ءاربىر ۇلتتىڭ ءوز مۇراسى بولاتىنى بەلگىلى. سول مۇرا ۇرپاقتان ۇرپاققا ىلەسىپ جەتۋىنىڭ سىرى نەدە دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ونىڭ سىرى – وتباسىنداعى قۇنىلىقتاردىڭ تاربيە نەگىزىنە اينالۋىندا. ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالۋى، قوعامنىڭ ىرعاقتى دامۋى، مەملەكەتتىڭ وركەندەۋى ەڭ الدىمەن وتباسى تاربيەسىنە بالانىستى. بالا تاربيەسىندە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قاداعالانۋى ءتيىس.
وتباسى دەگەنىمىز – بۇل شاعىن مەملەكەت. مەملەكەتتىڭ شاڭىراعى بيىك، كەرەگەلەرى تەڭ، ۋىقتارى نىق بولۋى ءۇشىن ۇلتتىق باعىتتا تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزى جوعارى. ۇلتتىق داستۇرلەردەن قول ۇزۋشىلىك تاربيەنىڭ قاينار كوزىنەن ۇزۋشىلىككە اكەلەتىنىن، ۇرپاقتار بايلانىستىعى مەن ساباقتاستىعىن بۇزاتىنىن، ادامگەرشىلىكتىڭ قۇلدىراۋىن، ەڭبەكتىڭ تاربيەلىك ءمانىن قۇنسىزداندىراتىنىن تاريحي تاجىريبە قۋاتتاپ وتىر. دەمەك، وتباسى پەداگوگيكاسىمەن بايلانىستى ماسەلەلەردىڭ ماڭىزى ەرەكشە. سوندىقتان، قازىرگى ۋاقىتتىڭ ماڭىزدى پروبلەماسى وقۋشىلاردىڭ تاربيەسىندە مەكتەپ پەن وتباسىنىڭ پەداگوگيكالىق ىنتىماقتاستىعىن تولىق جۇزەگە اسىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى.
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى بالا تاربيەسىندە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەنى دۇرىس ناسيحاتتاۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. جاڭا قازاقستان ۇشىن قازاق وركەنيەتىن دامىتۋ، سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، ءتىلىن ۇلتتىق قۇندىلىقتار اياسىندا كەڭەيتۋ – وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. سوندىقتان الدىمىزدا تۇرعان ۇلكەن ماقسات – ۇلتتىق مۇرا قۇندىلىقتارىن قازىرگى تاڭنىڭ مادەني جەتىستىكتەرىمەن ۇيلەستىرۋ. وتباسى — مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى. وتباسى – ادام بالاسىنىڭ ءوسىپ — ونەر، قانات جايىپ تۇلەپ ۇشاتىن التىن ۇياسى. ادامزات ومىرىندەگى مەيىرىمدىلىك پەن ادالدىق، ادامگەرشىلىك پەن تەكتىلىك سەكىلدى اسىل قاسيەتتەردى بويىنا جينايتىن جاندار، وتباسىنداعى تاربيەدەن باستاۋ الادى. «Oتان – وتباسىنان باستالادى» دەگەندەي وتاندى ءسۇيۋ – وتباسىنان باستالاتىنى راس! سەبەبى، وتباسى – بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ العاشقى باسپالداعى. ونىڭ ەر جەتىپ، بويجەتىپ ءوسۋى، بويىنداعى العاشقى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ بەلگىلەرى وتباسىندا قالىپتاسادى. بارلىعىمىزعا بەلگىلى – الەمدەگى ءبىزدىڭ ەڭ شىنايى بايلىعىمىز – ول، ارينە ءبىزدىڭ وتباسىمىز. تەك قانا وتباسى بىزگە كۇش پەن وزىمىزگە دەگەن سەنىمدىلىك بەرەدى، ءومىر ۇيرەتەتىن ساباقتاردان سۇرىنبەي وتۋگە كومەكتەسەدى، ۇلتتىق قۇندىلىققا باۋلىيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وتباسى - بارلىق رولدەرى ءبولىنىپ قويىلعان قوعامنىڭ شاعىن مودەلى بولىپ تابىلادى. دەمەك، وتباسى – بالا بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ قاينار بۇلاعى، باستاۋى. ءار ۇيدە بالالار ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن كوزقاراستار جۇيەسىن، سالت-داستۇرلەردى، ادەت-عۇرىپتاردى، دانالىق سوزدەردى، تىيىم سوزدەردى، تاربيەلىك ءمانى جوعارى ۇلگىلەرىن سىڭىرەتىن دە وتباسى. وسى تۇرعىدان وتباسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىراتىن، ولاردى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىراتىن ۇلتتىق مادەنيەتتى تاربيە ارقىلى تاسىمالداۋشى ورتا رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى.
جاس ۇرپاق تاربيەسىندە تەڭدىك جانە ۇيلەسىمدىلىك سەكىلدى قۇندىلىقتار بولۋى ماڭىزدى. ياعني ول ءوزىنىڭ ءوسۋ، ەسەيۋ كەزىندە اق ءسۇت بەرىپ اسىراعان اتا-اناسىمەن دە، ۇستازدارىمەن دە ۇيلەسىم تابا ءبىلۋى ءتيىس. سوندا عانا تۇلعا بويىندا ۇلتتىق رۋحاني قاسيەتتەر بىرتە-بىرتە قالىپتاسارى ءسوزسىز. تۇلعا بويىنداعى رۋحاني قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ كوزى، وتباسى، اۋلەت، الەۋمەتتىك ورتا، مەملەكەت بولسا، ۇلتىق قۇندىلىق، ۇلتتىق سالت-سانا، ۇلت الدىنداعى مىندەت، پارىز، نامىس، ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق سالت-ءداستۇر، تۇلعا بويىنداعى ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ جوعارى كورسەتكىشى. ال ۇلتتىق قۇندىلىقتار دەگەنىمىز نە؟ قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ۇلتتىق قۇندىلىقتار بەلگىلى ءبىر ۇلتقا، ۇلت ازاماتىنا ءتان، ادامي قادىر-قاسيەت، ياعني عاسىرلار بويى جيناقتاعان ۇلتتىق رۋحاني جانە ماتەريالدىق قۇندىلىقتار. ولارعا مەيماندوستىق، كىسىلىك، سىيلاستىق، يماندىلىق، كىشىپەيىلدىلىك، سالاۋاتتىلىق، قايىرىمدىلىق، ىزگىلىك، ەركىندىك، ونەرپازدىق، سىپايىلىق، مادەنيەتتىلىك، شىعارماشىلىق، رۋحاني بايلىق، ماحاببات سىندى قاسيەتتەر جاتادى. كەز-كەلگەن ۇلتتىڭ سيپاتى بەس قاعيداعا كەلىپ تىرەلەدى: ءبىرىنشىسى – ءتىلى، ەكىنشىسى – ءدىنى، ءۇشىنشىسى – ءداستۇرى، ءتورتىنشىسى – تاريحى، بەسىنشى – اتامەكەنى. قۇندىلىقتار – شىنايى عانا بولادى، ول ادامعا تاۋەلدى ەمەس، دەي تۇرعانمەن ول ەڭ الدىمەن ادام ساناسىندا ورىن الادى. قۇندىلىقتاردى سەزىم ارقىلى قابىلداپ، ال سانا ارقىلى تۇسىنۋگە بولادى، سونىڭ ناتيجەسىندە تۇلعا قۇندىلىقتى يگەرەدى، سوعان ساي ارەكەت ەتەدى. ءوز ۇلتىن قادىرلەپ، قاستەرلەگەن، ۇلت قادىرىن بىلگەن ازاماتتىڭ ءبىرى ج.ايماۋىتوۆ: «مەن حالىققا كىندىگىممەن بايلانىپ قالعانمىن. ونى ۇزە المايمىن. ءۇزۋ قولىمنان كەلمەيدى» - دەيدى. بۇل دەگەنىمىز ءبىر ادامزاتتىڭ تاعدىرى، تاربيەسى كۇللى ۇلتتىڭ تاربيەسىنە بايلاۋلى دەگەن ءسوز. وتباسى — جەكە قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدىڭ قاينار كوزى، تاربيەنىڭ باستاۋى، ءار ۇيدە بالالار ساناسىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن كوزقاراستاردى، سالت-داستۇرلەر مەن ادەت-عۇرىپتاردى، دانالىق سوزدەردى، تاربيەنىڭ جوعارعى ۇلگىلەرىن سىڭىرەتىن دە وتباسى. وسى نەگىزدە وتباسىنان جالعاسىن تاباتىن قۇندىلىقتار نەگىزدەرىن ۇمىت قالدىرماي، جاڭعىرا تۇسەيىك، رۋحاني بولمىسىمىزدى جوعالتپايىق!
