الماتى – قازاقستاننىڭ مادەني، عىلىمي ءارى قارجىلىق ورتالىعى. ەلدىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى سانالاتىن بۇل قالاعا ارقاشان ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ كەلگەن.
دەگەنمەن سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ الماتى ماسەلەسىن ءجيى كوتەرىپ، قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان ناقتى تاپسىرمالار بەرىپ ءجۇر.
بۇل جاي عانا ءسوز ەمەس، ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسۋى ءتيىس مىندەتتەر.
پرەزيدەنتتىڭ الماتىعا قاتىستى ايتقان باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى – سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىك. قالا تاۋلى ايماقتا ورنالاسقاندىقتان، جەر سىلكىنىسى قاۋپى جوعارى.
سوندىقتان كەز كەلگەن جاڭا قۇرىلىس نورمالارعا ساي، ءتوزىمدى بولۋى قاجەت. بۇل تەك ينجەنەرلىك ماسەلە ەمەس، مىڭداعان ادامنىڭ ومىرىنە قاتىستى ۇلكەن قاۋىپسىزدىك فاكتورى.
قازىر الماتىدا ەسكى ۇيلەردىڭ ءبىر بولىگى قايتا سالىنىپ جاتىر. بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى كۇشەيتۋ قاجەت ەكەنىن پرەزيدەنت بىرنەشە رەت اتاپ ءوتتى.
قالا اكىمدىگى دە وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرۋعا ۋادە بەرۋدە.
ەكىنشى وزەكتى ماسەلە – ەكولوگيا. الماتىلىقتار ءۇشىن اۋانىڭ لاستانۋى بۇرىننان بەرى ۇلكەن پروبلەما. جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارىنىڭ شىعارىندىلارى، كولىك سانىنىڭ كوبەيۋى، جاسىل ايماقتىڭ ازايۋى تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتىپ وتىر.
سوندىقتان جەو-2-ءنى گازعا كوشىرۋ، قوعامدىق كولىكتى دامىتۋ، ۆەلوينفراقۇرىلىمدى كەڭەيتۋ – كۇن تارتىبىندەگى ەڭ باستى مىندەتتەر قاتارىندا.
بۇل رەتتە قوعام بەلسەندىلەرى دە ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ ءجۇر. مىسالى، ەكولوگتار قالادا كولىك اعىنىن ازايتۋ ءۇشىن ورتالىقتاعى جەكە اۆتوكولىك قوزعالىسىنا شەكتەۋ قويۋ تاجىريبەسىن ەنگىزۋدى ۇسىنادى.
ال كەيبىر ساراپشىلار جاسىل ايماقتاردى ساقتاۋ ءۇشىن قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى.
الماتى قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى قۇرىمباەۆ بولات توقتابايۇلى بۇل ماسەلەلەرگە ەرەكشە توقتالدى:
«پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرمالارىنىڭ ىشىندە قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ەڭ وزەكتى دەپ بىرنەشە باعىتتى اتاپ وتۋگە بولادى، بىراق ولاردىڭ ىشىنەن الەۋمەتتىك جايلىلىق پەن قاۋىپسىزدىككە قاتىستى شارالار ەرەكشە مانگە يە.
جەر سىلكىنىسىنە دايىندىق – الماتى سەيسميكالىق قاۋىپتى ايماقتا ورنالاسقان. قالا ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ، جاڭا قۇرىلىستاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاداعالاۋ، توتەنشە جاعداي كەزىندە ارەكەت ەتۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ – حالىق ءۇشىن ەڭ تىكەلەي ماڭىزدى ماسەلە.
ال ەكولوگيا مەن قولجەتىمدى باسپانا ماسەلەسى دە كۇندەلىكتى ءومىر ساپاسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى»، – دەيدى ول.
قالا تۇرعىندارى دا بۇل ماسەلەلەرگە الاڭداۋلى. ماسەلەن، جاس وتباسى وكىلدەرى ءۇشىن قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇيدىڭ جەتىسپەۋى باستى قيىندىقتاردىڭ ءبىرى. باسپانا باعاسىنىڭ قىمباتتىعى جاس مامانداردى قالا شەتىنەن ءۇي جالداۋعا ماجبۇرلەيدى.
كولىك كەپتەلىسى دە الماتىلىقتاردىڭ كۇندەلىكتى جۇيكەسىن توزدىراتىن فاكتورعا اينالعان. قوعامدىق كولىك جۇيەسى ءىشىنارا دامىپ كەلە جاتقانىنا قاراماستان، ءالى دە شەشىمىن تاپپاعان تۇيتكىلدەر جەتەرلىك.
ساراپشىلار بۇل جەردە كەشەندى جوسپار كەرەك دەيدى. تەك جول سالۋ ەمەس، ادامداردى قوعامدىق كولىككە كوبىرەك تارتۋ، ىڭعايلى ينفراقۇرىلىم جاساۋ – باستى باعىت بولۋى ءتيىس.
الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، الماتىداعى تۇرعىنداردىڭ نەگىزگى سۇرانىسى ءۇش باعىتقا توعىسادى: قاۋىپسىزدىك، ەكولوگيا جانە قولجەتىمدىلىك.
قاۋىپسىزدىك – بۇل تەك سەيسميكاعا دايىندىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جولداعى ءتارتىپ، قوعامدىق تىنىشتىق، توتەنشە جاعداي كەزىندەگى دايىندىق دەڭگەيى.
ەكولوگيا – تازا اۋا، جاسىل ايماق، قوقىس وڭدەۋ مادەنيەتى. ال قولجەتىمدىلىك – باسپانا باعاسى، كولىكتىڭ ىڭعايلىلىعى، الەۋمەتتىك نىساندارعا جەتۋ مۇمكىندىگى.
بۇل ءۇش فاكتور شەشىلمەيىنشە، قالانىڭ ءومىر ساپاسى جونىندە تولىققاندى ايتۋ قيىن.
پرەزيدەنتتىڭ الماتىعا ەرەكشە نازار اۋدارۋى كەزدەيسوق ەمەس. قالا ەلدىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرىندە ۇلكەن ۇلەسكە يە.
سوندىقتان الماتىنى دامىتۋ – بۇل تەك ءبىر ءوڭىردىڭ ماسەلەسى ەمەس، تۇتاس قازاقستاننىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن فاكتور.
الماتىداعى جاعدايدىڭ جاقسارۋى باسقا قالالارعا دا ۇلگى بولۋى مۇمكىن. جاڭا تاسىلدەر، زاماناۋي تەحنولوگيالار، الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى ەڭ الدىمەن وسى قالادا سىنالادى.
قورىتىندىلاي كەلە، الماتىنىڭ بولاشاعى ەلدىڭ باستى نازارىندا. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرمالارى جۇزەگە اسسا، قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسى ارتىپ قانا قويماي، قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى كۇشەيىپ، ەكولوگيا دا جاقسارادى.
بۇل رەتتە بيلىك پەن قوعامنىڭ بىرلەسە ارەكەت ەتۋى ماڭىزدى. ويتكەنى الماتى – تەك ءبىر قالانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەلدىڭ جۇرەگى.
