الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا كورنەكى مەملەكەت قايراتكەرى، عالىم، پروفەسسور، قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى مۇحتار ابرارۇلى قۇل-مۇحاممەدتىڭ «مەنىڭ اعالارىم» اتتى ەسسەلەر كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى.
زامانىمىزدىڭ زاڭعار تۇلعالارى بولعان 15 قايراتكەر تۋرالى بۇل ەستەلىك-ەسسەلەر جيناعى عالىم-جازۋشىنىڭ سوڭعى 25 جىلداعى العاشقى كىتابى. «اتامۇرا» باسپا كورپوراتسياسى شىعارعان كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەر راسىمىنە زيالى قاۋىم وكىلدەرى، قالامداس دوستارى مەن ارىپتەستەرى جانە وقىرماندار قاتىستى.
«بۇل اعالار تۋرالى ءىنىنىڭ شەشىلە سىر شەرتۋى، ۇلت ءۇشىن ەرەكشە ەڭبەك ەتكەن الدىڭعى تولقىننىڭ ەلەۋلى وكىلدەرىنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەگىن تالداي وتىرىپ، بەيمالىم قىرلارىن وقىرمانعا شىنايى جەتكىزۋدى كوزدەگەن دەرەكتى دۇنيە». جيىندى جۇرگىزگەن بەلگىلى اقىن، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى باۋىرجان جاقىپ وسىلاي دەي كەلە، كىتاپتىڭ كوپ جىلدار بويى جيناقتالعان زەرتتەۋلەردەن، ارحيۆتەردەن الىنعان قۇندى مۇراعاتتان تۇراتىنىن ايتتى: «مۇندا ءبىز بىلەتىن تۇلعالاردىڭ تاسادا قالعان قايراتكەرلىك ىستەرى، باعالانباي قالعان قايسارلىعى تۇگەندەلە سيپاتتالادى. «جاقسىدان ۇيرەن، جاماننان جيرەن» دەمەكشى، مۇحتار ابرارۇلىنىڭ كەيىپكەرلەرى وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن ونەگە الارلىق ۇلكەن مەكتەپ، جول كورسەتەر ون بەس شامشىراق».
مۇحتار ابرارۇلى قۇل-مۇحاممەد – قالىڭ جۇرتقا ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك لاۋازىمدى قىزمەتتەرىمەن جاقسى تانىس. پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، پرەزيدەنت كەڭەسشىسى، مادەنيەت ءمينيسترى، مەملەكەتتىك حاتشى، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى جانە باسقا ۇلكەن قىزمەتتەر اتقارعان مۇحتار ابرارۇلى وسى جىلدار ىشىندە قالامىن قولىنان تاستاعان ەمەس. ول – تاريح جانە زاڭ عىلىمدارىمەن اينالىسىپ، ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن كورنەكتى عالىم، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن عىلىمي اينالىمعا قوسقان ايتۋلى اكادەميك. عىلىم مەن لاۋازىمدى قىزمەتتەردە ءجۇرىپ، ەلىمىزدىڭ ماڭدايالدى تۇلعالارىمەن ەتەنە ارالاسقان، ولارعا لايىقتى ءىنى بولا بىلگەن قالامگەردىڭ كورگەنى مەن تۇيگەنى وسى ەسسەلەرگە ارقاۋ بولعان. ايتا كەتەرلىگى، ەستەلىك-ەسسەلەردىڭ بىرقاتارى كەزىندە «ەگەمەن قازاقستان»، «انا ءتىلى»، «ايقىن»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىندە جاريالانعان.
جيىن باسىندا ءسوز العان مۇحتار ابرارۇلى ءححى عاسىردىڭ العاشقى 25 جىلىنداعى ۋاقىتىن تۇتاستاي مادەنيەت سالاسىنا جانە كىتاپ باسۋ ىسىنە ارناعانىن ايتىپ، لاۋازىمدى قىزمەتپەن قاتار ۇزدىكسىز جازۋمەن اينالىسقانىنا توقتالدى. جاڭا كىتاپتىڭ ەرەكشەلىگى: مۇندا اۆتوردىڭ ءوزى كورگەن، تىعىز ارالاسقان، ىنىسىندەي بولىپ جانىندا جۇرگەن ەل اعالارى تۋرالى ءسوز قوزعالادى.
– بۇل كىتاپ «قازاق قانداي حالىق؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. قازاق – باتىر حالىق، بۇنى ءبىز قاسىم قايسەنوۆ پەن راحىمجان قوشقارباەۆتاي اعالارىمىزدىڭ ەرلىگىنەن تانيمىز. قازاق – عىلىم-بىلىمگە قۇمار حالىق. بۇنى ءبىز شاھماردان ەسەنوۆ، ماناش قوزىباەۆ اعالارىمىزدىڭ ەڭبەگىنەن كورەمىز. قازاق – قايراتكەر حالىق. بۇنى سالىق زيمانوۆ، تورەگەلدى شارمانو، كامال سمايىلوۆ اعالارىمىزدىڭ ىسىنەن كورەمىز. قازاق – تەكتى حالىق، بۇل قاسيەت وسى كىتاپتاعى بۇكىل تۇلعالارىمىزدىڭ بويىندا بار. وتانشىلدىق، پاتريوتيزم – شىن مانىندە كيەلى ۇعىمدار. وتانى بار ءار ادام وتانشىل بولۋى كەرەك. راحىمجان اعامىزدىڭ اكەسى رەپرەسسيا قۇربانى بولسا دا، سول وتاندى قورعاۋعا اتتانۋى – ناعىز وتانشىلدىق، قازاقتىڭ قانىندا بار قاسيەت. بۇل كىتاپ – مەنىڭ اعالارىمنىڭ الدىنداعى ىنىلىك جانە ازاماتتىق پارىزىم. مەن ولاردىڭ الدىندا قارىزدارمىن، – دەدى ءوز سوزىندە مۇحتار ابرارۇلى.
اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، ول دالەل-دايەككە، فاكتىگە سۇيەنبەي جازۋعا وتىرمايدى، جاريالاۋعا اسىقپايدى. بۇل ونىڭ عالىمدىق، زەرتتەۋشىلىك ۇستانىمى جانە «قازاق ەنتسيكلوپەدياسىندا» قىزمەت ەتكەن جىلدارى بويىنا سىڭگەن ادەتى. كىتاپتاعى ءاربىر ەسسەدە كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن قىزىقتى دەرەكتەر، ارحيۆ ماعلۇماتتارى كەڭىنەن قامتىلعان. ماسەلەن، راحىمجان قوشقارباەۆ ءوزىنىڭ رەيحستاگقا تۋ تىككەن ەرلىگى تۋرالى قۇجاتتى قولىنا ۇستاپ كورمەستەن ومىردەن وتكەن. جالپى، ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى قۇجاتتاردا قۇپيا گريفى 2002 جىلعا دەيىن ساقتالىپتى.
«مەن ارحيۆ قۇجاتتارى ارقىلى راحىمجان اعامنىڭ ەرلىگىن مينۋتىنا دەيىن انىقتادىم. سالىق زيمانوۆتىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن تالقىلاۋ تۋرالى قۇجاتتى ياروسلاۆل قالاسىنىڭ ارحيۆىنەن تاپتىم. فاكتىسىز، دەرەكسىز ەشنارسە جازبايمىن» – دەپ، اۆتور بۇل ەسسەلەردىڭ ءار جىلدارى جازىلعانىن جانە ءوزىنىڭ وسى جانرداعى ەڭبەگى جالعاساتىنىن ايتتى.
«مەنىڭ اعالارىم» – بۇل اكادەميكتەر ماناش قوزىباەۆ، سالىق زيمانوۆ، شاھماردان ەسەنوۆ، ومىربەك جولداسبەكوۆ، زەينوللا قابدولوۆ، رىمعالي نۇرعاليەۆ، تورەگەلدى شارمانوۆ، پروفەسسورلار تەمىربەك قوجاكەەۆ پەن كامال سمايىلوۆ، حالىق قاھارماندارى راقىمجان قوشقارباەۆ پەن قاسىم قايسەنوۆ، ساۋلەتشى شوت-امان ءۋاليحانوۆ، مادەنيەتتانۋشى مۇرات اۋەزوۆ، دراماتۋرگ قالتاي مۇحامەدجانوۆ تۋرالى ىستىق اسەرلەر مەن تىڭ دەرەكتەر نەگىزىندە دۇنيەگە كەلگەن كىتاپ. كىتاپتاعى «اسىلزادا» ەسسەسى – اۆتوردىڭ قولىنا العاش قالام ۇستاتىپ، «الىپپەدەن» بۇرىن قاسيەتتى «قۇراندى» ۇيرەتكەن اكەسى ابرار اكەتايۇلىنا سيامەن سومداعان ەسكەرتكىشى.
ءتالىم-تاعىلىمى مول جيىندا «مەنىڭ اعالارىم» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمىن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جانعارا دادەباەۆ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرلەرى اقۇشتاپ باحتىگەرەەۆا مەن كادىربەك سەگىزباي، ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ ديرەكتورى عازيزا قۇدايبەرگەن اتقاردى.
بۇدان كەيىن ءسوز العان قالامگەرلەر مەن عالىمدار مۇحتار ابرارۇلىنىڭ جاڭا كىتابى مەن شىعارماشىلىعىنا توقتالدى. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى جانعارا دادەباەۆ كىتاپتىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرىنە وقۋ قۇرالى رەتىندە ۇسىنىلۋى قاجەتتىگىن ايتتى. حالقىمىزدىڭ اياۋلى اقىن قىزى اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا كىتاپ اۆتورىنا جىلى لەبىزىن بىلدىرە كەلە، كەلەشەكتە مانشۇك مامەتوۆا جانە باسقا باتىر دا قايراتكەر قىزدار تۋرالى وسىنداي اۋقىمدى دۇنيە جازىلسا دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى.
جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەك:
«مۇحتاردىڭ اعالارىمەن ارالاس-قۇرالاستىعى تامىرى تەرەڭگە كەتكەن رۋحاني سىيلاستىق بولاتىن. ول جاسىنىڭ كىشىلىگى مەن بيىك لاۋازىمىنا قاراماي سول كىسىلەرگە ۇيىرسەك بولدى. جالپى، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد – سوزدىك قورى مول، ويى تەرەڭ، جان-جاقتى ۇلت ينتەللەكتۋالى. ال ونىڭ مىنا جازعان كىتابى جاي عانا تۇلعاتانۋ ەمەس، پاسسيونارلىق ەڭبەك. مىسالى ءوز باسىم ومىردە كوزىن كورىپ، سۇحباتتاسقان سالىق زيمانوۆتى مۇلدەم جاڭا قىرىنان تانىدىم. ومىرلىك جولى، عىلىمداعى ەڭبەگى، ازاماتتىق ۇستانىمى، ۇلتتىق كوزقاراسى، قالا بەردى مەملەكەتشىلدىگىنە دەيىن قات-قابات دەرەكتەرمەن ۇشتاستىرىلعان. كىتاپتاعى باسقا ماتەريالداردىڭ دا ساياسي سالماعى مەن قوعامدىق ماڭىزى زور. بارلىعىنان دا اكادەميالىق ءبىلىم مەن ەنتسيكلوپەديالىق ىجداھاتتىلىقتىڭ نىشانىن انىق كورەسىز. اسىلىندە بۇل ۇلىلاردان قالعان ءداستۇر، ۇلكەن مەكتەپ»
جيىندا مۇحتار ابرارۇلى ءوزىنىڭ كوپ تومدىق شىعارمالار جيناعىن ازىرلەپ جاتقانىن، وعان جاقىپ اقباەۆ تۋرالى زەرتتەۋى، «ورىس ەنتسيكلوپەديالارىنداعى قازاق تاريحى» اتتى مونوگرافياسى جانە باسقا ەڭبەكتەرى ەنگىزىلەتىنىن جەتكىزدى. كوپ جىلدىق زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلگەن «الاش پەن جاپون اراسى» اتتى جاڭا كىتاپ تا وقىرمانعا جول تارتۋعا دايىن.
ءسوز سوڭىندا اۆتور ءىس-شارا وتكىزىلگەن ۇلتتىق كىتاپحانا ۇجىمى مەن باسشىلىعىنا العىسىن ءبىلدىرىپ، وسى كىتاپحانانىڭ وقىرمانى بولعانىنا 50 جىلعا تاياعانىن ايتتى. عالىم كىتاپتارىنداعى كەيبىر دەرەكتەر كىتاپحانانىڭ سيرەك كىتاپتار مەن كونە قولجازبالار بولىمىنەن الىنعان. وسى العىستىڭ بەلگىسىندەي، «مەنىڭ اعالارىم» كىتابى الماتىداعى كوپشىلىك جانە عىلىمي كىتاپحانالارعا 10 دانادان تاراتىلادى.
ء«ار ادامنىڭ كۇنگەيى مەن كولەڭكەسى بولۋى زاڭدى. مەن بۇل اعالارىمدى جاقسى جاعىنان كوردىم، ولارعا جاقسى جاعىنان قارادىم». ەلگە قىزمەتپەن قاتار، وي ەڭبەگىنەن قول ۇزبەگەن مۇحتار ابرارۇلىنىڭ بۇل ءسوزى تاعىلىمدى ءىس-شارانىڭ ءتۇيىنى ىسپەتتى. قازاقتىڭ قايراتكەر تۇلعالارىنىڭ ادامدىق بەينەسى جارقىراي اشىلعان جىلى دا كوركەم، تەرەڭ ويلى ەسسەلەردىڭ وقىرمانعا بەرەرى كوپ. وسىلايشا، قازاق تۇلعاتانۋىنا تاعى ءبىر قوماقتى ەڭبەك قوسىلدى.
