قازاق ايەلى – بار مۇراتىن وتباسىنىڭ يگىلىگىنە بايلاعان، الەمدەگى ەڭ ىزگى ايەل. بىراق سوڭعى جىلدارى قازاق ايەلدەرىنىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى دەرتتەرى دەندەپ بارادى. اسىرەسە، بالا كوتەرە الماي ءار ەسىكتى توزدىرعان جانە گينەكولوگيالىق اۋرۋلارى مەڭدەگەن ايەلدەردەن اياق الىپ جۇرە المايمىز. «وعان سەبەپ: «ايەلدىڭ قىرىق جانى بار» دەگەن تۇسىنىكپەن بار اۋىرتپاشىلىقتى ارتىپ، كۇيزەلىسكە تۇسىرگەننەن»، - دەيدى ماماندار.
قازاق ايەلىنىڭ جانى مەن ءتانىنىڭ ساۋلىعى تۋرالى «ەكومەد» كلينيكاسىنىڭ بولىمشە مەڭگەرۋشىسى، اكۋشەر-گينەكولوگ، دارىگەر-رەپرودۋكتولوگ، اكۋشەر-گينەكولوگيادا 9 جىل، رەپرودۋكتولوگيادا 7 جىل تاجىريبەسى بار ايگەرىم احمەتوۆا تولىعىراق ايتىپ بەردى.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشا بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپكەر بولدىڭىز؟
- اكۋشەر-گينەكولوگ رەتىندە جىلىنا 20 مىڭ بالانى دۇنيەگە اكەلدىك. ال رەپرودۋكتولوگياعا كەلگەندە 2-3 مىڭ بالا ومىرگە كەلدى.
- ايەلدەر قاۋىمىن تولعاندىرىپ جۇرگەن ساۋالداردان باستاساق: ترۋبا بايلاۋ قاۋىپتى مە؟
- قاۋىپتى ەمەس. ترۋبانى قاي كەزدە بايلايدى؟ ايەل ادامنىڭ اعزاسىنا بالا تۋ زيان بولىپ، ولىمگە اكەلەتىندەي قاۋىپ تونسە، ترۋبا بايلانادى. نەمەسە ترۋبا الىنىپ تاستالادى. ەگەر ترۋبادا سۋ جينالسا، قابىنۋ پروتسەسستەرى ءجيى قايتالانسا، بولاشاق بالانىڭ دەنساۋلىعىنا ايتارلىق زيانىن تيگىزەدى. نەمەسە ايەل مۇلدە جۇكتى بولا الماۋى مۇمكىن. جالپى، ترۋبانى الىپ تاستاۋ نەمەسە بايلاپ تاستاۋ – ايەل ادامنىڭ اعزاسىنا ۇلكەن قاۋپى جوق.
- ەگەر ەر ادامدا سپەرموگرامما 0 بولسا، بالالى بولۋعا ءۇمىت بار ما؟
- ارينە، بار. ەر ازاماتتىڭ بەدەۋلىگى ەكىگە بولىنەدى. تۋا پايدا بولعان جانە جۇرە پايدا بولعان. تۋا پايدا بولعان بەلسىزدىك - ەر-ازاماتتىڭ اتا-باباسىنان بەرىلگەن حروموسومدىق تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋى بار بەلسىزدىك. نەمەسە گەنەتيكالىق اۋرۋ. ياعني بالا اناسىنىڭ قۇرساعىندا دۇرىس دامىماي، ناتيجەسىندە بەلسىزدىك اۋرۋىمەن دۇنيەگە كەلەدى. ءبىز بۇنداي جاعدايدا 97-98 % كومەكتەسە المايمىز. ال جۇرە پايدا بولعان جاعدايدا كومەكتەسە الامىز دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن. بالا ءجاسوسپىرىم شاقتا ءبىر-بىرىمەن ءجيى توبەلەسەدى. سول كەزدە ەر بالالار ءبىر-ءبىرىن اياماي جاندى جەرلەرىنەن تەبەدى. تەپكەن كەزدە ىشكى جاعدايداعى قابىنۋ پروتسەسسى نەمەسە گەماتوما پايدا بولادى. جاس بالالار 12-13 جاستا ونى بايقاي الادى. بىراق اتا-اناسىنا ايتۋعا ۇيالادى. ول ۋاقىت وتە كەلە وزىنەن ءوزى جازىلادى. بىراق اتالىق بەزىنەن شىعاتىن وزەكشەلەردىڭ جابىسۋىنا الىپ كەلەدى. ول جابىسقان كەزدە اتالىق ۇرىق بەرى قاراي شىقپايدى. ياعني پروستاتاعا اينالادى. جىنىستىق قاتىناس كەزىندە سۇيىقتىق پايدا بولادى، بىراق سپەرماتوزويدتار سىرتقا شىقپايدى. بۇنداي جاعدايدا ءبىز اتالىق بەزىنەن بيوپسيا الۋ ارقىلى ايەلىنە ۇرىقتاردى سالىپ، بالا سۇيگىزە الامىز.
- ەكو ارقىلى دەيسىز عوي؟
- بۇل جەردە تەك ەكو ارقىلى مۇمكىندىك بار. سەبەبى ۇرىقتاردىڭ ساپاسى وتە تومەن بولادى.
- قازىر ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ جىنىستىق جولىندا قابىنۋ پروتسەسستەرى ءجۇرىپ جاتادى. قابىنۋدى ۇزاق ۋاقىت ەمدەمەسە، ارتى نەگە اكەلۋى مۇمكىن؟
- قابىنۋ – دۇرىس كيىنبەۋدەن پايدا بولادى. اياقتان، بەلدەن سۋىق وتەدى. ودان بولەك، دۇرىس تاماقتانباۋ، دۇرىس ۇيىقتاماۋدىڭ دا سالدارى وتە اۋىر. مىسالى، ەر ازاماتتار تەك تۇنگى ۇيقىدا تولىق قالپىنا كەلەدى. ولار ءۇشىن تۇنگى ۇيقى وتە ماڭىزدى. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلىگە تۇنىمەن ۇڭىلمەي، تۇنگى 10-11-دە جاتىپ، 6-7-دە تۇرۋ كەرەك. سەبەبى ۇيقى بولماسا، ۇرىق ساپاسى تومەندەيدى. ال ايەلدە مۇلدەم كەرىسىنشە. ايەل ادام بالاسى ءۇشىن ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولەتىندىكتەن، تەز قالپىنا كەلەدى. قۇداي سولاي جاراتقان. سۋىق تيۋ، قابىنۋ پروتسەسستەرىن ۇزاق ۋاقىت ەمدەمەۋ بەدەۋلىككە الىپ كەلەدى. سەبەبى قابىنۋ پروتسەستەرىنىڭ بارلىعى جاتىر ترۋباسىنا بايلانعان. جاتىر ترۋباسى دەپ قاتتى ەستىلگەنىمەن، سانتەحنيكتەردىڭ جۋىپ-قويا سالاتىن قاتتى زاتى ەمەس. ول – وتە نازىك. بىرقاباتتى بۇلشىق ەتپەن، ەپيتەليدەن تۇرادى. قالامساپتىڭ ستەرجەنىنىڭ جۋاندىعىنداي عانا. ول ەگەر قايتا-قايتا قابىنا بەرسە، ءبىر-بىرىنە جابىسىپ قالادى. ال جابىسقان ترۋبامەن بالا كوتەرۋ – مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قابىنۋ پروتسەسستەرىنىڭ بارلىعى بەلسىزدىككە، بەدەۋلىككە اكەلەدى.
- كوپ ايەلدە ەروزيانى كۇيدىرگەننەن كەيىن بالا كوتەرۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. بۇل دۇرىس تۇسىنىك پە؟
- ەروزيانى كۇيدىرۋدەن بۇرىن دۇرىس انىقتاۋ كەرەك. قازىر ەروزيانى دۇرىس انىقتاماعاننىڭ سەبەبىنەن ۇلكەن داۋ-دامايلار تۋىنداپ جاتادى. سەبەبى ەروزيا دەگەنىمىز – جارا. كەيدە ايەلدەردە ەكتوپيا دەگەن اۋرۋ ءتۇرى كەزدەسىپ جاتادى. ونداي جاعدايدا مۇلدەم كۇيدىرمەۋ كەرەك. ەروزيانى كۇيدىرگەننەن كەيىن بالا كوتەرە الماي قالادى دەگەن قاتە پىكىر. بۇل ءتىپتى ستاتيستيكادا جوق. سەبەبى جارانىڭ بەتىن عانا كۇيدىرەدى. كەيىننەن ول جەردە جارا قالمايدى. ال ەگەر ونى كۇيدىرىپ، بۇلشىق ەتىنە دەيىن ءپىسىرىپ جىبەرسە، وندا جاتىر موينىنىڭ وزەكشەسى بىتەلىپ قالۋى مۇمكىن.
- ديسپلازيادان قالاي ەمدەلۋگە بولادى؟
- ديسپلازيانىڭ 3 ءتۇرى بولادى. جەڭىل ءتۇرى، ورتاشا ءتۇرى جانە اۋىر ءتۇرى. ديسپلازيا دەگەن – جاتىر مويىن تىندەرىنىڭ وزگەرىسكە ۇشىراۋى. ەگەر دەر كەزىندە كومەكتەسپەسە، وبىر اۋرۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. بۇنى كوبىنە ونكوگينەكولوگتار ەمدەيدى. اۋىر تۇرىندە جاتىر موينىن كەسىپ، سول جەرىن تىگىپ، ورنىنا كەلتىرەدى. جەڭىل جانە ورتاشا تۇرىندە ءدارى-دارمەكپەن ەمدەپ، بالالى بولۋعا مۇمكىندىك بار.
- ديسپلازيانىڭ اۋىر ءتۇرىن ەمدەگەن كەزدە بالالى بولۋعا مۇمكىندىك بار ما؟
- ارينە.
- كەيدە ايەلدەردەن ەستىپ قالامىز، ايەلى جۇكتى كەزدە كۇيەۋى توكسيكوز بولادى. بۇل نەنىڭ اسەرىنەن؟
- بۇل – ەكى ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە پسيحولوگيالىق جاناشىرلىعى. تاجىريبەمدە مىنانداي جاعداي بولعان: ايەل ادام ەكو ارقىلى بالا كوتەرەدى. بالا قۇرساقتا جاقسى دامىپ كەلە جاتادى. بىراق توكسيكوزى وتە قاتتى بولادى. توكسيكوز سالدارىنان ءدارىنى ۋاقىتشا توقتاتا تۇرامىز. ناتيجەسىندە بالا ءتۇسىپ قالادى. ءدال سولاي 4 رەت ەكو ارقىلى سالعان بالاسى ءتۇسىپ قالادى. سەبەبى ءدارى قابىلدانباسا، بالا ارى قاراي دامىماي قالادى. ءبىز ول كىسىنىڭ توكسيكوزىنا قاتىستى بارلىق جەرىن ەمدەپ شىعامىز. اسقازانىن دا ەمدەتتىك، تەراپەۆتتەر دە ەم-شارالارىن جۇرگىزدى، ساناتوريدە دە جاتتى. ايەل بەسىنشى رەت جۇكتى بولعاندا ءدارى ىشەدى. Cول كەزدە ءدارىنى ءىشىپ جاتىپ، سۋىن لىقىلداتىپ قايتادان سىرتقا شىعارعاندا ءدارى كەتىپ قالادى ەكەن دەپ قايتادان ءدارىنى ىشكە جۇتىپ جىبەرەدى. بۇنداي جاعدايدى كورىپ، كۇيەۋى جىلاپ جىبەرگەن كەزدەر بولعان. ياعني، بالا ءۇشىن انا بارلىعىنا دايىن. سول سياقتى جانى بار ادام ايەلى قينالعاندا بىرگە قينالادى دەپ ويلايمىن.
- ەكو قانداي جاعدايدا ءساتسىز بولادى؟
- ەكونىڭ ءساتسىز بولۋى ايەلگە جانە ەمبريونعا، ايەل ادامنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ايەل ادامنىڭ قوسىمشا ەكستروگەنيتالدىق پاتولوگيالارىنا، ايەل ادامنىڭ جاتىرىنا، جاتىرىنىڭ قانداي دا ءبىر اۋرۋىنىڭ بار-جوعىنا، جاتىر ىشىندەگى سۇيەل سەكىلدى ەتىنىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى. وسى سەكىلدى سەبەپتەر وتە كوپ. ءتىپتى بالانىڭ جاتاتىن جەرىنىڭ وزگەرۋىنە، ترۋباداعى سۋدىڭ بار-جوعىنا، ايەل ادامنىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىنا دا تىكەلەي قاتىسى بار. مەندە مىنانداي جاعداي بولعان. ءار ايەلدىڭ وزىنە عانا تيەلىسى جۇرەگىنىڭ تۇبىندە ارمانى، قالاۋى بولۋى كەرەك. مىسالى، مەندە 1 پاتسيەنت بولدى. 7 جىل بالا كوتەرمەگەن. ەندى ەمبريوندى دايىنداپ، سالامىن دەسەم، قالاي سالاسىز،-دەپ ۇركە قارايدى. ءبىز جىلاپ-سىقتاپ، دايىندالدىق ەمەسپ ە دەسەم، سويتسەم ءوزى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دايىن ەمەس ەكەن. وعان قورشاعان ورتاسى اسەر ەتكەن. اتا-اناسى، اتا-ەنەسى، كۇيەۋى، قايىن اپكەلەرى دەگەندەي. سودان 1 جىلدان كەيىن دايىن بولىپ، ەكو جاساتىپ، انا اتاندى. جانە ۇيدەگى اۋا-رايىنا دا بايلانىستى. ول بالانى وتباسى قانشالىقتى كۇتىپ وتىر؟ ايەلدەر كەيدە كۇيەۋىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، بىرەۋگە بىردەڭە دالەلدەگىسى كەلىپ دەگەندەي سەبەپتەرمەن بالالى بولعىسى كەلەدى. بىراق جان جۇرەگىمەن قالاۋ جوق. ماحاببات، سىيلاستىق جوق. كەيدە ەمبريون سالىپ بەرەمىن، بىراق ۇيىندە دە، جۇمىسىندا دا كۇيزەلىسكە تۇسەدى. ابدەن ءبىتتىم دەگەندە بىزگە كەلىپ، دەمالادى. ونداي جاعدايدا ەكونىڭ ءساتسىز بولۋ مۇمكىنشىلىگى جوعارى. قايتكەنمەن دە، جان بەرەتىن دە، جان الاتىن دا جاراتقان! سوندىقتان دا «ءار بالا ۋاقىتىمەن كەلەدى» دەگەن ۇعىمعا جانىممەن سەنەمىن.
- كەيبىر ايەلدەر: «6 رەت ەكو جاساتتىم. ودان كەيىن ءۇمىتىمدى ءۇزدىم» دەپ جاتادى. ءسىزدىڭ شە، بالالى بولۋ ءۇشىن نەشە رەتكە دەيىن قادام جاساعان دۇرىس؟
- قانشالىقتى قاراجاتىڭىز جەتەدى جانە دەنساۋلىعىڭىز كوتەرەدى، سونشا رەت جاساتقان دۇرىس. الەمدە انتيرەكورد بار. يزرايلدە 136 رەت ەكو جاساتىپ، 137-دە جۇكتى بولعان. دارىگەر مەن ايەلدىڭ توزىمدىلىگى مىقتى ەكەن. ءبىزدىڭ كلينيكادا دا ايەلدەر ابدەن بالالى بولىپ كەتكەنشە تۋىسقانعا اينالىپ كەتەمىز. ولاي دەگەنىم، دارىگەر دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام. كەيدە انالارعا جامان جاڭالىق ايتۋعا تۋرا كەلەتىن جاعدايلار بولادى. بۇل – وتە اۋىر. ولاردىڭ الدىندا جىلاماسام دا وتە ءبىر ۇلكەن كۇيزەلىسكە ۇشىرايتىن كەزدەرىم كوپ. ويتكەنى مەن بالالى بولاتىنىنا سەنىپ، ەمبريون سالعاننان كەيىن بولماي جاتسا، جاراتۋشىدان «نەگە؟» دەپ سۇرايتىنمىن. ءتىپتى مەيىربيكەلەر ماعان كەيدە كۇلىپ وتىرادى. قادىر تۇنىندە بۇكىل ايەلدەردىڭ ءتىزىمىن قۇرىپ، سولاردى ءبىر-بىردەن قۇدايدان سۇراۋشى ەدىم. ويتكەنى الدىما جىلاپ كەلگەن قانشاما تاعدىردى قۋانتقىم كەلەدى. ءدال سول سەكىلدى ايەلدەردە كۇيزەلىسكە تۇسەدى. ايەلدەر مەنەن ەكى ەسە قيىن جاعدايدى باستان كەشەدى. سوندىقتان، تۋىلاتىن بالا تۋىلادى. XXI عاسىردا بالالى بولۋعا مۇمكىندىك بار. ەگەر ترۋبالارىڭىزدىڭ وتكىزگىشتىگى جوق بولسا، ەكو بار. ەگەر جاسۋشالارىڭىز جوق بولسا، دونورلىق جاسۋشا بار. ەگەر دە ەر ازاماتتىڭ ۇرىعى بولماسا، دونورلىق ۇرىق بار. ەگەر دە جاتىرىڭىز بولماسا، سۋرروگاتتىق انا بار. ەگەر دە وسىنىڭ بارلىعى كومەكتەسپەسە، تاستاندى بالانى باعىپ-قاقساڭىز، «انا» دەپ اتايتىن بالاڭىز بولادى. سوندىقتان دا باقىتتى دا، بالالى بولۋ دا ءوز قولىڭىز دا!
- وتە دۇرىس ايتتىڭىز! ەكومەد كلينيكاسىندا ءبىر ەكونىڭ قۇنى قانشا؟
- باعاسى ءارتۇرلى بولادى. سەبەبى انالىق جاسۋشانىڭ قانشاسى ءوسىپ جاتىر، جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ قانشاۋىن قوسىپ-الىپ جاتىرمىز، سوعان بايلانىستى بولماق. ستاندارتتى تۇردە 1 200 000 - 1 300 000 تگ. كەيدە ايەلدەر قىمباتسىنىپ جاتادى. بىراق بىزدە ەكو جاساۋ بارىسىندا جوعارعى تەحنولوگيالار قولدانىلادى. ءارى كەتكەندە ينەنىڭ ءوزىن جاپونيادان الدىرامىز. ەمبريوننىڭ جاتاتىن چاشكالارىن دا جاپونيادان جەتكىزەدى. سەبەبى ولار وتە جاقسى ساپادا. بۇل بالالار – قازاقستاننىڭ بولاشاعى بولعاندىقتان، دەنساۋلىعىنا زيان تيگىزىپ الماۋدىڭ بارلىق امالىن قاراستىرامىز.
- كلينيكاڭىزدا ءبىر رەت ەكو جاساتىپ، ول ءساتسىز بولعان جاعدايدا قۇنىن تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بار ما؟
- ءبىز اۋەل باستان 4-5 ەمبريون الىپ، قاتىرىپ قويامىز. ەگەر ەكو ءساتسىز بولسا، ەكىنشى رەت 230-250 مىڭعا سالىپ بەرەمىز. ەگەر ول ايەل بىرنەشە مارتە جاساعان بولسا، ءبىز قولۇشىمىزدى بەرمەي قويمايمىز. باعاسىن ءتۇسىرىپ بەرەمىز. سالتانات بەردەنوۆنا وسى كلينيكانى اشقانىنا 28 جىل بولدى. 28 جىلدا ءبىر ادامنىڭ كەۋدەسىنەن قاققان ەمەسپىز. كەيدە سالتانات حانىم تەگىن دە جاساتىپ جاتادى.
- اياعى اۋىر ايەلدەردە اق ءبولىنىس شامادان تىس كوپ كەلىپ ءارى ىرتىكپەلى (تۆوروجنىي) تۇردە بولىپ جاتادى. كەيدە قىشۋى دا مۇمكىن. بۇنداي كەزدە نە ىستەۋ كەرەك؟
- ديەتا ساقتاۋ قاجەت. تۆوروجنىي دەگەنىمىز – دروجا. ياعني ءتاتتى نەمەسە ۇننان جاسالعان تاعامداردى كوپ جەسە، سولاي بولادى. ەگەر ايەل ادامدا كوپ ءبولىنىس بولسا، قالىپتى جاعدايعا جاتقىزۋعا بولادى. بىراق ءيىسى بولماسا بولدى. بۇنداي جاعدايدا مازوك تاپسىرادى. جانە جۇكتى ايەلدەردە عانا بەرىلەتىن سۆەچالاردى سالىپ، ەمدەلۋگە بولادى.
- ايەلدە وۆۋلياتسيا بولماعان جاعدايدا بالالى بولا الا ما؟
- رەپرودۋكتولوگ دارىگەرگە كەلەدى. وۆۋلياتسيا جاساپ بەرەدى. شەشىلەتىن ماسەلە.
- ايەل ادامنىڭ ەتەككىرى باستالماس بۇرىن قاپ-قارا قويۋ قان كەلۋى نەنىڭ بەلگىسى؟
- ول «ەندومەتريوز» دەپ اتالادى. ول 21 عاسىرداعى 60-70 % ايەلدە كەزدەسىپ جاتادى. ول جاتىر ىشكى قاباتىنىڭ بۇلشىق ەت قاباتىنا نەمەسە ترۋباعا دا، انالىق بەزگە دە ءوتۋى. ناتيجەسىندە ەندومەترلى كيستالار پايدا بولادى. ول نەگىزى ءارتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى. بوسانعاننان كەيىن نەمەسە كەسىر تىلىگىنەن كەيىن دەگەندەي. ەگەر بوسانعان كەزدە ايەل دۇرىس ارەكەت ەتپەسە، وسىنداي جاعدايعا تاپ بولادى. جالپى، سەبەپتەرى كوپ. ەمدەلمەسە، بەدەۋلىككە، جامباستىڭ ىلعي دا اۋىرسىنىپ تۇرۋىنا اكەلەدى. ول ادامنىڭ ءومىر ساپاسىن تومەندەتەدى.
- انا قۇرساعىنداعى بالانىڭ جۇرەگىنىڭ توقتاپ قالۋى (زامەرشايا بەرەمەننوست) تۋرالى ايتىڭىزشى.
- بۇرىندارى بۇل دەرتكە 35 جاستان كەيىنگى ايەل كوپ شالدىعاتىن. قازىر 18 جاستاعى جاستار دا جوق ەمەس. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ول كوبىنە ايەل ادامنىڭ قانى شامادان تىس قويۋلانعاننان بولادى. ەمبريون جاتىرعا تۇسكەندە قىلتامىرلارمەن قورەكتەنەدى. ەگەر قان ۇيىپ قالعان بولسا، قىلتامىرلاردىڭ ءبارىن جاۋىپ تاستايدى. ناتيجەسىندە بالا قورەكسىز قالادى. بۇل – ەمدەلەدى، الدىن الۋعا بولادى. ەكىنشىسى، ەمبريون ءوسىپ جاتقان كەزدە گەنەتيكالىق نەمەسە حروموسومدىق اۋرۋى بولسا، ول دا «زامەرشايا بەرەمەننوستكە» الىپ كەلەدى. ءۇشىنشىسى، جاتىردىڭ دۇرىس بولماۋى، اعزادا سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ بولۋى. ءتورتىنشىسى، ترۋبادا سۋلار تامشىلاپ تۇرسا، ەمبريوننىڭ دامۋىن توقتاتادى. سەبەپتەرىن بىلسەك، الدىن الۋ قيىن ەمەس.
- گەنەتيكالىق اۋرۋدان ساقتانۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ەكو جاساتقاندا پگد ءادىسىن قولدانۋ كەرەك. ياعني حروموسومدارىن بىردەن تەكسەرۋ كەرەك. تابيعي جولمەن جوسپارلايتىندار ىشىمدىك ىشپەۋ كەرەك، تەمەكىنى قويۋ كەرەك، دارۋمەندەردى تولىقتىرۋ كەرەك، دۇرىس تاماقتانۋ كەرەك، گەرپەس ۆيرۋستارىن ەمدەۋ كەرەك. ياعني ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بالا جوسپارلانۋى كەرەك. ءبىزدىڭ قازاقستاندا «قاجەت بولعان، بىراق جوسپارلانباعان بالا» دەگەن بار. «كوتەرىپ قويىپپىن» دەگەن اڭگىمە بولماۋ كەرەك.
- قازىر زپر، دتسپ دياگنوزىمەن دۇنيەگە كەلەتىن بالا وتە كوپ. بۇل اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قايتكەن ءجون؟
- مەن اكۋشەر-گينەكولوگ بولعان سوڭ بۇل اۋرۋلاردىڭ قايدان پايدا بولاتىنىن جاقسى بىلەمىن. بالا ىشتە جاتقاندا سۋ از بولسا، اپتالىق قوسىپ جاتقان سالماعى از بولسا، نەمەسە تۋىلىپ جاتقان كەزدە تۋىلۋ پروتسەسسىندە اسقىنىستار بولسا بولادى. بۇنى الدىن الۋ ءۇشىن ايەل ادام بالانى دۇرىس بوسانۋ كەرەك. ارنايى كۋرستارعا بارۋ كەرەك. ايتقاندى تىڭداپ، كۇشەن دەگەندە كۇشەنۋ كەرەك.
- قازاقستاندا ەر ادامدار ايەلىنىڭ ۇل تۋماعانىنا رەنجىپ، ءتىپتى اجىراسىپ جاتادى. جالپى، ۇل نە قىز تۋىلۋى كىمگە بايلانىستى؟
- بالانىڭ جىنىسى تەك قانا ەر ادامعا بايلانىستى. بۇل ەندى وقۋ-اعارتۋدىڭ دۇرىس بولماعانىنان جانە ساۋاتتىڭ تومەندىگىنەن. ءبىر بالا دۇنيەگە كەلۋ ءۇشىن ايەل ادامدا ءبىر عانا انالىق جاسۋشا ءپىسىپ جەتىلەدى، جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەندە 50 ميلليوننان استام ۇرىق شىعارادى. سونىڭ ىشىنەن قايسىسى قىز، قايسىسى ۇل ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. قايسىسى تەز جەتەدى، قايسىسىنىڭ دەنى ساۋ، سول قۇرساققا بىتەدى.
- جاقىندا ەكى جاس ۇيلەنبەس بۇرىن مەديتسينالىق تەكسەرىستەن وتەدى دەگەن زاڭ قابىلدانادى دەگەن جاڭالىقتار شىقتى. بۇل زاڭ ۇرپاق ساۋلىعىن ارتتىرا ما؟
- بۇل ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار. ارينە، ءبىرىنشى جاعىنان الدىن الا تەكسەرىلىپ، جەتىسپەيتىن دارۋمەندەردى ءبىلىپ، ەم قابىلداپ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ ساۋلىعى ءۇشىن ارەكەت ەتكەن ءجون. الايدا، ەكىنشى جاعىنان، ادام قۇقىعىن اياق ەتۋ. ەگەر ەكى جاستىڭ بىرىنەن ينفەكتسيانىڭ نەمەسە باسقا ءبىر اۋرۋدىڭ بەلگىسى انىقتالسا، جانە ەكى جۇپتىڭ ءبىرى تاستاپ كەتكەن جاعدايدا قيىن بولۋى مۇمكىن. بۇل دەموگرافيانىڭ تومەندەۋىنە دە اكەلۋى ىقتيمال دەگەن قاۋىپ بار. ءتىپتى كەيىن كاستاعا دا ءبولىنىپ كەتۋى مۇمكىن. دەنى ساۋ ادامدار، اۋرۋ ادامدار دەگەندەي. سوندا اۋرۋ ادامدار وتباسى باقىتىن سەزىنىپ، بالا سۇيمەۋ كەرەك پە؟
- قازاقستانداعى ەر ادامنىڭ جانە ايەل ادام بەدەۋلىگىنىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى قانشا؟
- تەڭ، 40/40%. ەر ازاماتتاردىڭ بەدەۋلىگى ايەل ادامنىڭ بەدەۋلىگىنەن از ەمەس. ەكو جاساتۋ بارىسىندا ەر ادامنىڭ بەدەۋلىگى ءتىپتى 50 %-دان دا اسىپ جاتادى.
- سىزگە ەر ادامدار ءوز بەتىمەن بەدەۋلىگىن ەمدەلۋگە كەلە مە؟
- وزدەرى ءتۇسىنىپ كەلەتىن ەرلەر از. ايەلى سۇيرەپ، اكە-كوكەلەپ كەلەتىندەرى كوپ. كەيبىرەۋلەرى ءبىر ايەل الادى، بولمايدى، ەكىنشى رەت تاعى الادى، تاعى بولمايدى. اقىرىندا كۇيرەپ، كىنارات وزىنەن ەكەنىن امالسىز مويىنداپ، سىنىپ كەلەدى.
- ال ەندى تۇرمىس قۇرماعان قىزداردىڭ ماسەلەسىنە ويىسايىق. تۇرمىسقا شىقپاعان، جىنىستىق قاتىناسقا تۇسپەگەن قىزداردىڭ جاتىرىندا ميوما، وبىر سەكىلدى اۋرۋلار بولۋى مۇمكىن بە؟
- تۋماعان ايەلگە قاراعاندا مۇمكىندىگى جوعارى. سەبەبى تابيعات زاڭدىلىعىنا سايكەس، ايەل ادام رەپرودۋكتيۆتى جۇيەسىن جۇمىس ىستەتۋى شارت. ەگەر جاسى جەتىپ، بالالى بولماي جاتسا، گورمونداردىڭ اسەرىنەن ءتۇرلى اۋرۋلارعا ۇشىراۋ مۇمكىندىگى جوعارىلايدى. بۇل – الەمدىك ستاتيستيكادا بار دۇنيە. ەندوكرينولوگ ۇستازىم: «الەمدى گورموندار بيلەيدى» دەۋشى ەدى. ادامدار الەمدى باسقارمايدى، گورموندار باسقارادى. شىنىمەن قاراپ وتىرسام، ءبىر گورمونىڭىز دۇرىس بولماسا، ءسىز نە قىز ەكەنىڭىزدى، نە ۇل ەكەنىڭىزدى تۇسىنبەيسىز.
- سوندا قانشا جاسقا دەيىن بالالى بولۋعا كەڭەس بەرەسىز؟
- بۇرىن 25 جاسقا دەيىن بالالى بولۋدى قۇپ كورسە، قازىر زامانعا سايكەس، 30 جاسقا دەيىن 1 بالانى دۇنيەگە اكەلۋدى ۇسىنار ەدىم. ەگەر قىزدارعا جاس كەزىندە جاقسى جولداس كەزدەسپەسە، نە قىزمەت، مانساپ قۋىپ، بالا تۋعا مۇمكىندىك بولماسا، ونداي ادامدارعا انالىق جاسۋشاسىن قاتىرىپ قويۋعا كەڭەس بەرەمىن. مىسالى، قازىر 30-35 جاستاعى ايەل بولساڭىز، وسى جاستا انالىق جاسۋشانى قاتىرىپ قويعانىڭىز دۇرىس. كەيىننەن 38-40 جاستا جاقسى ازامات كەزدەسسە، بالالى بولۋدى اڭسايسىز. ونداي جاستا بالالى بولۋ وتە قيىن. سونداي كەزدە 30 جاستاعى جاس كلەتكاڭىز ياعني قاتىرىپ قويعان انالىق جاسۋشاڭىز كومەككە كەلەدى.
- قاتىرىلىپ تۇرعان انالىق جاسۋشانىڭ جارامدىلىق مەرزىمى بار ما؟
- قاراجاتىن تولەسە، 100 جىلعا دەيىن قاتىپ تۇرا بەرەدى.
- قانشادان تولەۋ كەرەك؟
- اي سايىن 3000 تگ.
- جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن ينفەكتسيالاردىڭ اۋىر تۇرلەرىن ايتساڭىز.
- ۆيچ، سيفيليس، تريحومونادا، گەپاتيت ۆ،س، حلاميديوز. قازىر ۆيچ اۋرۋىنا شالدىعۋشىلار قازاقستاندا وتە جوعارى كورسەتكىشكە يە. سوڭعى ستاتيستيكا بويىنشا ۆيچپەن، گەپاتيت ۆ،س قاتتى وسكەن. سەبەبى تەك قانا جىنىستىق قاتىناسقا بايلانىستى ەمەس، گيگيەناعا دا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. مىسالى، جاس بالالار جاتاقحانادا ءبىر ۇستارامەن قىرىنىپ جاتادى. گيگيەنالىق زاتتار ارزان-قۇرزان بولسا دا، تەك وزىنىكى بولۋى كەرەك. ودان بولەك قورعالماعان جىنىستىق قاتىناستار وتە كوپ.
- سوندا قورعانۋ ارقىلى جىنىستىق اۋرۋلاردان ساقتانۋعا بولا ما؟
- بولادى، بىراق بارىنەن ەمەس. حلاميديدەن ءبىز نەگە قورقامىز؟ ول جاتىر تۇتىكشەلەرىنىڭ بىتەلىپ قالۋىنا اكەلەدى. جاتىر تۇتىگىندەگى كىرپىكشەلەر ءبىر-بىرىنە جابىسسا، مۇلدەم بەلسىزدىككە شالدىعۋ كورسەتكىشى جوعارى. سوندىقتان جىنىستىق قاتىناسقا كورىنگەن كوك اتتىمەن ءتۇسۋدى دوعارۋ كەرەك.
- سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت!
اقگۇل ايداربەكوۆا
