وتكەن كوكتەم مەنىڭ ەسىمدە جىلىعان كۇنىمەن، جاڭادان تۋىپ قالانى جاسىل جەلەككە وراعان جاپىراقتارىمەن قاتار وزبەكالى اعانى ەسكە الۋمەن دە ەسىمدە قالدى. الماتىنىڭ كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ بىرىنە كىرىپ سورەلەردى قاراپ تۇرعانمىن. ءبىر كىتاپتىڭ قىرىنداعى «رۋح ساربازى» دەگەن جازۋعا كوزىم ءتۇستى. بۇل قانداي كىتاپ بولدى ەكەن دەسەم وزبەكالى جانىبەكۇلى تۋرالى جازىلعان ەستەلىكتەر مەن ماقالالار جيناعى ەكەن. 
قۇراستىرۋشى ءوزىمىزدىڭ بەلگىلى عالىم اعامىز قۇلبەك ەرگوبەك ەكەن. ۇيگە بارعان سوڭ جايلانىپ وتىرىپ قارارمىن دەپ بىردەن ساتىپ الدىم. اعا تۋرالى كوپ نارسە باياندالعان وسى كىتاپتى باعا جەتپەس قۇندى زات دەپ ءبىلىپ اسىقپاي قارادىم. قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتى، نار تۇلعا وزبەكالى جانىبەك تۋرالى قالام تەربەگەن بەلگىلى اعالاردىڭ جازعانىن وقىپ ءتانتى بولدىم. ەستەلىكتەر قاتارىندا بەلگىلى تاريحشى وزبەكالى اعامىزدىڭ قانى تامعان وتىراردا تۇرىپ جاتقان، كەزىندە جاس تا بولسا اعامەن حات الىسىپ تۇرعان بۇگىندە بەلگىلى تاريحشى دوسىم مۇحتار قوجانىڭ جازعانىن دا وقىپ ءبىر جاساپ قالدىم. مىنە قىزىق، جيناققا 1996 جازىلىپ، ءبىر گازەتتىڭ تارتپاسىندا ءبىر جىل جاتىپ 1999 جىلدىڭ 21 قاڭتارىندا جاريالانعان مەنىڭ «مادەنيەتتىڭ يەسى مەن كيەسى» اتتى ماقالام دا ەنگىزىلىپتى. سودان بەرى وزبەكالى اعا تۋرالى تاعى ءبىر ماقالا جازۋىم كەرەك دەپ شەشكەن ەدىم.
قازاق تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى وزبەكالى جانىبەكۇلى 1931 جىلى تامىز ايىنىڭ 28-ىندە دۇنيەگە كەلگەن. سوندا دا بۇل ماقالامدى جازدىڭ سوڭعى ايىندا ەمەس، كۇزدىڭ وقۋ جىلى باستالار العاشقى ايىندا جازۋىمنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. وزبەكالى اعا ەڭ الدىمەن ۇستاز بولاتىن. ول ءوز ومىرىمەن كوپتەگەن قازاق جانە باسقا دا ۇلت وكىلدەرىنە وتانىنا دەگەن ماحاباتتىڭ قانداي بولاتىنىن ۇلگى ەتىپ كورسەتىپ ءومىر سۇرگەن تۇلعا. وزبەكالى جانىبەكۇلى ەل ەسىندە مىقتاپ ساقتالىنىپ كەلە جاتقان ۇلتجاندى ازامات. ونى ءار جەردە زيالى قاۋىم اراسىندا بولعان اڭگىمەلەردەن بايقاپ ءجۇرمىن. ول كىسىنىڭ تاڭقالدىرارلىق قاسيەتى، مەملەكەت قىزمەتكەرى بولا ءجۇرىپ كوپ ىستەردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرىپ، مادەنيەت ماسەلەلەرى بويىنشا بىرنەشە كىتاپ جازۋى. ءارى ول كىتاپتارى كوپشىلىككە تۇسىنىكتى تىلمەن قانشالىقتى قىزعىلىقتى ەتىپ جازىلسا، عىلىمي تەرەڭدىلىگى دە سونداي دەڭگەيدە بولۋشى ەدى.
1987 جىلى مەن مۇراجاي قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ وقۋلارىنا الماتىعا باردىم. سول ءبىر كۇندەردە قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنەن تەگى اۋمان دەگەن ۇلتى نەمىس كىسى كەلەتىنى حابارلاندى. جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ لەبى بايقالىپ تۇرعان سول كەزدە جيىلىسقا كەلگەن اۋمانعا ەلدىڭ ءتۇرلى ايماقتارىنان كەلگەن مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ از ەكەنىن ايتقاندا، اۋمان: «قازاق تىلىندە ۇيلەرىڭىزدە سويلەسىڭىزدەر» دەپ جاۋاپ قاتقانى ەسىمدە. سوندا مەن ورنىمنان تۇرىپ: «قازاقستانداعى جالعىز مادەنيەت ينستيتۋتىندا ساباق نەگە قازاقشا وقىتىلمايدى؟» دەپ سۇراق قويدىم. بۇل سۇراعىما اۋمان: «كادرلار جەتىسپەيدى. ول تۇگىلى مادەنيەت ءمينيسترى بولاتىن ادامدى تاپپاي جاتىرمىز» دەگەننەن اسا المادى. مەن: «ىزدەۋلەرىڭىز ناشار!» دەدىم. بىزگە ساباق بەرگەن مۇعالىمدەر ىڭعايسىزدانىپ، مۇمكىن ۇرەيلەنىپ ماعان قارادى. بىرنەشە اپتا بىرگە وقىپ جۇرگەندەر: «بەردالى، مينيستر ەتىپ سەنى تاعايىنداۋ كەرەك» دەپ ءبىرى باستاپ، ءبىرى قوستاپ جاتتى. مەن دە ەسەمدى جىبەرمەي: «نەسى بار، كابينەتتى بۇگىن قابىلداۋعا دايىنمىن» دەپ جاۋاپ قاتتىم. ارينە، بۇل ەت قىزۋىمەن ايتىلعان جاۋاپ ەدى. ايتپەسە ول كەزدە مينيستر بولۋعا ەشقانداي دايىندىعىم جوق بولاتىن.
بۇل وقيعا وزبەكالى جانىبەكۇلىنىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنەن كەتكەن كەزى ەدى. بيلىكتەگىلەردىڭ پايىمداۋىنشا جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ بولۋى جاستاردىڭ سانا-سەزىمىنىڭ دەڭگەيىنىڭ بۇرىنعىدان جوعارى كوتەرىلۋىنە بايلانىستى، ال بۇعان وزبەكالى جانىبەكۇلى سىندى ازاماتتار كىنالى دەگەن وي تۋىنداعاننان بولار. قالاي بولعاندا دا ول كەزدە مادەنيەتتىڭ ناعىز جاناشىرى بولىپ جۇرگەن وسى ءبىر تۇلعانىڭ قىزمەتىنەن الىنۋى حالىق اراسىندا ونىڭ بەدەلىنىڭ وتە بيىك ەكەنىنىڭ كورسەتكىشى ەدى.
«نەسىن جاسىرايىن، بالكىم اتا-انادان ەرتە ايرىلىپ، بالا جاستان تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، ادامداردىڭ زۇلىمدىعىن، اراقاتىناستاعى ەكىجۇزدىلىكتى كورگەندىكتەن بە، ايتەۋىر، ەزۋ تارتىپ جىميا بەرمەيتىنىم راس. بىراق اشۋ-ىزا كەرنەي قالعان ساتتە تەز قايتاتىنىم بار»; «مانساپقورلىق، تاكاپپارلىق، مەنمەندىك، ءوزىن باسقالاردان جوعارى ۇستاۋ مەندە بولعان ەمەس»; «داڭقويلىققا، باقتالاستىققا جيىركەنىشپەن قارايمىن»; «باردى قاناعات تۇتىپ، ەلگە قىزمەت ەتۋدەن باسقانى ويلاماي، «ءوزىم دەگەن كىسىگە» ۇلكەن-كىشىسىنە، لاۋازىمىنا، الەۋەتتىك حال-جاعدايىنا قاراماستان، «وزەگىمدى سۋىرىپ بەرۋگە» دايار تۇراتىنىم حاق».
بۇل سوزدەردى ايتقان وزبەكالى جانىبەكۇلى كوزى تىرىسىندە بۇكىل ەلدە بەلگىلى ءارى وتە سىيلى بولدى. بىراق ول بۇنداي دارەجەگە جەتكەنشە الدا ءومىر قيىنشىلىقتارىنان مىقتاپ توقىلعان ۇزاق جول جاتىر ەدى.
«قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ وتىرار اۋدانىنا قارايتىن، ارىس وزەنىنىڭ سىرعا قۇيار تۇسىندا بوي كوتەرگەن وسىنداي ەسكى قونىستاردىڭ ءبىرى سارىقامىستا مەن 1931 جىلدىڭ 28-تامىزىندا دۇنيەگە كەلىپپىن. ەسكى داستۇرمەن اتا-انام كورشىلەرىن شاقىرىپ، شىلدەحانا جاساپ، اۋىلداعى ەڭ قادىرمەندى كونەكوز قارت وزبەك اقساقالدىڭ قۇرمەتىنە وزبەكالى دەپ ات قويىپتى. اكەم جانىبەك، انام قانىشا توماشقىزى قازاق اۋىلدارى ۇجىمداسقانعا دەيىن مال دەگەننەن جەتى-سەگىز قوي-ەشكىسى، ساۋىن سيىرى، ءجۇرىس-تۇرىسقا مىنەتىن جالعىز اتى بولعاندىقتان ەشقايدا كوشىپ-قونباعان، ونىڭ ەسەسىنە «جەر شۇقىپ»، ديقانشىلىقپەن اينالىسقان».
وزبەكالى تۋعاننان كوپ ۋاقىت وتپەي اكەسى جانىبەك قايتىس بولادى دا، اۋىلداعى باس كوتەرەرلەر اناسى قانىشا توماشقىزىن امەڭگەرلىك جولمەن اكەسىنىڭ جاقىن تۋىسى سەرىم سەيىتبەكۇلى دەگەنگە قوسادى. «ەرتەڭىنە سەكەڭ مەنى ءوزى جەتەلەگەن اتقا وتىرعىزىپ، مەكتەپكە الىپ باردى. ءومىرى اتقا وتىرماعان سورلى باسىم، ەردىڭ باسىنان قوس قولداپ ۇستاپ الىپپىن. ول بولسا اتتى قامشىمەن سالىپ-سالىپ جىبەرەدى، مەن سىپىرىلىپ قالا جازدايمىن. جولدا كەزدەسكەن ءبىر ادام: «سەكە، بۇل كىمنىڭ بالاسى، قايدا الىپ باراسىز؟» دەپ سۇراپ ەدى «وسىنداعى ءبىر جەسىر ايەلدىڭ بالاسى ەدى، وقۋعا الىپ بارامىن» دەگەن جاۋاپ الدى. وسىدان-اق بۇل كىسىنىڭ مەنى وزىنە جاقىنداتقىسى كەلمەيتىنىن ۇقتىم. سول ءبىر ساتتە «ءوزىمنىڭ بالام» دەمەگەنىن ءومىر بويى كەشىرە المادىم».
«ەرتەڭىندە ساسكەگە تامان راحيا شەشەمىز ءبىزدىڭ شايلاعا بارىپ كەلىپ، مەنى وياتىپ: «بالام، باسىڭدى كوتەر، شەشەڭنەن ايرىلىپسىڭ» دەگەندى ايتتى. جىلايىن دەسەم، كوزىمنەن جاس شىقپايدى، سىرەسىپ قاتىپ قالىپپىن. سول كۇنى كەشكە قاراي اپامدى ارىستانباب اۋليەنىڭ ماڭىنداعى ەسكى مازاراتقا جەرلەدىك.
قۇران وقىلىپ، باتا قىلعاننان كەيىن جۇرت اۋىلعا قايتتى. كەلسەك، مۇنداعىلار اپامنىڭ كيىم-كەشەگىن، كورپە-توسەگىن ورتەپ، ىدىس-اياعىن جەرگە كومىپ جاتىر ەكەن. اپام مەن اكەپ بەرگەن قاۋىننان ۇنەمى قاق ءتىلىپ، كەرەگەنىڭ كوزىنە ءىلىپ كەپتىرەتىن. سول بەيشارانىڭ «سپانىم (سپانديار – ءو.جانىبەكۇلىنىڭ ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان اعاسى – ب.و.) كەلسە، تويعا جاراتامىز» دەپ ءورىپ قويعان قاقتارىن دا لاقتىرىپ جىبەرىپتى.
ول سونشا نە الاپەسپەن اۋىرىپ پا؟ ونىڭ ۇستىنە سارىپپەن (رەۆماتيزم) ناۋقاستانىپ، جۇرەك اۋرۋىنا شالدىققان سورلى انامدى، اۋرۋحاناعا سالىپ ەمدەتپەگەنى بىلاي تۇرسىن، اسكەرگە كەتكەن بالاسىنان قالعان بەس-التى قويىن، بۇزاۋلى سىيىرىن، باسپاعىن جاراتىپ، ءداستۇرلى «جەتىسىن»، «قىرقىن»، «جىلىن» دا وتكىزبەدى. انامنان ايىرىلعان سول ءبىر قارالى كۇنگى اعايىن-تۋعاننىڭ زۇلىمدىعى مەن ەكىجۇزدىلىگى ەستەن كەتپەس قايعىلى قاسىرەت بولىپ، جۇرەگىمدە ماڭگىلىك بولىپ قالىپ قويدى».
بۇگىنگى كۇنى بۇل تۋرالى وقۋدىڭ ءوزى اۋىر. ال قارشاداي بالانىڭ وسىنىڭ ءبارىن باسىنان وتكەرىپ باسقا تۇسكەن قيىنشىلىقتى جەڭە ءبىلىپ كوپشىلىكتىڭ قۇرمەت تۇتار مەملەكەت قايراتكەرى بولۋىنا سەپتىگىن تيگىزگەن قانداي كۇش ەكەن؟!
سونىمەن جاس بالا سەرىم سەيىتبەكۇلىنىڭ ماياقۇم اۋىلىندا ەسەپشى بولىپ ىستەيتىن ۇلى قوجاننىڭ قولىندا تۇراتىن بولادى. «قوجان اعام مەيىرىمدى، يناباتتى ادام بولىپ شىقتى. ايەلى دە ازداعان بەيپىلاۋىزدىعى بولماسا، تۇيسىگى بار ادام ەدى. اعام مەنى كەيدە ەركەلەتىپ، 20-عا كەلگەنشە وقىتاتىنىن ايتىپ وتىراتىن ەدى». ءومىر قانشا قيناسا دا ادام تابيعاتى جاقسىلىققا تالپىنادى. وسىندا ءجۇرىپ بال جانىبەك العاشقى پاك ماحاباتتىڭ ءدامىن تاتىپتى. «ادام بويىنداعى دوستىق، سۇيىسپەنشىلىك سەزىم وتە ەرتە ويانادى ەكەن. ءۇشىنشى كلاستا داكۇل دەيتىن كىشكەنتاي قىزبەن ءبىر پارتادا وتىردىم. ونىڭ ماعان ۇنايتىنى سونشا، ۇيدەن قالتاما قۇرت، ىرىمشىك، ەجەگەي، كەيدە قايىنقۇرت سالىپ الىپ، ۇلكەن پەرەمەندە (پەرەمەنا – ورىس ءسوزى «ءۇزىلىس» - ب.و.) سوعان جەگىزىپ، بەتىنە قاراپ وتىرا بەرگىم كەلەتىن».
ءسال دە بولسا قامقورلىقتىڭ نە ەكەنىن سەزە باستاعان كەزدە ۇلى وتان سوعىسى باستالىپ قوجان مايدانعا اتتانادى. «مەنى سەكەڭ شاۋراشىلىعىنا پايدالانۋ ءۇشىن ءوز وتباسىنا قايتارىپ الدى. ول كىسى دەرمەنە، يتسيگەك جيناپ، تەمىر ستانتسياسىنداعى دايىنداۋ مەكەمەسىنە وتكىزۋمەن اينالىساتىندىقتان سوعىس كەزىندە بوگەن اتىرابىنداعى شىلىكتە، تەمىردىڭ وزىندە تۇردىق. بۇل القاپتا دارى-دارمەككە قاجەتتى مۇنداي جابايى شوپتەر كوپ وسەتىن. سوعىس جىلدارىندا بالالار وقۋدى تاستاپ كەتكەندە مەن وقي بەردىم».
1945 جىلى جەتىجىلدىقتى بىتىرگەن وزبەكالى شاۋىلدىردەگى ينتەرناتتا جاتىپ وقيدى. سوعىس جىلدارى وقۋدىڭ نە ەكەنىن قازىرگى جاستار تۇگىلى 1955 جىلى تۋعان مەن دە مەنىڭ قۇرداستارىم دا بىلمەيتىنى حاق. دەگەنمەن ول كەزدىڭ بالالارى دا قانشا قيىنشىلىق كورسە دە بالا بولىپ، بولاشاق تۋرالى ارمانمەن ءومىر سۇرگەن شىعار. پروفەسسور ءامىر مۇساقۇلوۆ اعامىز «تاعدىر تاربيەلەگەن تۇلعا» اتتى تولعاۋىندا وزبەكالى اعا تۋرالى بىلاي دەپ سىر شەرتەدى: «سول جىلداردىڭ وزىندە ول ءوزىنىڭ قۇرداستارىمەن سالىستىرعاندا ءار سالادا مۇمكىندىگىن، قابىلەتىن بايقاتتى. ءالى ەسىمدە، ينتەرناتتا جاتقان بالالار ءبىر سەبەپپەن مەكتەپتىڭ ەكىنشى قاباتىنىڭ كۇنباتىس جاعىنداعى شەتكى ۇلكەن بولمەگە اۋىستىرىلىپتى. ول بولمەنى تاستاپ، بالالار بۇرىنعى ورىندارىنا كەتكەننەن كەيىن قاراساق، الگى بولمەنىڭ قابىرعاسىندا سالىنعان ات ۇستىندەگى قازاق باتىرىنىڭ كەرەمەت ۇلكەن سۋرەتىن كوردىك. بۇرىن ونداي سۋرەتتەردى كەزدەستىرمەگەن بىزدەر تاڭ-تاماشا بولىپ، الگى سۋرەتتى كىم سالعانىن سۇراستىردىق. وندا ات ۇستىندەگى باتىردىڭ باسىنا كيگەن دۋلىعاسى، ساۋىت-سايمانى، ءبارى-ءبارى كەرەمەت سالىنعان. كەيىن ءمالىم بولعانداي، ونى سالعان وزەكەڭ بولىپ شىقتى. وزەكەڭ ونەرپازدار ۇيىرمەسىنە دە قاتىسىپ، ءان ايتىپ، بي بيلەيتىن، «ەكىپىندى جاس» دەپ اتالاتىن قابىرعا گازەتىن باسقارىپ شىعاراتىن».
ورتا مەكتەپتى 1948 جىلى ءبىتىرىپ الماتىعا كەلىپ اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگتىك ينتستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. «قالا كورمەگەن جىگىتكە ءبارى قىزىق. الماتىمەن تانىسىپ، مۋزەيلەرگە، تەاترلار مەن كينوعا قايتا-قايتا بارىپ ءجۇرىپ، لەكتسيالاردان، سەمينارلاردان قالا بەرىپپىن. ونىڭ تاقسىرەتىن العاشقى ەمتيحان تاپسىرعان كەزدە كوردىم. ورتاشا باعا العاندارعا ستيپەنديا بەرمەيتىنىنى تاعى بار. سودان كەيىن بارىپ، زەيىن قويىپ وقۋعا كىرىستىم».
جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن سوڭ اۋىلدىق جەرگە جۇمىسقا بارىپ ەڭبەك جولىن جالعاستىرادى. سول جەردە كوزگە كورىنىپ جاستار ۇيىمىنا جۇمىسقا شاقىرىلادى. وسىلايشا ونىڭ ۇلتتىق رۋحتىڭ ۇرانشىسىنا اينالۋ جولى باستالدى. وزبەكالى اعانىڭ حالقىمىزدىڭ رۋحاني دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەك ۇلەسىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ول حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىنىڭ، انا ءتىلىنىڭ، سالت-ءداستۇردىڭ دامۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن جان. وتىرارداعى ارىستانباب، شاردارا سۋ قويماسىن سالۋعا، ارىس-تۇركىستان كانالىن قازۋعا ۇيىتقى بولعان. ونىڭ باستاماسىمەن كوپتەگەن حالىقتىق مۇراجايلار اشىلىپ، «ادىرنا»، «التىناي»، «سازگەن»، «شەرتەر» ونەر انسامبلدەرى ۇيىمداستىرىلدى. وزبەكالى اعانىڭ بەلسەنە اتسالىسۋى ارقاسىندا جۇسىپبەك ايماۋىتۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى، ماعجان جۇمابايۇلى، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى ەسىمدەرى تۋعان ەلىمەن قايتا قاۋىشتى.
وسى جەردە تاريحتى ازداپ كەيىنگە شەگەرمەكپىن. بۇل شەگىنىس وتكەن عاسىر باسىنداعى جاستاردىڭ باسشىسى عاني مۇراتبايۇلى ەسىمىمەن بايلانىستى. قازاقتىڭ اتاقتى ونەر مايتالمانى قۇرمانبەك جانداربەكۇلى «كورگەندەرىم مەن كوڭىلدەگىلەرىم» اتتى كىتابىندا قازاق جاستارىنىڭ 1925 جىلى، شىمكەنت قالاسىنىڭ ورتاسىنداعى باق ىشىنە عاني مۇراتبايۇلىنا ەسكەرتكىش ورناتۋعا شەشىم قابىلداعانىن جازعان. سونىمەن ەسكەرتكىشكە كەرەك قارجىنى جيناۋ ءۇشىن ۇلكەن كونتسەرت ۇيىمداستىرىلىپتى: «مەنىڭ اندەرىمنىڭ ءتىزىمىن جازا باستادىق. قازاق، قىرعىز، وزبەك، ۇيعىر، تۇركىمەن اندەرىن قوسقاندا، بارلىعى ءجۇز ءبىر بولىپ شىقتى. سول كۇيىنشە افيشاعا «قۇرمانبەك جانداربەكۇلى 101 ءان ايتادى»، - دەپ ءان اتتارىن تۇگەل جازدى». كورەرمەن كوپ جيىلعان سول كونتسەرت ءۇزىلىسسىز ءۇش ساعاتتاي جۇرگەن. كونتسەرت بارىسىندا سۋىق سۋسىن ىشكەننەن ءارى قاراي ءان ورىنداي الماي قالعان ءانشى اعا سول كۇنى الپىس سەگىز (68!) ءان ورىنداعان.
ماسەلە سول كونتسەرتتە قانشا ءاننىڭ ورىندالۋىندا ەمەس، كىتاپتا عاني اعاعا ەسكەرتكىش ورناتىلدى ما جوق پا، ول جاعى ايتىلماعان. ول كەزگە مەن سىنشى بولا المايمىن. بۇنىڭ سەبەبىن تاريحشىلار بارلاي جاتار. ايتايىن دەگەنىم عاني مۇراتبايۇلىنا ەسكەرتكىش ورناتىلدى. بىراق كوپ جىلداردان كەيىن. بۇل ەسكەرتكىش قازىر وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى شىمكەنت قالاسىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالار سارايىنىڭ اۋلاسىندا تۇر. بىراق ەڭ الدىمەن بۇل ەسكەرتكىش قازىرگى تاۋكە حان داڭعىلى مەن باۋىرجان مومىشۇلى اتىنداعى داڭعىل تۇيىسەتىن بۇرىشتا ورناتىلعان بولاتىن. بۇل ەسكەرتكىشتىڭ جاسالىنىپ ورناتىلۋى ءۇشىن سول كەزدەگى وبلىس باسشىلىعىمەن شايقاسىپ ءجۇرىپ ۇلكەن كۇش جۇمساعان بىردەن-ءبىر تۇلعا وزبەكالى اعامىز ەدى. بۇل ءىستىڭ قانداي قيىن بولعانىن اعانىڭ «تاعدىر تاعىلىمى» كىتابىنان وقي الاسىزدار. وزبەكالى اعانىڭ جانكەشتىلىگىمەن ىسكە اسقان وسى ۇلكەن ءىس تۋرالى ەستىگەن قۇرمانبەك جانداربەكۇلى جاسى كەلگەن شاعىندا: «مەن عاني اعامىزعا ەسكەرتكىش ورناتىلاتىنىنا سەنىپ ەدىم» دەپ جىلاعانىن ءانشىنىڭ بالاسى ايتقانى بەلگىلى.
قازاقتا «ايتپاسا ءسوز اتاسى ولەدى» دەگەن اتالى ءسوز بار. بۇگىنگى تاڭدا عاني مۇراتبايۇلىنىڭ ەسكەرتكىشى بىرىنشىدەن عاني اتامىزداي ازاماتتىڭ، ەكىنشىدەن وزبەكالى اعامىزدىڭ رۋحىنىڭ الدىندا ۇيات بولماۋى ءۇشىن ەسكەرتكىش ءوزىنىڭ العاشقى ورنىنا قايتارىلۋى ءتيىس دەپ بىلەمىن.
وزبەكالى اعامىزدىڭ تۇركىستان كەسەنەسى دەگەندە كوڭىلى وزگەشە بولاتىن. رەسەيدىڭ قالاسى لەنينگرادتاعى (قازىرگى سانكت-پەتەربۋرگ – ب.و.). ەرميتاجعا اكەتىلگەن تايقازاندى ەلگە قايتارۋ ءۇشىن جۇمساعان كۇش-جىگەرى ەرەكشە اڭگىمە. وسى جەردە 1972 جىلى گەنەرال سابىر راقىموۆتىڭ ۇلتى قازاق ەكەنىن دالەلدەپ رەسپۋبليكا گازەتتەرىنە جاريالاعان، مايلىقوجا، قۇلىنشاق، ەرگوبەك، مادەلى، مولدا مۇسا سىندى جىر زەرگەرلەرىنىڭ مۇرالارىن جيناۋعا بۇكىل ءومىرىن ارناعان اكەم، عالىم ءاسىلحان وسپانۇلىنىڭ وزبەكالى اعامەن جاقسى تانىس بولعانىن ايتا كەتكىم كەلەدى. اكەم كەزىندە ەرميتاج ديرەكتورى پيوتروۆسكيگە حات جازىپ، تايقازاندى قازاقستانعا قايتارۋ جونىندە حات تا جازعان.
بىردە وزبەكالى اعاي مەن اكەم سۇحباتتاسىپ وتىرعاندا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى اياسىندا اڭگىمە بولىپتى. كەسەنەنىڭ ديرەكتورىنىڭ سۋىق قولدىلاۋ ەكەنىن بايانداي كەلىپ وزبەكالى اعا: – اسەكە، وسى رۋحاني ەسكەرتكىشكە ءوزىڭىز سياقتى مادەنيەتىمىزدىڭ جاناشىرى ديرەكتور بولسا دەپ ويلايمىن. كەلىسسەڭىز قازىر بۇيرىق شىعارىپ بەرەمىن، – دەپتى. اكەم وزبەكالى اعانىڭ كوڭىلىن قانشا قيماسا دا، ءوزىنىڭ كوپ جىلدار بويى اينالىسىپ كەلە جاتقان عىلىمي زەرتتەۋشىلىك جۇمىسى بار ەكەنىن ايتىپ، ول كىسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن قابىلداي الماپتى. بۇل مەنىڭ اكەم ءاسىلحان وسپانۇلىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن اڭگىمەم.
وزبەكالى جانىبەك ءوزىنىڭ كەمشىلىكتەرىن مويىنداي الاتىن ازامات بولاتىن. «سول كەزدە مادەنيەت ءمينيسترى قىزمەتىنە اۋىسقان ءىلياس وماروۆتا بولىپ، جالعىز ءبيشىنى كونكۋرسقا قاتىستىرامىن دەپ تارتقان ازابىمدى پاش ەتىپ، «ءبىز قاشانعى فورتەپيانوعا بيلەي بەرەمىز؟» دەپ قاتتى-قاتتى سوزدەر ايتىپپىن.
بۇل ءبىزدىڭ سوڭعى تىلدەسۋىمىز ەدى. كەيىن «گۇلدەر» ءانسامبلىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە اۋرۋحانادان الىپ كەلگەندە، قۇر سۇيەگى قالعان اعامىزدىڭ «ءتىرى ارۋاقتاي» بولعانىن كوردىك. قايران اعانىڭ ابدەن اۋرۋ مەڭدەپ، كوز جۇمار شاعى قالعاندا، كوڭىلىنە كەلەتىن سوزدەر ايتقانىمدى ەشقاشان دا كەشىرە المايمىن». ءو.جانىبەكۇلى اعامىزدان ۇيرەنەتىن ءبىر ءبىر ۇلگى بولماعان نارسەنى بولمادى، دەپ تە ايتا الاتىنى. وسىنداي ءبىر اڭگىمە اتاقتى ءانشى روزا اپايعا بايلانىستى. وزبەكالى جانىبەكۇلى ەستەلىگىندە: «تەلەديداردا بولعان اڭگىمەدە روزا باعلانوۆا: «مەن شامشىگە اتاق سۇراپ، وزبەكالى جانىبەكوۆكە تالاي رەت بارعان ەدىم»، - دەگەندى ايتتى. مەن روزا اپايدىڭ تىكەلەي وسى ماسەلەمەن ماعان كەلگەنىن كورگەن ەمەسپىن. ول كىسىنىڭ ءازيدوللا ەسقاليەۆ جونىندە اقىلاشىلىققا جۇرگەنىن بىلەم. ءشامشى جونىندە ءوتىمدى پىكىر ايتقان ەرمەك سەركەباەۆ بولعان ەدى». اعانىڭ بۇل ءسوزى ءوزى جانە اڭگىمە بولىپ وتىرعان ءانشى اپانىڭ كوزى تىرىسىندە 1996 جىلى جارىق كورگەن كىتاپتا باسىلدى.
اعا تۋرالى ءبىر اڭگىمە بارىسىندا ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ول كىسى تۋرالى ءبىلۋ ءار قازاق ادامىنا ابىروي دەپ بىلەمىن. ەگەر وزبەكالى اعا تۋرالى كوبىرەك بىلگىڭىز كەلسە ول كىسىنىڭ «قازاق ۇلتتىق قولونەرىنىڭ مادەنيەتى»، «جاڭعىرىق»، «ۋاقىت كەرۋەنى»، «جولايرىرىقتا»، «قازاق كيىمى»، «ەجەلگى وتىرار»، «تاعدىر تاعىلىمى» اتتى كىتاپتارىن وقىڭىز.
بالا كەزىمدە ءولىمنىڭ بار ەكەنىن بىلگەنىمدە «جاقسى ادامدار ۇزاق ءومىر سۇرەتىن بولسا، ال جامانشىلىق ىستەگەندەر قىسقا ءومىر سۇرەتىن بولسا عوي» دەپ ارماندايتىنمىن. وزبەكالى اعاداي بۇكىل حالقىمىزعا ۇلگى بولا بىلگەن تۇلعا تۋرالى ويلاعاندا بالالىق شاعىمداعى وسى ءبىر ارمانىم ەسىمە تۇسە بەرەدى...
قازاق سىيلاعان ادامدارىن يگى جاقسى دەپ اتايدى. وزبەكالى اعاداي يگى جاقسى، ناعىز ۇلتجاندى ازامات بولاتىن.
بەردالى وسپان.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
