىڭ رەسمي ءدىنى رەتىندە زاڭىنا كىرگىزەدى. ونى مەملەكەتتىك ءدىن رەتىندە ناسيحاتتاپ، قولدايدى.
بۇل تۋرالى زاڭگەر قازىبەك ءداۋىتالى: «قانداي مەملەكەت بولماسىن، ونىڭ قاينار كوزى حالىق بولىپ سانالاتىنىن ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. ءدىني مەملەكەتتە سول حالىقتىڭ جاپپاي ۇستاناتىن دىنىنە باسىمدىق بەرىلىپ، مەملەكەت قۇرىلىمى ءدىن قاعيدالارى نەگىزىندە قۇرالادى. ماسەلەن، ۆاتيكان، يران، اراب مەملەكەتتەرىن الىڭىز... ونداي ءدىني مەملەكەتتە كونستيتۋتسيانىڭ ورنىنا قۇران، زاڭنىڭ ورىنا شاريعاتتىڭ ءجۇرۋى قالىپتى جاعداي بولۋى مۇمكىن. ال، زايىرلى مەملەكەت دەگەنىمىز ەشبىر دىنگە باسىمدىق بەرمەيدى. سايلاۋ قۇقىعى بار ازاماتتاردىڭ ءبارى تەڭ قۇقىلى سانالادى. جىنىسىنا قاراپ، ەر - ايەل، سەنىمىنە قاراپ مۇسىلمان - كاپىر، ناسىلىنە قاراپ اق - قارا دەپ ەشكىم-ەشكىمدى بولمەيدى. قازىر قازاقستاندا سايلاۋ قۇقىعى بار ون ەكى ميلليون ادام بار بولسا، سونىڭ ءبارىنىڭ قۇقىعى بىردەي دەگەن ءسوز. ياعني، زايىرلى مەملەكەتىمىز ءدىني سالت بويىنشا ەمەس، ازاماتتىق قۇقىق نەگىزىندە قالىپتاسىپ وتىر. سايلاۋ كەزىندە ازاماتتارىمىز ناسىلىنە، ۇلتىنا، دىنىنە قاراماي داۋىس بەرە دە، وزدەرىنىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىنىپ سايلانا دا الادى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ەلدىڭ شىن مانىندە زايىرلى مەملەكەتتىڭ جولىن ۇستانىپ وتىرعانىن بايقاتادى», - دەيدى.
قانداي مەملەكەتتەر زايىرلى ەمەس؟
زايىرلى مەملەكەت دەگەننىڭ امەريكالىق، ەۋروپالىق دەگەن سەكىلدى مودەلدەرى بار. سول زايىرلى مەملەكەتتەردىڭ كەيبىرى كونستيتۋتسياسىنا قۇدايدىڭ اتىن جازىپ، قۇرمەت كورسەتكەن. دەمەك، زايىرلىلىق دەگەندى قۇدايدان باس تارتۋ دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك. زايىرلىلىق دەگەن قانداي دىندەگى ادام بولماسىن، ونىڭ سەنىم بوستاندىعىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرادى.
وسى ورايدا قاي مەملەكەتتەر زايىرلى ەمەس ەكەنىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنساق:
كاتوليتسيزم - موناكو, ۆاتيكان, كوستا-ريكا, ليحتەنشتەين, مالتا
حريستياندىق - زامبيا
پراۆوسلاۆيە - گرەكيا
ليۋتەرانيزم - دانيا, يسلانديا, نورۆەگيا
انگليكانيزم - انگليا (انگليا شىركەۋى)
كالۆينيزم - تۋۆالۋ
مەتوديزم - تونگا
تحەراۆادا - كامبودجا, ميانما, تايلاند, شري-لانكا
تيبەتتىك - بۋتان
سۋننيزم - مىسىر, اۋعانستان, الجير, بانگلادەش, برۋنەي, دجيبۋتي, يوردانيا, كاتار, كۋۆەيت, كومورلار, ليۆيا, مالايزيا, مالديۆ رەسپۋبليكاسى, ماروككو, ماۆريتانيا, پاكىستان, پالەستينا, ساۋد ارابياسى, سومالي, تۋنيس, ءباا
شيتتىك يسلام - يران
يباديا – ومان
بۇل اتالعان ەلدەردەن باسقا 113 ەل زايىرلى مەملەكەت سانالادى. قازاقستان سول 113 مەملەكەتتىڭ ىشىندە كونستيتۋتسيانىڭ 1-بابىنان-اق، دەموكراتيالىق، زايىرلى مەملەكەت ەكەنىن تانىتقان ەل. ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىز ءاربىر ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرگەن جانە كونفەسسيالىق، ەتنيكالىق جانە باسقا دا بەلگىلەرى بويىنشا كەمسىتۋشىلىكتىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە تىيىم سالادى.
زايىرلى مەملەكەت ءدىن شارۋاسىمەن اينالىسپايدى
زايىرلىلىقتىڭ باستى ءبىر سيپاتى بار. مەملەكەت دىننەن, ءدىن مەملەكەتتەن بەيتاراپ بولىپ، بيلىك ءدىن شارۋاسىمەن اينالىسپاۋى كەرەك. «بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ ەلدە قالاي؟» دەگەن سۇراققا زاڭگەر قازىبەك ءداۋىتالى:
«تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستانعا ءتۇرلى ءدىني ۇيىمدار اعىلدى. ولاردىڭ اراسىندا قاۋىپتى اعىمدار دا از ەمەس. وسىنىڭ سالدارىنان قازاقءتىلدى قوعامنىڭ ءوزى بىرنەشە اعىمعا، مازحابقا، ءدىني ۇستانىمعا ءبولىنىپ، ءبىر-بىرىمەن قىرىقپىشاق بولىپ كەرىسىپ جاتاتىن بولدى. ءدىني نانىم-سەنىمگە ەركىندىكتىڭ بەرىلۋى پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە قاراما-قايشى كوزقاراستاردىڭ ءوسىپ-جەتىلۋىنە جاعداي تۋعىزدى. سوندىقتان دا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى كوتەرىلگەن جاعدايدا مەملەكەت تەرىس پيعىلدى ءدىني اعىمنىڭ مۇشەلەرى كۇش الىپ كەتپەۋى ءۇشىن رەسمي ءدىني ۇيىمدارمەن بىرلەسە الدىن الۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولدى», - دەيدى.
قانات بىرلىكۇلى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
