Bar oiym, Säbet zamanynda äldebır kommunizmge jetuge asyq bop, sonyŋ propagandasymen illiuziiada ömır sürudı üirengen qoǧambyz ǧoi. Taǧy da sondai illiuziiaǧa tüsıp qalyp, dalaqtai bermeŋızderşı degım kelgenı edı…
Jasandy intellekt turaly ekınıŋ bırı aityp kettı ǧoi bügınde. Mynadai da qyzyq bolady eken.
Osydan 10 jyl būryn, 2015-ten bastap Jİ turaly aita bastaisyŋ. Erteŋ keş qalatynymyzdy. Üirenu qajettıgın. Bılu qajettıgın. Qoldanu qajettıgın. Eşkım qūlaq aspaidy. “Fantastika, qiial älemınen şyq. Auylda internet joq, qaidaǧy Jİ?” deidı.
Sosyn…
2025 jyly keledı. Barlyǧy Jİ ekspertı bop şyǧa keledı. “Auylda internet joq” dep jürgenderdıŋ özı Jİ qoldana bastaidy. Endı şe? Zaman aǧymy. Eşqaida qaşyp qūtyla almaisyŋ.
Bıraq…
1990 jyldary internet paida boldy. Onyŋ ne ekenın adam balasy ūqpady. Öitkenı, ony qoldanu üşın öre kerek edı. Ärı tehnologiialyq şaruamen ainalysuyŋ qajet boldy. 1995 jyldary brauzer paida bola bastady. Jūrt (jūrt bolǧanda da közı qaraqty jūrt) endı internettıŋ ne ekenın ūǧa bastady. Öitkenı, internet brauzer ǧalamtordy köpşılıkke aşyp berdı. Mūny tehnologiialyq interfeis deidı. Sosyn baryp AQŞ jūrtşylyǧy şüidesın qasyp, “Endı būdan qalai aqşa tapsaq bolady?” degen äŋgımenı talqylai bastady. Söitıp ömırge Google, artynan Amazon keldı.
Būl däuırlerdı Web 1.0, Web 2.0, Web 3.0 siiaqty şartty ataularmen ekşeleidı.
İnternettıŋ alǧaşqy kezeŋderınde statikalyq internet-paraqşalar, artynan forumdar zamany boldy. Bıren-saran, 2-3 tüiır sait bolmasa, jalpy qazaq būqarasy būl kezeŋderdı attap öttı. Körmedı. Bılmedı. Bızge internet-sait degen MailRuAgent zamany siiaqty sezıldı. 2007-8 jyldar. Ol kezde qazaqtyŋ “Maǧan sait aşyp berşı?” degenı “Maǧan MailRuAgent” chatyn aşyp berşı degen söz bolatyn. Iаǧni, MailRudan elektrondy poşta aştyryp alsa, sony “Menıŋ saitym bar” dep maqtanatyn. Odan da qyzyǧy, poştaŋdy sūraǧan adamǧa “pälenşetügenşe @gmail.com” deseŋ, ol jazyp alǧanda artyna @mail.ru degendı qosyp qoiatyn. Öitkenı, bızdıŋ qoǧamda “elektronda poşta tek MailRu dep aiaqtaluy tiıs” ūǧymy qalyptasty.
Mūny aityp otyrǧanym, tehnosauattyŋ joqtyǧy. Tehnologiialyq progrestıŋ kezeŋderıne keşıgıp qosylǧannan qoǧamnyŋ köp närsenı boljap, barlap, ūǧynyp ülgermei jatqanyn tılge tiek etu.
Al älemde, ainalada ne bop jatqanyn ūǧynyp, boljap, barlap bolmai jatqan qoǧam saiasatta da, ekonomikada da, bılımde de, ǧylymda da meşel damidy.
Mıne, qazır de solai.
Jasandy intellektıŋ qarqyny adamdy bet qaratpastai qaryp tūr. Alaida… Damyǧan elder jetken piramidanyŋ ūşar basyndaǧy nüktenıŋ alǧyşarttary bar edı. Piramidanyŋ tabany ıspettı būl alǧyşarttardy damytpai - jasandy intellekt turaly söz qozǧau - qiyndau.
Ol alǧyşarttar dästürlı jasandy intellekt, iaǧni maşinany üiretu salasy. Är baǧytqa, salaǧa qajet maşinalyq modelderdı jasau. Ol üşın sūryptalǧan, sapaly, mol datasettıŋ (mälımet, aqparat) qajettıgı. Ol üşın är saladaǧy kontent jiyntyǧy häm mamandardyŋ daiarlanuy kerek.
Şybyndy balǧamen ūryp öltıruge de bolady. Eger qolyŋyzdan kelse. Älbette, qiyndau şarua. Dūrysy, sapalaqpen qyryp salu. Öitkenı, sol baǧyttaǧy dūrys qūraly sol. Auyr, ebedeisız, ikemsız balǧamen şybyn qualaǧan adam körmeppın…
Bızdıŋ qazırgı jaǧdaiymyz osyndai bop tūr. Qazaq qoǧamynda tehnologiialyq tūrǧydan qarapaiym, kez-kelgen kompiuterde ärkım özı ıske qosa alatyn, arzan nemese müldem tegın, alaida, naqty öz şaruasynda teŋdessız häm mültıksız qyzmet atqara alatyn maşinalyq modelder jasau, ıske qosu, qoldanu kezeŋderınen ötuımız qajet edı.
Bıraq bız būl etapty da kezındegı Web 1.0, 2.0 etaptarynan sekırıp ötıp, mobail internet zamanyna top ete tüskenımız sekıldı, ülken tıldık modelder LLM däuırıne, GPT häm transformerler däuırıne top ete tüstık.
Endı, mıne, medisinada, auylşaruaşylyqta, qarjy, zaŋ, mūnai-gaz, basqa da barlyq salada dataset joq, biznes-prosess anyqtalmaǧan, nenı jasandy intellekt jasauy kerek, nenı adam jasauy kerek degen osydan 10 jyl būrynǧy sūraqtardy şeşıp almastan, balǧa siiaqty auyr, ebedeisız, qymbat, tıptı kei jaǧdaida belge bailauǧa auyr şoqpardy kötere almai dabyra qylyp kettık.
Mūnyŋ barlyǧy, şekten tys äumeserlık, är zatty öz ornymen emes, dabyra-maqtan maqsatynda qoldanu - qoǧamǧa paida äpermeidı. Ärı-berıden soŋ, äsıre qyzyldyŋ tez oŋatyny taǧy bar.
Endı ne ısteimız?
Tau basyna şyǧatyn adam arasynda bır toqtap, demın alyp, jan-jaǧyn bajailap alady ǧoi. Bız de söituımız kerek. Künıne 20 şaqyrym jügıretın marafonşynyŋ artynan dalaǧa bügın şyqqan adam ölse de quyp jetpeidı. Aldy-artymyzǧa qaraiyq. Jasandy intellektı qalai qoldanamyz, dūrys qoldanysy qandai, būrys qoldanysy qandai, jalpy däl bır jaǧdailarda qoldanu kerek pe, qalai qoldanu kerek, qai Jİ türın qoldanu kerek, qanşalyqty qoldanu kerek degen sekıldı sūraqtardy talqylap, şeşıp alsaq qoi…
..deiın desem, bızdıŋ qazaq “Aaa, qoldanyp qajet emes pe? Jaraidy, onda!” dep taǧy basy auǧan jaqqa ketıp qala ma dep uaiymdap otyrmyn…
Bar oiym, Säbet zamanynda äldebır kommunizmge jetuge asyq bop, sonyŋ propagandasymen illiuziiada ömır sürudı üirengen qoǧambyz ǧoi. Taǧy da sondai illiuziiaǧa tüsıp qalyp, dalaqtai bermeŋızderşı degım kelgenı edı…
