Ózbekstan Konstıtýııasyna engiziletin ózgertýler – Ortalyq Azııada qalyptasqan avtorıtarlyq bıliktiń jalǵasy. Aımaqta Keńes odaǵynan bergi prezıdentterdiń úshinshi tolqyny bılikke kelgenimen, el basqarý sıpaty taıaý arada ózgermeıtin sııaqty.
30 sáýirde Ózbekstanda Konstıtýııanyń jańa redakııasy referendýmǵa usynylady. Onda negizgi másele – prezıdenttik merzimdi uzartý. Alaıda bul týraly resmı ortada az aıtylady. Bul – qoldanystaǵy Konstıtýııa boıynsha Ózbekstannyń qazirgi basshysy Shavkat Mırzıaevtiń sońǵy merzimdegi prezıdenttigimen tuspa-tus kelip otyr. Árıne, prezıdentteri kezekten tys saılaý ótkizip, bılikten ketpeýden basqany bilmeıtin aımaqta kezdeısoq eshteńe bolmaıdy.
JAŃA KONSTITÝIIaNY NÓKIS OQIǴASY TEJEDI
Ózbekstan bıylǵa deıin ótkizbek bolǵan bul referendýmǵa Nókis oqıǵasy kedergi keltirdi. Óıtkeni Konstıtýııanyń sol kezde usynylǵan nusqasynda Qaraqalpaqstannyń saıası mártebesi daý týdyrǵan. Onda Qaraqalpaqstannyń referendým jolymen Ózbekstan quramynan shyǵyp kete alatyny týraly qoldanystaǵy bap alynyp tastalǵan edi. Munyń sońy narazylyqqa ulasyp, kináliler qamaýǵa alynyp, sottaldy. Qaraqalpaqstannyń kóterilýi – Tashkent úshin boljanbaǵan oqıǵa. Jáne bul ortalyq bıliktiń jergilikti jaǵdaıdan habarsyz ekenin aımańdaı etti. Qaraqalpaqstandaǵy kóńil-kúıdi eseptegen bolsa, Tashkent basqasha manevr jasaı alatyn.
Tek Nókis oqıǵasy tutanǵanda, prezıdent irkes-tirkes Qaraqalpaqstanǵa sýyt baryp qaıtqan. Mırzııaev tutanǵan narazylyqty sıtýatıvti sheshimder qabyldap qana basýǵa tyrysqan. Iaǵnı, Ortalyq Azııadaǵy Ózbekstanǵa kórshi elder máseleni qalaı sheshse, ózbek bıligi de sodan esh uzaǵan joq. Tıisinshe, Nókis oqıǵasyndaǵy beıbit narazylyq kúshpen taratyldy. Sońynan narazylardy jazalaý bastaldy. Halyqty qorqytyp, úrkitý arqyly Konstıtýııany ózgertý endi Tashkentte jalǵaspaq.
Bir paradoks bar. Bul Ózbekstannyń ózine de, Ózbekstanmen qatynas jasaıtyn ózge de elderge tıimdi bolmaǵan kúnniń ózinde, turaqtylyqty qamtamasyz etetindeı kórinedi. Óıtkeni aımaq elderi basshylary Keńes odaǵy qulaǵannan keıin ózderine degen senim júgin arttyrý úshin osyndaı kepildik júıesin qalyptastyrǵan. Iaǵnı, menen basqa eshkim de qatynasta qolaıly orta qalyptastyra almaıdy degendi ańdatqysy keledi. Qaısibiri osy arqyly elge shetel ınvestıııasyn tartýdy kózdeıdi. Alaıda júıeni jasandy jolmen basqarý ınvestıııa qaýipsizdigine de nuqsan keltiredi.
JAŃA DA ESKI ÓZBEKSTAN
Ózbekstanda prezıdent bıligin sozýǵa jasap jatqan bul áreketti jergilikti halyq qoldaıdy dep aıtý qıyn. Alaıda Nókis oqıǵasynan keıin aıtarlyqtaı narazylyq bildirgender de baıqalmady. Nókis oqıǵasynyń jetistigi – referendýmǵa usynylǵan Konstıtýııa jobasyndaǵy burynǵy Qaraqalpaqstan mártebesin qaıtaryp alýy ǵana boldy.
Ózbekstannyń tuńǵysh prezıdenti Islam Karımov 2016 jyly qaıtys bolǵan soń bılikti qolyna alǵan sol kezdegi premer, qazirgi prezıdent Shavkat Mırzııaev ózin reformator retinde tanytýǵa tyrysady. Tipti bılikke kelgen jyldary «Jańa Ózbekstan» jáne «úshinshi renessans» jaıly jıi aıtatyn.
Alaıda onyń kókeıindegi basty másele óz bıligin sozý ekeni ýaqyt ótken saıyn aıqyndalyp keledi. Jańa Konstıtýııa qabyldanǵanda Mırzııaev eki ret árqaısysy 7 jyldan turatyn prezıdenttik bılikke ıe bolmaq. Bul degen – ózbek otbasyndaǵy teledıdardan aldaǵy 15 jyldyń ishinde Mırzııaev beınesi ketpeıdi degen sóz. Sondyqtan aldaǵy jeksenbige josparlanyp otyrǵan saıası naýqan Ózbekstan Konstıtýııasynyń emes, prezıdent Mırzııaevtiń referendýmy bolyp shyǵa kelmek. Sonymen qatar, Ózbekstan Konstıtýııasyna engiziletin ózgertýler Ortalyq Azııada qalyptasqan avtorıtarlyq bıliktiń áli de uzaq jalǵasa beretinin kórsetedi.
Janat Alǵadaı
