وتارشىل ەلدەر مەن وتارلانعان ەلدەردىڭ تاريحىنا قاراپ وتىرىپ كوپ ۇقساستىق تابۋعا بولادى. وتارلانعان ەلدىڭ بارىندە جەرى مەن حالقى ەكسپلۋاتاتسيالانعان، مادەنيەتى مانسۇقتالعان، ءتىلى تاپتالعان. بارىندە وتارشىل ەل وتارلانعان ەلدى كەمسىتكەن، "بۇلار جاراتىلىسىنان سونداي نادان، سالاق، جابايى" دەگەن ويدى سىڭىرگەن. "قورلانعاندار قاشان دا ءوزى تۋرالى ەڭ ناشار سوزگە سەنىپ قالادى" دەيدى فرانتس فانون. وكىنىشتىسى، ءوزىنىڭ ناشار ەكەنىنە قازاق تا سەنىپ قالعان.
كۇنىن كورۋ ءۇشىن باسقىنشى ءتىلىن ۇيرەنگەن قاي حالىق وكىلى دە باسقىنشىعا اينالۋدى اڭساپ (كاستراتسيا بەيمازالىعىنىڭ ءبىر ءتۇرى بۇل دا), ءوز جۇرتىن مەنسىنبەۋگە اينالعان. وندايلار قازاق ىشىندە دە كوپ-اق.
گاياتري سپيۆاكتىڭ ءۇندى جەسىرىن ساتي سالتىنان ازات ەتۋگە ەمەس، بۇل يدەيانى اعىلشىن باسقىنشىنىڭ ءۇندى مادەنيەتىنە قارسى قولدانعانىنا تۋلايتىنى سياقتى، مەن ابايدىڭ قازاقتى سىناعانىنا ەمەس، سول تەكتەس سىندى كەڭەس وداعىنىڭ قازاققا قارسى نارراتيۆ رەتىندە سىڭىرگەنىنە اشۋىم كەلەدى.
ۋكراينادا سوعىس باستالعان كەزدە سونىڭ ناتيجەسىن بايقادىق: ۋكرايندارعا سۇيسىنگەن جۇرت سول مەزەتتە قازاق حالقىن مانسۇقتاپ جاتتى. بولماعان سوعىستان جەڭىلىپ (بەتىن ارى قىلسىن), قازاقتىڭ ەزدىگىن ماساتتانا بەتىنە باسقاندار قانشاما. تالاسبەك اعامنىڭ ءبىرجان سالدىڭ اۋزىمەن ايتاتىن ء"بارى ءپاس! ءبارى ۇساق!" دەگەن ءسوزى سول سوعىسپاي جاتىپ جەڭىلگەن جازعىشتارعا قاتىستى-اق.
بۇل كەڭەس وداعى سىڭىرگەن "سەن ەزسىڭ، جالقاۋسىڭ، قولىڭنان بوق كەلمەيدى" دەگەن ءميفتىڭ ءوتىپ كەتكەنى. جەرى، مەملەكەتى، بيلىگى مەن حالقى بار جۇرتپىز، مۇنداي جىلاڭقى ديسكۋرستىڭ بولۋى ورىنسىز. كەز كەلگەن كولونيال ديسكۋرس نەگىزىندە "سەن جاراتىلىسىڭنان سورلىسىڭ" دەگەن وي جاتىر. ال زاماناۋي گۋمانيتاريا عىلىمدارى ايتادى، كەز كەلگەن ۇلت، ۇلتتىڭ قاسيەتتەرى دەگەن - ديسكۋرس/ميف قانا. ميف مۇندا - ىلعي قايتالاناتىن نارراتيۆتەر، اڭگىمەلەر.
تۇسىنەسىزدەر مە، ورىستار تۋرالى دا، اعىلشىندار تۋرالى دا، فرانتسۋزدار تۋرالى دا ستەرەوتيپتەر مەن سيپاتتامالاردىڭ ەشبىرى شىندىق ەمەس، ادامدار ويلاپ تاپقان نارراتيۆ قانا (مىس.، بارلىق اعىلشىن اريستوكرات نە مەنمەن ەمەس، كوشەدە وتىرعانى دا، تىم قاراپايىمى دا تولىپ جاتىر - جالپى، ءبىر ادامنىڭ ءوزى وزگەرىپ تۇراتىن كوپقىرلى، كۇردەلى جاراتىلىس).
جاراتىلىسىنان ەز حالىق، تابيعاتىنان ەشتەڭەگە جارامايتىن ءتىل بولمايدى. حالىققا ەزسىڭ دەپ سەندىرەدى (ودان سوڭ ول راسىمەن ەزگە اينالادى), ءتىلدى ەشتەڭەگە جاراتپاي تاستايدى. بىزگە عانا ەمەس، ازيادا، افريكادا، وڭتۇستىك امەريكا مەن وكەانياداعى تالاي جۇرت كەشكەن تاريح وسى.
ال ۇلت ءتىرى ورگانيزم، ەشقانداي تاريحي نۇكتەدە شەرىش بوپ قاتىپ قالعان جوق، ىلعي دا جاسالۋ ۇستىندە. قازاق (تا، باسقا ۇلت تا) قازىر دە جاسالىپ جاتىر. دەمەك، ۇلتتى ءبىزدىڭ قازىرگى ارەكەتتەرىمىز، ۇلت تۋرالى قايتالاپ ايتاتىن اڭگىمەلەرىمىز "جاسايدى". جانە جاۋاپكەرشىلىكتى بىرەۋگە (مەملەكەتكە/كومپارتياعا) ارتا بەرەتىندەي كەڭەس وداعىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوقپىز. قازاقتىڭ كىم ەكەنىنە ءبارىمىز جاۋاپتىمىز، اسىرەسە اركىم داۋىسقا يە بولعان الەۋمەتتىك جەلى داۋىرىندە.
قازىرگىدەي الماعايىپ داۋىردە بىزگە رەسەيدىڭ نە قانداي دا باسقا سىرتقى كۇشتىڭ باسىپ كىرمەگەنى كەرەك. باسىپ كىرە قالسا، قارۋ-جاراق پەن كاسىبي اسكەر، ال ودان دا بۇرىن ءوزىمىزدىڭ، ارقايسىسىمىزدىڭ قازاق حالقى ولىسپەي بەرىسپەيتىنە، جۇدىرىقتاي جۇمىلا قالاتىنىنا، باتىر حالىق ەكەنىنە سەنىمىمىز كەرەك. زەرتتەۋشى زيرا ناۋرىزباەۆا "جاۋىنگەرلىك مادەنيەتتىڭ وكىلىمىز" دەپ قايتالاپ جۇرگەن جوق پا، سونى قالاي ەسكەرمەيمىز؟ جاۋىنگەر بولعاندا دا، "التاي مەن اتىراۋ اراسىن اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاپ قالعان" دەگەن جاتتاندى نارراتيۆكە جاڭا ماعىنا كەرەك. مەنىڭشە سولاي: ءبىز ءۇشىن قازىرگى ەڭ ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى - حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ.
"بىرەۋدىڭ سەن تۋرالى پىكىرى كوڭىل-كۇيىڭدى بۇزۋى مۇمكىن، ءوزىڭنىڭ ءوزىڭ تۋرالى پىكىرىڭ سۋيتسيدكە اپارادى" دەيتىن ءسوز بار. ول پىكىر ۇلتقا دا قاتىستى. سوندىقتان (داۆايتە) بۇگىننەن باستاپ قازاق حالقىنىڭ كىمدىگىن (identity) قالىپتاستىرۋعا ارقايسىسىمىز جاۋاپكەرشىلىك الايىق. از دەگەندە ءوز حالقىمىز تۋرالى جاقسى نارسەلەر ايتايىق، جاقسىلىقتاردى كورە بىلەيىك، ءوزىمىزدىڭ ءوزىمىز تۋرالى پىكىرىمىزدى كوتەرەيىك. ال ودان دا جاقسىسى، ارقايسىسىمىز ءوزىمىزدىڭ ەڭ جاقسى ۆەرسيامىز بولۋعا تىرىسايىق: جاقسىلىق جاقسىلىق شاقىرادى عوي.
P.S. اسا اقىلدى ادامدار ءۇشىن: "داۆايتە" دەگەن ءسوزدى سانالى تۇردە قوستىم. جازبانىڭ تونىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن، ايتىپ وتىرعانىم وپ-وڭاي نارسە ەكەنىن جەتكىزۋ ءۇشىن. ايتپەسە بۇكىل پوستتى ورىسشا نە اعىلشىنشا جازا الامىن، بىراق ول تىلدەردى نەگىزىنەن ءبىلىم الىپ، قازاق تىلىنە اكەلۋ ءۇشىن قولدانامىن.
ءاسيا باعداۋلەتقىزى
