كونستيتۋتسيالىق كەڭەس رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوتىنىشىن قاراپ، 7 جىلدىق پرەزيدەنتتىك مەرزىم تۋرالى شەشىم قابىلدادى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
شەشىمنىڭ تولىق ءماتىنىن جاريالاۋدى ءجون كوردىك.
***
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ 2022 جىلعى 13 قىركۇيەكتەگى № 2 قورىتىندىسى
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 91-بابىنىڭ 2-تارماعىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەستىگىنە تەكسەرۋ تۋرالى»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى، توراعا ق.ءا. ءمامي، كەڭەس مۇشەلەرى ا.ق. داۋىلباەۆ، ۆ.ا. مالينوۆسكي، ر.ج. مۇقاشەۆ، ءا.ا. تەمىربەكوۆ جانە ۋ. شاپاكتىڭ قاتىسۋىمەن، وزىنىڭ اشىق وتىرىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 91-بابىنىڭ 2-تارماعىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەستىگى تۇرعىسىنان تەكسەرۋ جونىندەگى ءوتىنىشىن قارادى.
بايانداماشى - كونستيتۋتسيالىق كەڭەس مۇشەسى ۆ.ا. مالينوۆسكيدىڭ حابارلاماسىن تىڭداپ، كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋ ماتەريالدارىن زەردەلەپ، زاڭنامالاردى تالداي وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى
انىقتادى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆ، كونستيتۋتسيانىڭ 44-بابىنىڭ 10-1) تارماقشاسىنا جانە 91-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سۇيەنىپ، 2022 جىلعى 12 قىركۇيەكتە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسىنىڭ (بۇدان ءارى – زاڭ جوباسى) كونستيتۋتسيانىڭ 91-بابىنىڭ 2-تارماعىنا سايكەستىگىن قاراۋ تۋرالى ءوتىنىش كىرگىزدى.
كەلىپ تۇسكەن ءوتىنىشتى نەگىزگى زاڭنىڭ نورمالارىنا سايكەستى تالداعان كەزدە كونستيتۋتسيالىق كەڭەس كەلەسىنى باسشىلىققا الدى.
1. ۇسىنىلعان زاڭ جوباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىنىڭ (2022 جىلعى 1 قىركۇيەك) اياسىندا ازىرلەنگەن.
زاڭ جوباسى كونستيتۋتسيانىڭ 2-بابىنىڭ 3 جانە 3-1-تارماقتارىنا، 41-بابىنىڭ 1-تارماعىنا، 42-بابىنىڭ 5-تارماعىنا، 71-بابىنىڭ 1-تارماعىنا جانە 91-بابىنىڭ 2-تارماعىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋگە، سونداي-اق نەگىزگى زاڭدى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى لاۋازىمىنا سايلانۋدى ءبىر مارتەمەن شەكتەۋ ماسەلەلەرىن رەگلامەنتتەيتىن جاڭا 94-2-باپپەن تولىقتىرۋعا باعىتتالعان.
2. كونستيتۋتسيالىق كەڭەس بۇعان دەيىن دە بىرنەشە رەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىن دەموكراتيالىق قۇقىقتىق مەملەكەت رەتىندە بەكىتۋدىڭ بىردەن-ءبىر كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىعى رەتىندە تىكەلەي دەموكراتيانىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن، سونداي-اق سايلاۋ قۇقىعى مەن ەلدىڭ سايلاۋ جۇيەسىنىڭ ءارتۇرلى ناقتى اسپەكتىلەرىن قاراعان بولاتىن. كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ شەشىمدەرىندە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ، پارلامەنتتىڭ جانە ونىڭ پالاتالارىنىڭ، دەپۋتاتتارىنىڭ مانداتى مەن قىزمەتىنىڭ باستالۋى مەن توقتاتىلۋىنا، پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن تاعايىنداۋعا بايلانىستى قۇقىقتىق بەلگىسىزدىكتەر ءتۇسىندىرىلدى. وسى ماقساتتا كونستيتۋتسيا نورمالارىنا رەسمي تۇسىندىرمە بەرگەندە، پارلامەنت قابىلداعان زاڭداردىڭ كونستيتۋتسياعا سايكەستىگىن تەكسەرگەندە، نەگىزگى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كەزىندە كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋدىڭ بەلگىلەنگەن نىساندارى قولدانىلدى.
مىسالى، كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ 2011 جىلعى 31 قاڭتارداعى № 2 نورماتيۆتىك قاۋلىسىندا تۇبەگەيلى كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، حالىقتىڭ ەركى بىلدىرىلەتىن اكت رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا نەمەسە ەلىمىزدە مەزگىل-مەزگىلىمەن وتكىزىلىپ وتىراتىن رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى جانە پارلامەنتى دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىندا داۋىس بەرۋ ارقىلى مىندەتتى زاڭ كۇشىنە يە بولادى، دەپ كورسەتىلگەن;
حالىق قالاۋىن زاڭداردا جانە وزگە دە ماڭىزدى مەملەكەتتىك اكتىلەردە ايقىنداۋ، ازاماتتاردىڭ جاريا ينستيتۋتتارعا ىقپال ەتۋ راسىمدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرۋ ىشكى تۇراقتىلىقتىڭ، ەكونوميكالىق دامۋ مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارۋىنىڭ پارمەندى كەپىلى بولىپ تابىلادى (كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ 2014 جىلعى 19 ماۋسىمداعى جولداۋى).
وسى ءوتىنىشتى قاراۋ نىساناسىنا كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ قورىتىندى شەشىمدەرىندە باياندالعان باسقا دا قۇقىقتىق ۇستانىمدار مەن ەرەجەلەردىڭ دە تىكەلەي قاتىسى بار (2004 جىلعى 9 ساۋىردەگى № 5, 2005 جىلعى 19 تامىزداعى № 5, 2015 جىلعى 24 اقپانداعى №2, 2019 جىلعى 25 ساۋىردەگى № 4 نورماتيۆتىك قاۋلىلار، 2022 جىلعى 4 مامىرداعى № 1 قورىتىندى جانە باسقالار).
3. پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك سايلاۋ ينستيتۋتى مەملەكەتتىلىكتىڭ، دەموكراتيالىق قۇقىقتىق مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعامنىڭ كونستيتۋتسيالىق مودەلىنىڭ بارلىق باسقا كومپونەنتتەرىن قوزعايتىن ەرەكشە جۇيە قۇرۋشى كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىق. وسىلايشا، ول مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ورگاندارىن جاڭارتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. سول ارقىلى رەسپۋبليكانىڭ الەۋمەتتىك نەگىزى، حالىقتىڭ مەملەكەتتىك بيلىك باستامالارىن قولداۋى نىعايتىلادى.
بۇل رەتتە سايلاۋ ناۋقاندارى كەزەڭىندە ساياسي پارتيالار مەن وزگە دە قوعامدىق بىرلەستىكتەر، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە باسقالاردى قوسا العاندا، ازاماتتىق قوعامنىڭ ءارتۇرلى سەگمەنتتەرى جاندانادى.
سايلاۋعا كانديدات رەتىندە قاتىساتىن، سونداي-اق ءوزىنىڭ باسەڭ سايلاۋ قۇقىعىن ىسكە اسىراتىن ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگى ارتادى.
وسى جاعدايلاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا باياندى ەتىلگەن بارلىق قۇندىلىقتار سەرپىندى ءارى ۇيلەسىمدى ءىس-ارەكەت ەتۋگە ءتيىس. ولار مەملەكەت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى شەڭبەرىندە ۇلتتىق مۇددەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن وزدەرىنە جۇكتەلگەن فۋنكتسيالاردى ساپالى ورىنداۋعا باعىتتالعان. تىكەلەي دەموكراتيا ينستيتۋتتارى دا، اتاپ ايتقاندا سايلاۋ، ءتيىستى دەڭگەيدە جانە سينحروندى تۇردە، مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ينستيتۋتتارىن قۇرۋ ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىنا سايكەس قولدانىلۋى كەرەك.
كونستيتۋتسيالىق كەڭەس پرەزيدەنتتىك مانداتتىڭ ءبىر مارتە جەتى جىلدىق مەرزىمىن بەلگىلەۋ اعىمداعى جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان مەملەكەتتىك بيلىكتى مونوپوليزاتسيالاۋعا جول بەرمەۋگە باعىتتالعان كونستيتۋتسيالىق نوۆەللالاردىڭ مانىنە سايكەس كەلەدى، دەپ ەسەپتەيدى. بۇل مەرزىم اتالعان جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا لاۋازىمىنا سايلاناتىن بارلىق ادامدارعا تەڭ نەگىزدە قولدانىلاتىن بولادى. ونىمەن كونستيتۋتسيالىق سوت سۋديالارىنىڭ ءبىر مارتە سەگىز جىلدىق وكىلەتتىك مەرزىمىن انىقتاۋ ۇيلەسەدى.
كونستيتۋتسيانىڭ 2-بابىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر نەگىزگى زاڭنىڭ 91-بابىنىڭ 2-تارماعىندا كوزدەلگەن كونستيتۋتسيالىق قۇندىلىقتاردىڭ ءمانىن قوزعامايدى.
باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 72-بابىنىڭ 2-تارماعىن جانە 91-بابىنىڭ 3-تارماعىن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى تۋرالى» 1995 جىلعى 29 جەلتوقسانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 17-بابى 4-تارماعىنىڭ 1) تارماقشاسىن، 31-33, 37-باپتارىن جانە 41-بابى 1-تارماعىنىڭ 2) تارماقشاسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسى
شەشتى:
1. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا، سونىڭ ىشىندە نەگىزگى زاڭنىڭ 91-بابىنىڭ 2-تارماعىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا، سايكەس دەپ تانىلسىن.
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 74-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ قورىتىندىسى قابىلدانعان كۇنىنەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى، رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعىندا جالپىعا بىردەي مىندەتتى، تۇپكىلىكتى بولىپ تابىلادى جانە شاعىمدانۋعا جاتپايدى.
3. وسى قورىتىندى رەسپۋبليكالىق رەسمي باسىلىمداردا قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جاريالانسىن.
ەسكە سالايىق، 12 قىركۇيەك كۇنى پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ ۇسىنىسىنا بايلانىستى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ ءوتىنىشى كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە جولدانعان بولاتىن.
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
