باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زەلەنوۆ اۋدانىنا «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى ارمان اۋباكىر مەن اتالمىش بىردەستىكتىڭ وڭىرىمىزدەگى جەتەكشىسى نۇرلان ءسادىر كەلىپ، اۋدان ۇستازدارى مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعىنىڭ» «قازاقستان جاستارىن الەۋمەتتەندىرۋ جانە دامىتۋ» اتتى جالپىۇلتتىق جوباسىنىڭ جاي-جاپسارلارىن ءتۇسىندىردى.
الدىمەن ءسوز العان ارمان اۋباكىر:
- جاستاردى الەۋمەتتەندىرۋ دەگەنىمىز – شىعارماشىلىق،سپورتتىق، اكەري-پاتريوتتىق، زياتكەرلىك، قوعامدىق بەلسەندىلىك، ۇلتتىق قۇنىدىلىقتاردى تانۋ، ءوز-ءوزىن باعالاۋ تۇرعىسىنان جاس تولقىننىڭ بولاشاق تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا جالپى جاعداي جاساۋ. ءاربىر بالانىڭ دامۋى – ەڭ اۋەلى ونىڭ ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن ارتتىرۋمەن تىكەلەي بايلانىستى.
اباي اتامىز: «جۇرەكتە وتى جوق ادامدا مي بولماس» دەپ. راسىندا، جۇرەكتە وتى بار بالا كەز كەلگەن قيىندىقتى جەڭىپ شىعادى، بيىك اسۋلاردى باعىندىرادى. سول جۇرەكتەگى وت ۇشقىنىن دارىتاتىن – وتباسىندا اتا-انا، مەكتەپتە ۇستازدار قاۋىمى.
ەڭ ءبىرىنشى، اتا-انادان كەيىن ۇستازدار قاۋىمى بالالاردىڭ ءوز-وزدەرىنە دەگەن سەنىمدىلىكتەرىن ارتتىرۋدا وتە ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى. بالانى كوتەرمەلەپ، ونىڭ بويىندا جاسىرىنىپ جاتقان جاقسى قىرلارىن تانىپ، سونى دامىتۋ ارقىلى ۇلكەن تۇلعا قالىپتاستىرۋعا بولادى. اتاۋلى جوبا ەڭ اۋەلى بالالاردىڭ ءوز-وزدەرىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى،-دەپ قولعا الىنعان جاڭا جوبانىڭ ماڭىزدىلىعى مەن مانىنە توقتالدى.
ءيا، راسىمەن قازىرگى قوعامدا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قاستەرلەپ، سالت-دۇستىرىمىزگە قۇرمەتپەن قارايتىن جاس ازايدى. مىنە، سولاردىڭ بويىنا ۇلتتىق ءداستۇردى ءسىڭىرىپ، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرا ءتۇسۋ ماقساتىندا قولعا الىنعان جوبا جاستارعا قۇر ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ۇلتتىق تاربيەنى سىڭىرۋگە باعىتتالعان.
كەيىن جوبانىڭ ماقساتى جايىنا ءسوز سويلەگەن نۇرلان قۋانىشۇلى:
- جاقىندا قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان كالەتاەۆ NEET جاستار تۋرالى ماسەلەسىن كوتەردى. NEET جاستار دەگەن كىمدەر؟ جالپى، NEET - حالىقارالىق اببرەۆياتۋرا. NEET — Not in Empoloyment, Education or Training, ياعني نە ساباق وقىمايتىن، نە جۇمىس ىستەمەيتىن، نە ترەنينگكە قاتىسپايتىن جاستار كاتەگورياسى. ستاتيستيكا، 2018 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىندا ەلىمىزدە 300 مىڭنان استام «NEET جاستار» بار دەيدى. ءبىر قاراعاندا NEET جاستار – قىلمىسكەر ەمەس، بۇزاقى ەمەس، ەشكىمگە زيانى دا، پايداسى دا جوق، ەشتەڭەگە قۇلىقسىز، بوس جۇرگەن جاستار. ال اقىلعا سالىپ قاراساق، بۇل – سۇمدىق كورسەتكىش. سەبەبى بۇل – ءارتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىق-قىلمىس، بۇلىك، تەرىس ءدىن اعىمدارعا تارتىلۋى، سۋيتسيدكە بارۋ قاۋپى جوعارى كاتەگوريا.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا جاستارعا ارنالعان «جاستار تاجىريبەسى»، «جاسىل ەل» جاساقتارى، «سەرپىن»، «ديپلوممەن — اۋىلعا» جانە ت.ب. بار. بىراق وسىعان قاراماستان، NEET جاستاردىڭ قاراسى جوعارىدا ايتىلعانداي بولۋى – بۇل باعدارلامالار ءالى دە جەتكىلىكسىز ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. سەبەبى بۇل ىسكە تەك ۇكىمەت ەمەس، قوعام دا ات سالىسۋ كەرەك. وسى قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ ءبىرى – قوعامدىق بىرلەستىك رەتىندە – «ادىرنا» بىرلەستىگى «جاستار باستامالارىن قولداۋ بويىنشا الەۋمەتتىك قىزمەت» جوباسىن قولعا الىپ وتىر. اتالعان جوبا – «قازاقستان جاستارىن الەۋمەتتەندىرۋ جانە دامىتۋ بويىنشا جالپىۇلتتىق جوبا»-نىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى.
سونىمەن، الەۋمەتتەندىرۋ دەگەنىمىز نە جانە نەگە وعان قاتتى كوڭىل ءبولىپ وتىرمىز. الەۋمەتتەندىرۋ – قارىم-قاتىناس جاساي بىلەتىن، ومىرلىك ماقساتىنا جەتە بىلەتىن، ومىرلىك جانە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن، ءوزىنىڭ قاجەتى مەن قىزىعۋشىلىعىن قوعام تالاپتارىنا سايكەس شەكتەي بىلەتىن تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى، - دەپ جاستاردى الەۋمەتتەندىرۋدىڭ موتيۆاتسيالىق جۇيەسى، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگىن دامىتۋ، جاستاردىڭ بارلىق ساناتتارىنىڭ (اۋىلدىق، بەلسەندى ەمەس، مارگينال توپتارىنىڭ، ت.س.س) الەۋمەتتىك ينكليۋزياسىن قامتاماسىز ەتۋ، جاستار اراسىندا ەرىكتىلىك، سپورت جانە شىعارماشىلىقتى دامىتۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا جالعاۋ سياقتى جولدارىن كورسەتتى. سونداي-اق نۇرلان ءسادىر ينتەلەكتۋالدىق (زياتكەرلىك),ەرىكتىلىك پەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىك، اسكەري-پاتريوتتىق، شىعارماشىلىق، سپورتتىق، ۇلتتىق قۇندىلىق سياقتى التى باعىت بويىنشا وتەتىن بايقاۋدىڭ شارتتارى مەن ماقساتتارى جايىن كەڭىنەن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى.
شارا بارىسىندا جينالعاندار اتالمىش جوبا جايىندا سۇراقتارىن قويىپ، ۇسىنىستارىن جەتكىزدى.
تۇگەلباي بيسەن،
زەلەنوۆ اۋدانى
