وزبەكستان كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرتۋلەر – ورتالىق ازيادا قالىپتاسقان اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ جالعاسى. ايماقتا كەڭەس وداعىنان بەرگى پرەزيدەنتتەردىڭ ءۇشىنشى تولقىنى بيلىككە كەلگەنىمەن، ەل باسقارۋ سيپاتى تاياۋ ارادا وزگەرمەيتىن سياقتى.
30 ساۋىردە وزبەكستاندا كونستيتۋتسيانىڭ جاڭا رەداكتسياسى رەفەرەندۋمعا ۇسىنىلادى. وندا نەگىزگى ماسەلە – پرەزيدەنتتىك مەرزىمدى ۇزارتۋ. الايدا بۇل تۋرالى رەسمي ورتادا از ايتىلادى. بۇل – قولدانىستاعى كونستيتۋتسيا بويىنشا وزبەكستاننىڭ قازىرگى باسشىسى شاۆكات ميرزياەۆتىڭ سوڭعى مەرزىمدەگى پرەزيدەنتتىگىمەن تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. ارينە، پرەزيدەنتتەرى كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزىپ، بيلىكتەن كەتپەۋدەن باسقانى بىلمەيتىن ايماقتا كەزدەيسوق ەشتەڭە بولمايدى.
جاڭا كونستيتۋتسيانى نوكىس وقيعاسى تەجەدى
وزبەكستان بيىلعا دەيىن وتكىزبەك بولعان بۇل رەفەرەندۋمعا نوكىس وقيعاسى كەدەرگى كەلتىردى. ويتكەنى كونستيتۋتسيانىڭ سول كەزدە ۇسىنىلعان نۇسقاسىندا قاراقالپاقستاننىڭ ساياسي مارتەبەسى داۋ تۋدىرعان. وندا قاراقالپاقستاننىڭ رەفەرەندۋم جولىمەن وزبەكستان قۇرامىنان شىعىپ كەتە الاتىنى تۋرالى قولدانىستاعى باپ الىنىپ تاستالعان ەدى. مۇنىڭ سوڭى نارازىلىققا ۇلاسىپ، كىنالىلەر قاماۋعا الىنىپ، سوتتالدى. قاراقالپاقستاننىڭ كوتەرىلۋى – تاشكەنت ءۇشىن بولجانباعان وقيعا. جانە بۇل ورتالىق بيلىكتىڭ جەرگىلىكتى جاعدايدان حابارسىز ەكەنىن ايماڭداي ەتتى. قاراقالپاقستانداعى كوڭىل-كۇيدى ەسەپتەگەن بولسا، تاشكەنت باسقاشا مانەۆر جاساي الاتىن.
تەك نوكىس وقيعاسى تۇتانعاندا، پرەزيدەنت ىركەس-تىركەس قاراقالپاقستانعا سۋىت بارىپ قايتقان. ميرزياەۆ تۇتانعان نارازىلىقتى ءسيتۋاتيۆتى شەشىمدەر قابىلداپ قانا باسۋعا تىرىسقان. ياعني، ورتالىق ازياداعى وزبەكستانعا كورشى ەلدەر ماسەلەنى قالاي شەشسە، وزبەك بيلىگى دە سودان ەش ۇزاعان جوق. تيىسىنشە، نوكىس وقيعاسىنداعى بەيبىت نارازىلىق كۇشپەن تاراتىلدى. سوڭىنان نارازىلاردى جازالاۋ باستالدى. حالىقتى قورقىتىپ، ۇركىتۋ ارقىلى كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ ەندى تاشكەنتتە جالعاسپاق.
ءبىر پارادوكس بار. بۇل وزبەكستاننىڭ وزىنە دە، وزبەكستانمەن قاتىناس جاسايتىن وزگە دە ەلدەرگە ءتيىمدى بولماعان كۇننىڭ وزىندە، تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىندەي كورىنەدى. ويتكەنى ايماق ەلدەرى باسشىلارى كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىن وزدەرىنە دەگەن سەنىم جۇگىن ارتتىرۋ ءۇشىن وسىنداي كەپىلدىك جۇيەسىن قالىپتاستىرعان. ياعني، مەنەن باسقا ەشكىم دە قاتىناستا قولايلى ورتا قالىپتاستىرا المايدى دەگەندى اڭداتقىسى كەلەدى. قايسىبىرى وسى ارقىلى ەلگە شەتەل ينۆەستيتسياسىن تارتۋدى كوزدەيدى. الايدا جۇيەنى جاساندى جولمەن باسقارۋ ينۆەستيتسيا قاۋىپسىزدىگىنە دە نۇقسان كەلتىرەدى.
جاڭا دا ەسكى وزبەكستان
وزبەكستاندا پرەزيدەنت بيلىگىن سوزۋعا جاساپ جاتقان بۇل ارەكەتتى جەرگىلىكتى حالىق قولدايدى دەپ ايتۋ قيىن. الايدا نوكىس وقيعاسىنان كەيىن ايتارلىقتاي نارازىلىق بىلدىرگەندەر دە بايقالمادى. نوكىس وقيعاسىنىڭ جەتىستىگى – رەفەرەندۋمعا ۇسىنىلعان كونستيتۋتسيا جوباسىنداعى بۇرىنعى قاراقالپاقستان مارتەبەسىن قايتارىپ الۋى عانا بولدى.
وزبەكستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ 2016 جىلى قايتىس بولعان سوڭ بيلىكتى قولىنا العان سول كەزدەگى پرەمەر، قازىرگى پرەزيدەنت شاۆكات ميرزياەۆ ءوزىن رەفورماتور رەتىندە تانىتۋعا تىرىسادى. ءتىپتى بيلىككە كەلگەن جىلدارى «جاڭا وزبەكستان» جانە «ءۇشىنشى رەنەسسانس» جايلى ءجيى ايتاتىن.
الايدا ونىڭ كوكەيىندەگى باستى ماسەلە ءوز بيلىگىن سوزۋ ەكەنى ۋاقىت وتكەن سايىن ايقىندالىپ كەلەدى. جاڭا كونستيتۋتسيا قابىلدانعاندا ميرزياەۆ ەكى رەت ارقايسىسى 7 جىلدان تۇراتىن پرەزيدەنتتىك بيلىككە يە بولماق. بۇل دەگەن – وزبەك وتباسىنداعى تەلەديداردان الداعى 15 جىلدىڭ ىشىندە ميرزياەۆ بەينەسى كەتپەيدى دەگەن ءسوز. سوندىقتان الداعى جەكسەنبىگە جوسپارلانىپ وتىرعان ساياسي ناۋقان وزبەكستان كونستيتۋتسياسىنىڭ ەمەس، پرەزيدەنت ميرزياەۆتىڭ رەفەرەندۋمى بولىپ شىعا كەلمەك. سونىمەن قاتار، وزبەكستان كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرتۋلەر ورتالىق ازيادا قالىپتاسقان اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ ءالى دە ۇزاق جالعاسا بەرەتىنىن كورسەتەدى.
جانات العاداي
