تۇركياداعى پرەزيدەنت پەن پارلامەنت سايلاۋى قاتار وتكەنىمەن، پرەزيدەنت سايلاۋىندا ەشبىر كانديدات 50 پايىزدان استام داۋىستى ەڭسەرە المادى. الايدا قازىرگى پرەزيدەنت جانە پرەزيدەنتتىككە كانديدات رەجەپ تايىپ ەردوعان باسقاراتىن ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى باستاعان رەسپۋبليكالىق اليانس جەڭىسكە جەتتى. بۇل پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە اسەر ەتە الا ما؟
14 مامىردا تۇركيادا وتكەن پرەزيدەنت جانە پارلامەەنت سايلاۋىنان سوڭ ەردوعاندى قۇتتىقتاپ جاتقاندار بار. تولىق جەڭىسكە جەتپەسە دە، ونىڭ پارلامەنت سايلاۋى بويىنشا جيناعان ۇپايى تۇگەل. ال پرەزيدەنت سايلاۋى ەندى ەكىنشى تۋرعا جالعاساتىن بولدى. وندا قازىرگى پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعان مەن "حالىق اليانسى" وپپوزيتسيالىق بىرلەستىگىنىڭ ورتاق كانديداتى كەمال قىلىشداروعلى باق سىنايدى. 28 مامىر كۇنى وتەتىن سايلاۋدا قاي قانديدات جەڭىسكە جەتۋى مۇمكىن؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى ساياساتتانۋشى دوس كوشىمگە قويدىق.
– ەردوعان - 49, ال قىلىشداروعلى 45 پايىز داۋىس الدى. ەكىنشى تۋردا سايلاۋدا ەكىنشى ورىن العان قىلىشداروعلىنىڭ جەڭىپ كەتۋ مۇمكىن بە؟
– ارينە، ارينە. ويتكەنى ەكەۋىنە بەرىلمەگەن 5 پايىز داۋىس تالاسقا تۇسەدى. ەگەر سول 5 پايىز وپپوزيتسيالىق ۇستانىمداعى كانديداتقا بەرىلەتىن بولسا، كەمال قىلىشداروعلى جەڭىپ كەتۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعداي الەمدىك پراكتيكادا بولعان.
– ءۇشىنشى كانديدات "اتا اليانسى" ساياسي بلوگىنىڭ اتىنان سىنعا تۇسكەن سينان وعان 5,23 پايىز داۋىس الدى. ۇلتشىلدىق ۇستانىمداعى كانديداتتىڭ از داۋىس الۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
– تۇركيادا «حارەكەت» دەگەن ۇلتشىلداردىڭ پارتياسى بار. ولار ەردوعاننىڭ ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىمەن بىرگە كواليتسيا قۇرعان. 1960-1970 جىلدارى ۇلتشىلدار 15 پايىز داۋىستى ەركىن الىپ جۇرگەن بولاتىن. كەيىن السىرەي باستاعان سوڭ كواليتسيانىڭ ىشىنە ەنىپ كەتتى. سينان وعاندى ەلدەگى بارلىق ۇلتشىلدار قولداپ شىققان جوق. ۇلتشىلداردىڭ ءبىر توبى ەردوعاننىڭ پارتياسىن قولداسا، قالعان بولىگى ءوز الدىنا بولەك ارەكەت ەتىپ جاتىر.
– ەردوعاندى سىناۋشىلار ەلدە دىنشىلدىككە باسىمدىق بەرىپ كەتتى دەپ ايىپتاپ جاتادى. اتاتۇرىك نەگىزىن قالاعان پارتيانىڭ وكىلدەرى ءوز پوزيتسيالارىنان قالاي ايىرىلىپ قالدى؟
– مەنىڭ ويىمشا، بۇل بارلىق كەزەڭدەگى ۇلتتىق ءدىني باعىتتى ۇستانعان مەملەكەتتەردىڭ باسىنا تۇسەتىن جاعداي. اسىرەسە، ەۋروپا تەرريتورياسىندا وتىرعان ۋاقىتتا ءبىر جاعى سوتسيال-دەموكراتيالىق ۇستانىمداعى پوزيتسيانى قولدايتىن ادامدار كوبەيەدى. كەزىندە تۇركيادا سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيالار وتە مىقتى بولدى. ەكىنشى جاعىنان وزدەرىنىڭ ءدىني جانە ۇلتتىق ۇستانىمىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ارەكەت ەتتى.
جالپى، ۋاقىت وتكەن سايىن قوعامنىڭ ەكىگە ءبولىنۋى مىندەتتى تۇردە بولادى ەكەن. بىراق ەكى ۇستانىمداعىلاردىڭ قايسىسى جەڭىپ شىعاتى بەلگىسىز. ءبىر جاعى زايىرلى مەملەكەت بولۋعا ۇمتىلسا، ەكىنشى تاراپ ۇلتتىق كونسەرۆاتورلىق باعىتتى الىپ جۇرگىسى كەلەدى. وسى ەكى ماسەلەگە كەلگەندە ەكى تاراپتا بىتىسپەس تالاس بار. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي قايشىلىق ءبىزدىڭ باسىمىزعا دا تۇسەتىن سەكىلدى.
– سايلاۋدا ەردوعان 49 پايىز داۋىسپەن ءبىرىنشى ورىن الدى. 20 جىل بيلىكتە بولعان ادامنان حالىقتىڭ جالىقپاي، ونى وسىنشا قولداۋى نەنى كورسەتەدى؟ الدە گاپ ول باسقاراتىن پارتيادا ما؟
– مەنىڭ ويىمشا، بۇل جەردە ماسەلە ول باسقاراتىن پارتيادا ەمەس، ونىڭ جەكە باسىندا بولىپ وتىر. ونىڭ جەكە باسىنداعى ساياسي سالماعى مەن حاريزماسى ءرول اتقارىپ تۇر. ياعني، پارتيانىڭ بەدەلىنەن گورى ءوزىنىڭ جەكە قادىر-قاسيەتى حالىقتىڭ الدىندا ونىڭ ءالى دە بولسا بەدەلى بار ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ول تۇركيادا بولسىن نەمەسە الەمدىك دەڭگەيدە بولسىن ءوزىن جارقىن ۇستايدى.
– جالپى، ەردوعاننىڭ بيلىكتەگى كەزەڭىنە قانداي باعا بەرەسىز؟
– ەردوعاننىڭ جاقسى جاعى دا، ۇلكەن كەمشىلىكتەرى دە بار. «بارەكەلدى» دەيتىن تۇسى، ونىڭ ۇلتتىق ءدىني باعىتتاعى پىكىردى باتىل ايتا الاتىن پرەزيدەنت بولعاندىعى دەر ەدىم. ناقتىراق ايتسام، مۇسىلمان جانە تۇركى حالىقتارىنا بايلانىستى وزەكتى ماسەلەنى باتىل ايتا الاتىن باسشى بولدى. الايدا ونىڭ ديكتاتورلىق ۇستانىمى بار ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. جالپى ەردوعان تۋرالى ايتقاندا ءبىر جاقتى پىكىر ءبىلدىرۋ وتە قيىن.
– ەردوعاننىڭ پارتياسى سايلاۋدا جوعارى داۋىس الدى. ەگەر ەكىنشى تۋردا كەمال قىلىشداروعلى جەڭىسكە جەتسە، بۇل وعان كەدەرگى بولماي ما؟
– مۇنداي جاعداي امەريكادا دا بولىپ تۇرادى. مىسالى وندا پرەزيدەنت دەموكرات بولۋى مۇمكىن، بىراق كونگرەسستە رەسپۋبليكالىق پارتيا باسىم بولۋى مۇمكىن.
ەگەر ەلدە پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى بولسا، وندا پارلامەنتتىڭ باسىمدىعى اسا اسەر ەتە قويمايدى. بىراق پارلامەنتتىڭ قۇزىرىندا قانداي مۇمكىندىكتەر بار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك.
– الەۋمەتتىك جەلىدە قازاق قوعامى تۇركياداعى سايلاۋدى ءجىتى باقىلاپ وتىرعانىن بايقادىق. ءبىزدىڭ كەيبىر ازاماتتاردىڭ اراسىندا «قانداي دا ءبىر قاۋىپ تونسە، تۇركيا قول ۇشىن سوزادى» دەگەن پىكىر بار. بۇل رەالدى جاعداي ما، جوق الدە ازاماتتاردىڭ جەكە كوزقاراسى ما؟
– جوق، ولاي ەمەس. تۇرعىت وزال نەمەسە سۇلەيمەن دەميرەلدىڭ تۇركى مەملەكەتتەرىنە دەگەن كوزقاراسى وتە جاقسى بولدى. تۇركيا ناقتى كومەكتەسە الاتىنىن ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى سوعىستا كورسەتتى. وتكەن سوعىستا تۇركيا ساياسي ەكونوميالىق ءتىپتى اسكەري جاعىنان باۋىرلاس ەلگە كومەكتەسە الاتىنىن اڭعارتتى.
جالپى تۋستىق، تۇركىلىك باعىتتى تۇركيانىڭ بارلىق دەڭگەيدەگى باسشىلىعى ۇستانىپ كەلە جاتىر. وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ دە تۇركيا مەملەكەتىنە دەگەن جاعىمدى كوزقاراسىمىز قالىپتاستى. بۇعان تاڭعالۋعا بولمايدى. بۇل ەشقاندايدا ويىن ەمەس، ناقتى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ شىنايى كورىنىسى.
– سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت.
سەرىك جولداسباي
