كەزبەدەن كەلگەن كەسىر

ەكەۋىنىڭ اتاسى ەكى باسقا

الدىمەن استەرويد پەن مەتەوريتتى اجىراتا ءبىلۋ كەرەك. ءيا، استرونومدار ولاردىڭ تەگى مەن قوزعالىسى ەكى باسقا دەيدى.

مەتەوريتتەر – قۇس جولىنداعى جۇلدىزداردىڭ سىنىعى، عارىش كەزبەلەرى. سانى جوق. كۇن جۇيەسىنە قاشان، قالاي كىرەدى جانە شىعادى ەشكىمگە ءمالىم ەمەس.

جەرگە نەگىزىنەن مەتەوريتتەر قۇلاپ جاتادى. ولار ءتۇرلى مۋزەيلەردە تۇر. كەيبىرى كادىمگى تاس سياقتى، كەيبىرى تەمىرگە ۇقسايدى.

ال استەرويدتەردىڭ كۇن جۇيەسىندە ءوز ورنى بار. ءاربىرى سارى الىپتى ءوز وربيتاسىمەن اينالىپ جۇرەدى. بۇلار ءىرى پلانەتا جارىلعاندا پايدا بولعان. سوندىقتان كەيدە ولاردى "شاعىن پلانەتا" دەپ اتايدى. مارس، شولپانمەن سالىستىرعاندا قۋىرشاقتاي عانا. ەڭ ءىرى استەرويد تسەرەرانىڭ كولەمى كولدەنەڭىنەن 770 شاقىرىم ەكەن.

استەرويدتەردىڭ ءبارى تىزىمدە. جەرگە قايسىنىڭ قاشان جاقىنداپ،تەلەسكوپپەن تابىلماس الىسقا قاي كەزدە كەتەدى، ونىڭ ەسەبى شىعارىلعان. ماماندار قاۋىپتىلەرىنىڭ وربيتاسىن قالاي وزگەرتۋگە بولارىنا دەيىن ويلاپ قويعان.

ال "عارىش كەزبەلەرى" اتانعان مەتەوريتتەر توسىننان تاپ بولماق. ءجيى-ءجيى كەلىپ جاتادى. قازاقتىڭ "اققان جۇلدىز" دەيتىنى – وسىلار. كوبى اتموسفەراعا ىلىككەن كەزدە جانىپ كەتەدى. جانباعانى جەرگە قۇلاپ، قاي تۇسقا تۇسسە، سونىڭ اتىمەن اتالىپ، تاريحتا قالادى.

قوناققا كەلگەن "حوندريتتەر"

2019 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا مەتەوريتكە قاتىستى ەكى اقپارات ەستىدىك. ءبىرىنشىسى بىلتىر 18 جەلتوقساندا قازاقستان جۇرتى تاۋەلسىزدىك تويىن تويلاپ جاتقاندا كامچاتكا تۇبەگىنەن ارىرەكتە جارىلعانىن دەر كەزىندە بىلمەپپىز. ونى ەستىمەگەنىمىزگە مەرەكەنىڭ ەش قاتىسى جوق، ادامزاتتىڭ كوپ بولىگى بەيحابار قالىپتى.

وقىس وقيعانى امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگى – ناسا تىركەگەن. ءۇش اي انىق-قانىعىنا جەتۋ ءۇشىن جاسىرىن ۇستاعان. تازا مەتەوريت ەكەنى انىقتالعان سوڭ، تاعى دا قازاقستاندا توي بولىپ جاتقان (بۇل جولى ءداستۇرلى ناۋرىز) تۇستا جاريا ەتتى.

الگى پالە جەر اتموسفەراسىنا سەكۋندىنا 32 شاقىرىم جىلدامدىقپەن كيلىككەن. ءسويتىپ بەرينگ تەڭىزى ۇستىندە 23,6 شاقىرىم بيىكتە جارىلعان. ونى اقش-تىڭ جاساندى جەر سەرىكتەرى فوتوعا تۇسىرگەن. سوسىن جاپونيانىڭ حيماۆاري اپپاراتى تىركەگەن. ەسەپتەپ كورسە، جارىلىس كۇشى 173 كيلوتوننا كورىنەدى، بۇل دەگەنىڭىز – حيروسيماعا تاستالعان اتوم بومباسىنان 10 ەسە قۋاتتى.

وسى اقپاراتتى ەستىگەن رەسەيلىك عالىمدار جەر تەپكىلەپ جاتىر. ء"بىزدىڭ اۋماعىمىزعا جاقىن تۇستا قۋاتتى جارىلىس بولىپ، كوكتەن مەتەوريت تۇسەدى، سونى ەشكىم ەستىمەيدى، بۇل قالاي؟" دەگەن سىڭايدا. دەمەك، بۇل ەل اسكەري بارلاۋ سالاسىندا اقش-تان قالىپ قويعانىن مويىندايتىن شىعار.

مۇنىڭ الدىندا تاعى ءبىر اقپارات جەتتى. وقيعا كامچاتكا مەتەوريتىنەن كەيىن بولدى، بىراق دەر كەزىندە بۇكىل ادامزات قۇلاعدار ەتىلدى. 2019 جىلدىڭ اقپان ايىندا كۋبانىڭ توبەسىنە كۇتپەگەن اسپان قوناعى جارىلدى. الاقانداي ارالعا كوكتىڭ تاسى بۇرشاقتاي جاۋدى.

بۇل ەلدىڭ گەوفيزيكا ينستيتۋتى مەتەوريت قۇلاعان تۇستاعى قالدىقتاردى جيناعان. ەڭ ۇلكەنىنىڭ ۇزىندىعى – 11 سانتيمەتر عانا. قۇرامىندا تەمىر، نيكەل، جانە ماگني سيليكاتى بار. مۇنداي قۇرامدى عالىمدار "حوندريت" دەپ اتايدى.

مەتەوريتتىڭ ەڭ كوبى – حوندريتتەر. كۋباعا قۇلاعانى ءبىر زاماندا قازاق دالاسىنا تۇسكەن اسپان قوناعىنان الدەقايدا كىشى عوي.

تاسكەسكەنگە تۇسكەن تاس

تاسكەسكەن ءوڭىرىنىڭ قىراندار مەكەن ەتكەن اقشاۋلى تاۋىنىڭ باۋرايىنا 1840 جىلى 9 مامىر كۇنى توپ ەتىپ كوكتەن تاس تۇسەدى. "توپ ەتتى" دەۋىمىز جاي ءسوز، ىسقىرىپ-پىسقىرىپ، قايناپ-تۇتىندەتىپ قۇلاعان. مال باعىپ، جەر جىرتىپ جۇرگەن مومىن قازاقتار قاتتى شوشىپتى.

ول كەزدە زىمىران، ۇشاق جاسالماعان. جەرگىلىكتى قازاقتار الدىمەن اللاعا سىيىنادى. سوسىن تۇتىندەپ قۇلاعان پالەنىڭ اقىرىن كۇتەدى. انادا ەندى قيمىل، قوزعالىس جوق. جارتى ساعاتتان سوڭ جيىلعان جۇرت تاس قۇلاعان جەرگە باسپالاپ جاقىنداسا، وشاق ورنىنداي شۇقىر قالىپتى. تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، ونى قازعاندا جارتى قۇلاش تەرەڭدىكتەن تاس شىعادى. كوكتەن تۇسكەندىكتەن سالماعى جەردەگىدەن اۋىر ەكەن. بويى ءالى سۋىماپتى.

و توبا، ورىستىڭ دا ارالاسپايتىن تۇسى جوق، سول ۋاقىتتا سەمەيلىك كوپەس سامسونوۆ اينا-تاراقتى، شاي-شاقپاقتى ەل ىشىندەگى ءجۇن-جۇرقا، تەرى-تەرسەككە ايىرباستاۋعا كەلىپتى. قازاق قاشان تاستىڭ قادىرىن بىلگەن، كوكتەن تۇسكەنىن كورە تۇرا ونى كوپەسكە ۇستاتىپ جىبەرگەن. ول تۇستا ءاربىر كوپەس – جاي ساۋداگەر ەمەس، الىستاعى اق پاتشانىڭ تىڭشىسى، كوزى مەن قۇلاعى. سامسونوۆ دەرەۋ قۇندى زاتتى قۇنداقتاپ، الىستاعى پەتەربورعا جىبەرەدى. ونداعى عالىمدار الدىمەن "قاراقول مەتەوريتى" دەپ اتايدى. تۇرقىن ولشەپ، قۇرامىن انىقتايدى. سالماعى 2 كەلى 765 گرامم تارتادى. اينالدىرا ولشەسە سىرتىنان 45 سانتيمەتر.

قۇرامى نيكەل ارالاسقان تەمىردەن تۇرادى. سول باياعى ء"حوندريتتىڭ" ءوزى. سالماعىنىڭ جاي تاستان اۋىرلىعى سودان. جەرگە ۇشىپ كەلگەن جاعى ۇشكىر كورىنەدى.

سونىمەن "قاراقول مەتەوريتى" رەسەيدىڭ عىلىمي ولجاسىنا اينالدى. ادەپكى كورىنىس. اقساق تەمىر قاشاتقان، ساتباەۆ تاپقان تاس سولاي اكەتىلگەن. 1924 جىلى گەوگرافيالىق قوعامنىڭ سەمەيدەگى بولىمشەسى سوڭىنان سۇراۋ سالعان ەكەن. لەنينگراد ءبىر جاعىنان ءبىزدىڭ عالىمداردى رەنجىتپەۋدى، ءارى مەتەوريتتەن ايرىلماۋدى ويلاپ، ونىڭ كوشىرمەسىن جاساپ جىبەرىپتى. توقسان جىل بۇرىنعى كوشىرمە تاستىڭ قايدا تۇرعانى بىزگە بەلگىسىز.

ەندى جوقتاپ جۇرگەن ەشكىم بايقالمايدى. قانشاما جىل بۇرىن جازىلعان ساعي جيەنباەۆتىڭ ولەڭى عانا قاراقولدىڭ كوك تاسىن ىزدەيتىندەي:

قارايدى اسپان جۇلدىزدارىن جوعالتقان،

ەرتەلى-كەش كوك جۇزىنەن كوپ اققان.

قارايدى كول اسپان جاققا ەلەڭدەپ،

قارايدى وزەن تولقىندارىن توناتقان.

اسپاننان اعىپ تۇسكەن جۇلدىزىمىزدىڭ جوعالىپ، تولقىنىمىزدىڭ تونالىپ كەلگەنى وتىرىك پە؟

ءبىزدىڭ دالامىزداعى جىلت ەتكەنگە جارماساتىن رەسەي وزىنە تۇسكەن كوك تاسىن تاپپاي سەندەلەتىنى تاعى راس. مىنا كامچاتكاداعى اسپان قوناعىن كوزدەن تاس ەتىپ العانى بولەك اڭگىمە، ولار اتاقتى تۇڭعىس تۇرماق، بەرىدەگى چەليابى مەتەوريتىن قۇيرىعىنان ۇستاي الماي قاپى قالعان.

شۇباركولدەگى كوكتىڭ شورتانى

2013 جىلعى 15 اقپاندا جەرگىلىكتى ۋاقىت تاڭعى 9 ساعات 20 مينۋتتا قوستاناي اسپانىنان قۇلديلاپ، رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنا مەتەوريت قۇلادى. قۇلاردان بۇرىن امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ ەسەبىنشە 20 شاقىرىم بيىكتىكتە جارىلدى. جارىلىس بولعان جەر مەن اسپان وزىنىكى دەيتىن رەسەي عالىم اكادەمياسى "جوق، 10 شاقىرىمنان جوعارىدا بولدى" دەپتى. نە قىلسا دا جەرگە جاقىنداعاندا تۇرقى 17 مەتر، سالماعى 10 مىڭ توننا ەكەن. اسپاندا جارىلعانى ابىروي بولعان. مىنا سالماق، انا جويقىن جىلدامدىقپەن جەردى سوققاندا، چەليابىڭىز نە، قوستانايدىڭ ءوزى سەلكىلدەپ كەتەر مە ەدى؟!

جارىلعانداعى سىنىقتاردىڭ ۇلكەنى شۇباركول اتتى كولدىڭ ۇستىنە قۇلادى. قالىڭ مۇزدىڭ كيىز ۇيدەي اۋماعىن ويىپ جىبەرگەن. ونى سۇڭگۋىرلەر ىزدەپ تاپپادى.

جارىلىس سالدارىنان چەليابى قالاسى مەن وبلىسىنا ايتارلىقتاي شىعىن كەلدى. ۇيلەردىڭ مىڭداعان تەرەزەسى شاعىلعان، بىرقاتار عيمارات شاتىناپ، بىرەر جەردە قابىرعالارى قۇلادى. اينەك جارالانعان، قابىرعاعا سوعىلعان، ەسىككە قىسىلعان جۇزدەگەن ادام اۋرۋحاناعا ءتۇستى.

سول تۇستا اسپان الەمىن قاس قاقپاي اڭديتىن عالىمداردىڭ كۇتكەنى باسقا ەدى: 2013 جىلعى اقپاننىڭ 16-سىندا "2012 DA14" اتاۋلى استەرويد جەردەن 34 مىڭ شاقىرىمدا ءوتىپ كەتۋى كەرەك. عارىش ولشەمىنەن وتە جاقىن. ءبىر-بىرىنە تيمەي، جاناسىپ قانا وتەتىن اۆتوكولىكتەر سياقتى. جەردىڭ ءجۇرىسى شابانداۋ، اناۋ باسىپ وزۋى كەرەك. سالماعى 130 مىڭ توننا، اۋقىمى 40 مەتردەي. ءسويتىپ، "2012 DA14" اتتى استەريودتان امان قۇتىلۋدى ويلاپ وتىرعاندا مەتەوريت كەلىپ سوعىستى. ابىروي بولعاندا، بۇل كىشىرەك كورىنەدى.

اققان جۇلدىزدىڭ جىلدامدىعى – ەگەر، ول جەردى سوڭىنان قۋىپ جەتسە سەكۋندىنا 10-11 شاقىرىم. ال ەگەر جەردىڭ اينالۋىنا قارسى جاقتان ۇشىپ كەلسە، جىلدامدىعى سەكۋندىنا 60-70 شاقىرىم بولماق. شۇباتىلعان ءتۇتىنى قوستاناي دالاسىنا انىق كورىنگەن مىنا مەتەوريتتىڭ جەردى قۋا جەتكەندەگى جىلدامدىعى سەكۋندىنا 15 شاقىرىم ەكەن. "مىناۋ" دەپ نۇسقاپ جاتۋ دا ارتىق، اسپان دەنەلەرىن زەرتتەۋشىلەر وعان "شۇباركول مەتەوريتى" دەگەن رەسمي ات قويدى.

ۋرال فەدەرالدى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، رەسەي عىلىم اكادەمياسى مەتەوريتتەر جونىندەگى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ۆيكتور گروحوۆسكيدىڭ پىكىرىنشە، كامچاتكا ۇستىندە جارىلعان مەتەوريت – التى جىل بۇرىنعى چەليابىدەن كەيىنگى قۋاتتىسى. كۇشى شامامەن العاشقىسىنىڭ 40 پايىزىنا تەڭ.

– اۋقىمى ون مەترگە دەيىن جەتەتىن اسپان دەنەلەرىنەن قورىقپاۋ كەرەك. بۇل – ءجيى بولاتىن قۇبىلىس، – دەيدى پروفەسسور. – جەر ۇلكەن عوي، ۇنەمى ءبىزدىڭ باسىمىزعا تۇسە بەرمەيدى. ال كامچاتكاداعى مەتەوريتتى نەگە اڭداماي قالدىق دەسەك، جاساندى جەر سەرىكتەرىمىز ول كەزدە جاعالاۋدان الىستا تۇردى. ءارى اسپاندى قالىڭ بۇلت تورلاعان ەكەن.

ءيا، پروفەسسور ايتقانداي، جەر ۇلكەن. سودان با، بەرىدەگى مەتەوريت سوققىسىنان قازاق دالاسى امان. بىراق ءبىر زامانداردا مۇندا ءداۋ اسپان دەنەسى قۇلاعان. قازىر ول جەر – قازىنا ىزدەۋشىلەردىڭ قىزىعاتىن نۇكتەسى.

شالعاي تاۋداعى شاشىراندى

قازاق دالاسىنداعى "ىرعىز" مەتەوريتى تۋرالى اۋىز ادەبيەتىنەن ەش دەرەك تاپپايسىز. قازاعىڭىز نە، ءالى ادامزات جاراتىلماعان كەزدە، وسىدان ميلليون جىل بۇرىن قۇلاعان عوي. قازاقتىڭ قولىنان كەلگەنى – جاپان دالاداعى جاڭعىز تاۋدى جامانشىڭ اتاعانى. بىراق، سونىڭ باۋرايىندا قانداي عاجايىپ وقيعا بولعانىن بىلمەگەن.

1937-39 جىلدارى كەڭەس وداعى الداعى سوعىسقا دايىندالعاندا قازاق جەرىنىڭ ءار تۇپكىرىن شۇقىلاپ، كەن كوزدەرىن ىزدەستىرگەن. سوندا ا. يانشين، ۆ. ۆاحرامەەۆ باستاعان گەولوگتار جامانشىڭنىڭ استىندا كەرەك مەتالل جوق، ال بەتىندە عىلىمعا تۇسىنىكسىز قۇبىلىستار وتكەنىن انىقتايدى. سوعىسقا دايىندالىپ، قورعاسىن، مىرىش، تەمىر، مارگانەتس جانە باسقا كەرەك مەتالداردى ىزدەگەن ەلدە بۇل اقپاراتقا ەشكىم كوڭىل بولمەگەن.

تەك جەڭىستەن كەيىن ماسكەۋلىك عالىمدار جامانشىڭ وڭىرىنە اينالىپ سوقتى. مۇندا ەرەكشە ءتۇستى تاس پەن اينەك كەزدەسەدى. ونى پەتر فلورەنسكي دەگەن عالىم زەرتتەدى. ول جامانشىڭنىڭ تۇبىندەگى ويپات مەتەوريت قۇلاعانداعى جارىلىستان پايدا بولعانىن دالەلدەدى. الگى ەرەكشە تاسقا "جامانشيت", اينەككە "يرگيزيت" دەگەن اتاۋ بەردى.

1989 جىلى كسرو عىلىم اكادەمياسى اقش پەن كانادا، گەرمانيا مەن فرانتسيا عالىمدارىنان قۇرالعان حالىقارالىق ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى. جامانشىڭ اتى العاش الەمگە ەستىلدى. ونى عىلىمي اينالىسقا تۇسىرۋگە ءبىر ساپار ازدىق ەتتى. ودان كەڭەس وداعى ىدىرادى. قازاقستان بولسا عىلىمعا ەمەس، ساۋداعا بەت بۇرعان. بۇل ءوڭىر وسىلاي تۇپكىلىكتى زەرتتەۋدى كۇتىپ قالا بەردى.

"ىرعىز" مەتەوريتىنىڭ بالقىعان سىنىقتارى ۇزىندىعى مەن ەنى بىردەي جەتى شاقىرىمدىق شارشى الاپقا شاشىراعان. نەگىزگى دەنەسى جەر استىنا كىرىپ كەتكەن. سودان پايدا بولعان ويپات ۇشاق ارقىلى قاراعاندا انىق بايقالادى. ءبىر شەتىنەن كەلەسى شەتى جارتى شاقىرىمدىق بۇل شۇڭعىماعا قانداي ۇلكەن مەتەوريت تۇسكەنىن كوزگە ەلەستەتۋگە بولار.

كوكتىڭ تاسى تۇسكەندەگى جارىلىس سەمەيدە سىنالعان اتوم بومبالارىنان ميلليون ەسە قۋاتتى بولعان. اينالاعا ۇساق ۇشقىندار شاشىراعان. كەيىن سۋىعاندا "جامانشيت", "يرگيزيت" اتالاتىن تاسقا اينالدى. كوركى ەرەكشە. داڭقى ماسكەۋ اسىپ، ەۋروپاعا جەتتى. ادەمىلىگىنەن باسقا، ءتۇرلى اۋرۋلارعا ەم. ليتوتەراپيا ءۇشىن ساتىلادى.

عالىمدار نازارىنان ءالى دە تىس قالعانىمەن بۇل وڭىردەن ميلليون جىل بۇرىنعى جارىلىستا پايدا بولعان ۇشقىنداردىڭ جاسۋىن ىزدەگەن پىسىقايلار جاز ايلارىندا جەتكىلىكتى.

ءار ايماقتاعى اجىمدەر

جەرگە قانشاما مەتەوريت قۇلاعانىن ەشكىم ساناي المايدى. ال تابىلعانداردىڭ اراسىنداعى ەڭ ۇلكەنى گوبا دەپ اتالعان. سالماعى 66 توننا، كولەمى 9 تەكشەمەتر. بۇل مەتەوريت افريكاداعى ناميبيا اۋماعىنا بۇعان 80 مىڭ جىل بۇرىن تۇسكەن. ونى 1920 جىلى جەر وڭدەپ جۇرگەن ءبىر شارۋا تاپتى.

كادىمگى كىسىنىڭ ۇستىنە قۇلاعان كوك تاسى دا بار. ول وقيعا 1954 جىلى اقش-تىڭ الاباما ايماعىندا تىركەلدى. سالماعى 4 كەلى بولاتىن مەەتەوريت ءۇيدىڭ شاتىرى مەن توبەسىن تەسىپ، ەسى شىققان ايەلدىڭ قولى مەن جامباسىن جاناپ وتكەن.

سول امەريكاعا بارعانىمىزدا ۇندىستەردىڭ تۇتاس تايپاسىن ءبىر مەتەوريتتىڭ جوق قىلعانى جايىندا ەستىگەنبىز. سولتۇستىك كارولينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى 13 مىڭ جىل بۇرىن وسىندا ۇلكەن اسپان دەنەسى جارىلعان دەپ تۇجىرعان. سودان ايماقتى مەكەندەيتىن جانۋارلار مەن ۇندىستەر قىرىلىپتى. كەيىن "كلوۆيس" اتالاتىن مادەنيەت وسى اسپان كەزبەسىنىڭ كەسىرىنەن جوق بولدى.

ايتپاقشى، "اريزون مەتەوريتى" شە؟ ول قۇلاعاندا پايدا بولعان شۇڭقىردىڭ اۋماعى ات شاپتىرىم. عالىمدار ەسەپتەگەندە ديامەترى 1, 2 شاقىرىم بولعان. وعان مەتالل تەكتەس مەتەوريت 49 مىڭ جىل بۇرىن تۇسكەن. دەنيەل بەرريندجەر دەگەن گەولوگ ۇساق شاشىراندىلارىن تاپقان دا، ەڭ ۇلكەنى جەر استىنا كىرىپ كەتتى دەپ تۇجىرعان. ونى قازىپ شىعۋ ءۇشىن بار اقشاسىن شاشىپ اريزون كراتەرىن ساتىپ الىپتى. ءبارىبىر قىمبات مەتالل تابىلمادى، ەسەسىنە بەرريندجەر وتباسى وعان ءتۇرلى اتكەنشەكتەر ورناتىپ، تۋريستىك ورتالىققا اينالدىردى.

وسى ءححى عاسىردا پەرۋدىڭ بوليۆيامەن شەكتەس تيتيكاكا كولىنىڭ جاعاسىنا قۇلاعان مەتەوريتتىڭ داۋى كوپ بولدى. ودان 600-دەي ادام زارداپ شەككەن. 15 مەترلىك شۇقاناق پايدا بولعان. جاقىنداپ بارعانداردىڭ باستارى اۋىرىپ، قۇسا باستاعان. سودان بارىپ "بۇل – مەتەوريت ەمەس، اقش-تىڭ قۇلاعان يادرولىق زىمىرانى" دەگەن ءسوز تارايدى.

دەرەۋ عالىمدار زەرتتەۋگە كەلەدى. بەتتەرىن تۇمشالاپ، قولدارىنا قولعاپ كيگەنمەن، ولاردىڭ دا كەڭسىرىكتەرى كۇيىپ، تاماقتارى قارلىعادى. شۇقاناققا تولىپ قالعان سۋدى ىشكەن بۇقا ارام قاتادى. اقىر-اياعىندا پەرۋ گەوفيزيكا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى "بۇل – اۋماعى ءبىر مەتردەي تاس مەتەوريت" دەپ تۇجىرعان.

جەردەن تابىلعان اسپان دەنەسىنەن بىرەۋ زارداپ شەكسە، بىرەۋ پايدا تۇسىرەدى. ءچيليدىڭ يەن حاتچيون دەگەن كاسىپكەرى ىشىنە 7 سانتيمەترلىك مەتەوريت سالىپ، ءبىر بوشكە شاراپ اشىتقان. بابىنا كەلگەندە بوتەلكەلەرگە قۇيعان. وندا مەتەوريتتىڭ يۋپيتەر مەن مارستىڭ اراسىنداعى استەرويدتەر بەلدەۋىنەن قاڭعىرىپ كەلىپ جەرگە تاپ بولعانىن جازىپ قويعان. باعاسى سودان اسپانداپ تۇر.

اراق-شاراپقا زاۋقى جوق تۇركىمەنستانعا 1998 جىلعى 20 ماۋسىمدا مەتەوريت ءتۇستى. كونە ۇرگەنىش اۋدانىنداعى زامان اۋىلىنىڭ ىرگەسىنە. الدىمەن تاشاۋىز قالاسىنىڭ تۇرعىندارى بايقاعان. وعان دەيىن جەزقازعان، ارال قالالارىنىڭ ۇستىنەن وتكەن. سول باياعى قاتتى ىسقىرىق. اۋانى قاق ايىرعان جارىلىس.

دەرەۋ اسكەري ادامدار حاباردار ەتىلدى. ازاماتتىق قورعانىس قىزمەتى ولشەگەندە رادياتسيالىق احۋال قالىپتى ەكەن. مينا ىزدەگىشتى ىسكە قوسقاندا ءۇش جارىم مەتر تەرەڭدىكتە ءبىر زاتتىڭ جاتقانى انىقتالدى. الدىمەن الدەقالاي تۇسە قالعان بومبا ما دەپ قورقادى. سوسىن شۇقىردى قازعاندا مەتەوريت شىعادى. ۇزىندىعى – 72, ەنى – 81, بيىكتىگى – 48 سانتيمەتر بولىپتى. بىراق وتە اۋىر، 820 كەلى تارتادى. اينالادان ۇساق شاشىراندىلار شىعادى. ولاردىڭ جيىنتىق سالماعى 40 كەلىدەن اسادى. اشعاباد عالىمدارى جارىدى دا قالدى. باس امان، ءارى ۇلكەن عىلىمي ولجاعا كەنەلدى.

قاراقول مەتەوريتى سياقتى قولدى بولعان جوق. جامانشىڭ سياقتى نەگىزگى كەسەگى تاپتىرماي تۇرعان جوق. تاۋەلسىز تۇركىمەننىڭ تاعى ءبىر سالادا بىزدەن وزىپ شىققانى تالاسسىز.

قاينار ولجاي 

informبيۋرو