بار ويىم، سابەت زامانىندا الدەبىر كوممۋنيزمگە جەتۋگە اسىق بوپ، سونىڭ پروپاگانداسىمەن يلليۋزيادا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنگەن قوعامبىز عوي. تاعى دا سونداي يلليۋزياعا ءتۇسىپ قالىپ، دالاقتاي بەرمەڭىزدەرشى دەگىم كەلگەنى ەدى…
جاساندى ينتەللەكت تۋرالى ەكىنىڭ ءبىرى ايتىپ كەتتى عوي بۇگىندە. مىناداي دا قىزىق بولادى ەكەن.
وسىدان 10 جىل بۇرىن، 2015-تەن باستاپ جي تۋرالى ايتا باستايسىڭ. ەرتەڭ كەش قالاتىنىمىزدى. ۇيرەنۋ قاجەتتىگىن. ءبىلۋ قاجەتتىگىن. قولدانۋ قاجەتتىگىن. ەشكىم قۇلاق اسپايدى. “فانتاستيكا، قيال الەمىنەن شىق. اۋىلدا ينتەرنەت جوق، قايداعى جي؟” دەيدى.
سوسىن…
2025 جىلى كەلەدى. بارلىعى جي ەكسپەرتى بوپ شىعا كەلەدى. “اۋىلدا ينتەرنەت جوق” دەپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى جي قولدانا باستايدى. ەندى شە؟ زامان اعىمى. ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ.
بىراق…
1990 جىلدارى ينتەرنەت پايدا بولدى. ونىڭ نە ەكەنىن ادام بالاسى ۇقپادى. ويتكەنى، ونى قولدانۋ ءۇشىن ورە كەرەك ەدى. ءارى تەحنولوگيالىق شارۋامەن اينالىسۋىڭ قاجەت بولدى. 1995 جىلدارى براۋزەر پايدا بولا باستادى. جۇرت (جۇرت بولعاندا دا كوزى قاراقتى جۇرت) ەندى ينتەرنەتتىڭ نە ەكەنىن ۇعا باستادى. ويتكەنى، ينتەرنەت براۋزەر عالامتوردى كوپشىلىككە اشىپ بەردى. مۇنى تەحنولوگيالىق ينتەرفەيس دەيدى. سوسىن بارىپ اقش جۇرتشىلىعى شۇيدەسىن قاسىپ، “ەندى بۇدان قالاي اقشا تاپساق بولادى؟” دەگەن اڭگىمەنى تالقىلاي باستادى. ءسويتىپ ومىرگە Google, ارتىنان Amazon كەلدى.
بۇل داۋىرلەردى Web 1.0, Web 2.0, Web 3.0 سياقتى شارتتى اتاۋلارمەن ەكشەلەيدى.
ينتەرنەتتىڭ العاشقى كەزەڭدەرىندە ستاتيكالىق ينتەرنەت-پاراقشالار، ارتىنان فورۋمدار زامانى بولدى. بىرەن-ساران، 2-3 ءتۇيىر سايت بولماسا، جالپى قازاق بۇقاراسى بۇل كەزەڭدەردى اتتاپ ءوتتى. كورمەدى. بىلمەدى. بىزگە ينتەرنەت-سايت دەگەن مايلرۋاگەنت زامانى سياقتى سەزىلدى. 2007-8 جىلدار. ول كەزدە قازاقتىڭ “ماعان سايت اشىپ بەرشى؟” دەگەنى “ماعان مايلرۋاگەنت” چاتىن اشىپ بەرشى دەگەن ءسوز بولاتىن. ياعني، مايلرۋدان ەلەكتروندى پوشتا اشتىرىپ السا، سونى “مەنىڭ سايتىم بار” دەپ ماقتاناتىن. ودان دا قىزىعى، پوشتاڭدى سۇراعان ادامعا “پالەنشەتۇگەنشە @gmail.com” دەسەڭ، ول جازىپ العاندا ارتىنا @mail.ru دەگەندى قوسىپ قوياتىن. ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامدا “ەلەكتروندا پوشتا تەك مايلرۋ دەپ اياقتالۋى ءتيىس” ۇعىمى قالىپتاستى.
مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، تەحنوساۋاتتىڭ جوقتىعى. تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ كەزەڭدەرىنە كەشىگىپ قوسىلعاننان قوعامنىڭ كوپ نارسەنى بولجاپ، بارلاپ، ۇعىنىپ ۇلگەرمەي جاتقانىن تىلگە تيەك ەتۋ.
ال الەمدە، اينالادا نە بوپ جاتقانىن ۇعىنىپ، بولجاپ، بارلاپ بولماي جاتقان قوعام ساياساتتا دا، ەكونوميكادا دا، بىلىمدە دە، عىلىمدا دا مەشەل داميدى.
مىنە، قازىر دە سولاي.
جاساندى ينتەللەكتىڭ قارقىنى ادامدى بەت قاراتپاستاي قارىپ تۇر. الايدا… دامىعان ەلدەر جەتكەن پيراميدانىڭ ۇشار باسىنداعى نۇكتەنىڭ العىشارتتارى بار ەدى. پيراميدانىڭ تابانى ىسپەتتى بۇل العىشارتتاردى دامىتپاي - جاساندى ينتەللەكت تۋرالى ءسوز قوزعاۋ - قيىنداۋ.
ول العىشارتتار ءداستۇرلى جاساندى ينتەللەكت، ياعني ماشينانى ۇيرەتۋ سالاسى. ءار باعىتقا، سالاعا قاجەت ماشينالىق مودەلدەردى جاساۋ. ول ءۇشىن سۇرىپتالعان، ساپالى، مول داتاسەتتىڭ (مالىمەت، اقپارات) قاجەتتىگى. ول ءۇشىن ءار سالاداعى كونتەنت جيىنتىعى ءھام مامانداردىڭ دايارلانۋى كەرەك.
شىبىندى بالعامەن ۇرىپ ولتىرۋگە دە بولادى. ەگەر قولىڭىزدان كەلسە. البەتتە، قيىنداۋ شارۋا. دۇرىسى، ساپالاقپەن قىرىپ سالۋ. ويتكەنى، سول باعىتتاعى دۇرىس قۇرالى سول. اۋىر، ەبەدەيسىز، يكەمسىز بالعامەن شىبىن قۋالاعان ادام كورمەپپىن…
ءبىزدىڭ قازىرگى جاعدايىمىز وسىنداي بوپ تۇر. قازاق قوعامىندا تەحنولوگيالىق تۇرعىدان قاراپايىم، كەز-كەلگەن كومپيۋتەردە اركىم ءوزى ىسكە قوسا الاتىن، ارزان نەمەسە مۇلدەم تەگىن، الايدا، ناقتى ءوز شارۋاسىندا تەڭدەسسىز ءھام مۇلتىكسىز قىزمەت اتقارا الاتىن ماشينالىق مودەلدەر جاساۋ، ىسكە قوسۋ، قولدانۋ كەزەڭدەرىنەن ءوتۋىمىز قاجەت ەدى.
بىراق ءبىز بۇل ەتاپتى دا كەزىندەگى Web 1.0, 2.0 ەتاپتارىنان سەكىرىپ ءوتىپ، موبايل ينتەرنەت زامانىنا توپ ەتە تۇسكەنىمىز سەكىلدى، ۇلكەن تىلدىك مودەلدەر LLM داۋىرىنە، GPT ءھام ترانسفورمەرلەر داۋىرىنە توپ ەتە تۇستىك.
ەندى، مىنە، مەديتسينادا، اۋىلشارۋاشىلىقتا، قارجى، زاڭ، مۇناي-گاز، باسقا دا بارلىق سالادا داتاسەت جوق، بيزنەس-پروتسەسس انىقتالماعان، نەنى جاساندى ينتەللەكت جاساۋى كەرەك، نەنى ادام جاساۋى كەرەك دەگەن وسىدان 10 جىل بۇرىنعى سۇراقتاردى شەشىپ الماستان، بالعا سياقتى اۋىر، ەبەدەيسىز، قىمبات، ءتىپتى كەي جاعدايدا بەلگە بايلاۋعا اۋىر شوقپاردى كوتەرە الماي دابىرا قىلىپ كەتتىك.
مۇنىڭ بارلىعى، شەكتەن تىس اۋمەسەرلىك، ءار زاتتى ءوز ورنىمەن ەمەس، دابىرا-ماقتان ماقساتىندا قولدانۋ - قوعامعا پايدا اپەرمەيدى. ءارى-بەرىدەن سوڭ، اسىرە قىزىلدىڭ تەز وڭاتىنى تاعى بار.
ەندى نە ىستەيمىز؟
تاۋ باسىنا شىعاتىن ادام اراسىندا ءبىر توقتاپ، دەمىن الىپ، جان-جاعىن باجايلاپ الادى عوي. ءبىز دە ءسويتۋىمىز كەرەك. كۇنىنە 20 شاقىرىم جۇگىرەتىن مارافونشىنىڭ ارتىنان دالاعا بۇگىن شىققان ادام ولسە دە قۋىپ جەتپەيدى. الدى-ارتىمىزعا قارايىق. جاساندى ينتەللەكتى قالاي قولدانامىز، دۇرىس قولدانىسى قانداي، بۇرىس قولدانىسى قانداي، جالپى ءدال ءبىر جاعدايلاردا قولدانۋ كەرەك پە، قالاي قولدانۋ كەرەك، قاي جي ءتۇرىن قولدانۋ كەرەك، قانشالىقتى قولدانۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى سۇراقتاردى تالقىلاپ، شەشىپ الساق قوي…
..دەيىن دەسەم، ءبىزدىڭ قازاق “ااا، قولدانىپ قاجەت ەمەس پە؟ جارايدى، وندا!” دەپ تاعى باسى اۋعان جاققا كەتىپ قالا ما دەپ ۋايىمداپ وتىرمىن…
بار ويىم، سابەت زامانىندا الدەبىر كوممۋنيزمگە جەتۋگە اسىق بوپ، سونىڭ پروپاگانداسىمەن يلليۋزيادا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنگەن قوعامبىز عوي. تاعى دا سونداي يلليۋزياعا ءتۇسىپ قالىپ، دالاقتاي بەرمەڭىزدەرشى دەگىم كەلگەنى ەدى…
